Əl-Mizan Təfsiri Allame Məhəmməd

6- Bu Görüşlər Haradan Qaynaqlandı?

Quran, bu fikirləri Xristianlara təlqin edənin, bu inancları

onların arasında yayanın, Hz. İsa olduğunu qəti bir dillə

rədd etməkdədir. Tərsinə, bu görüşlərin, onların din mövzusunda koru

koruna öndərlərinə uyğun gəlmələri, bu mövzuda onlara tam səlahiyyət vermələri,

öndərlərinin də bu vəziyyətdən istifadə edərək köhnə dövr

bütpərəstlərinin inanclarını Xristianlıq qəlibləri içində onlara

təqdim etmələri nəticəsində ortaya çıxdığını vurğulamaqdadır. Uca Allah

belə buyurur: "Yəhudilər; "Uzeyr, Allahın oğuludur." dedilər. Xristianlar

də; "Məsih, Allahın oğuludur." dedilər. Bu, onların ağızlarıyla

söylədikləri sözləridir. Onlar, bundan əvvəlki inkar edənlərin

sözlərini təqlid edirlər. Allah onları qəhr etsin! Necə də çevrilirlər?!

Onlar, Allahı buraxıb xaxamlarını və rahiblərini Rəblər

əldə etdilər və Məryəm oğulu Məsihi də. Halbuki onlara, tək ilaha ibadət

etməkdən başqa bir şey əmr edilməmişdi. ONdan başqa ilah

yoxdur. O, bunların şirk qaçdıqları

şeylərdən ucadır." (Tövbə, 30

31)

Uca Allahın, "Onlar, bundan əvvəlki inkar edənlərin sözlərini

təqlid edirlər." sözüylə işarə etdiyi "inkar edənlər"dən məqsəd,

cahiliyə Ərəbləri və onların bütpərəstlik inancları deyil. Hərçənd

cahiliyyə Ərəbləri də; "Mələklər, Allahın qızlarıdır." deyirdilər, ancaq

Yəhudi və Xristianların Allaha oğul nisbət etdikləri tarix, onların

Ərəblərlə təmas qurmalarının, içlərinə qarışmalarının əvvəlinə

rast gələr. Xüsusilə Yəhudilərin bu inancları çox daha köhnədir. Bu vaxt,

"bundan əvvəlki" ifadəsi, bu inancın Yəhudi və Xristianlardan

əvvəl də mənimsəndiyini göstərməkdədir. Qaldı ki, cahiliyyə Ərəbləri

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................231

də bütpərəstliyi başqalarından al/götürmüşlər; ilk dəfə özləri onu

icad etmiş deyildirlər. 16

Üstəlik; Roma, Yunan, Misir, Suriya və Hind bütpərəstliyi, Fələstin

və ətraflarında yaşayan Əhli Kitaba daha yaxın idi/şikayətləndi. Bütpərəstlik

inancları və sanılarının onlara keçişi, həm daha asan, həm də

mühit buna çox daha uyğun idi.

Bu səbəbdən Əhli Kitabın, Allahın oğulunun olması mövzusunda

tax-lit etdikləri "inkar edənlər"dən məqsəd, köhnə Hind və Çin bütpərəstliyiylə,

Roma, Yunan və Şimal Afrika kimi Qərb bütpərəstliyidir.

Necə ki tarix də, söz mövzusu köhnə bütpərəst birliklərdə, Yəhudi

və Xristian birliklərdə var olan ata, oğul, teslis, çarmıxa gərilmə

və fəda edilmə kimi inanışların var olduğunu ortaya qoymaqdadır.

Bunlar, Quranın diqqət çəkdiyi tarixi gerçəklərdir.

Aşağıdakı ayə də, əvvəlki ayələr kimi bu gerçəyə dəlalət

etməkdədir: "Də ki: "Ey kitab əhli, haqsız yerə dininiz mövzusunda

həddindən artıq getməyin və daha əvvəl sapmış, bir çoxunu sapdırmış və

dümdüz yoldan sürüşmüş bir birliyin hevalarına uyğun gəlməyin."

(Maidə, 77) Bu ayə, Əhli Kitabın haqsız yerə dinlərində həddindən artığa

qaçmalarının, daha əvvəl sapmış olan bir qövmü təqlid etmele

16- İzah edildiyinə görə, ilk dəfə Kəbəyə bütlər tikan və xalqı bu bütlərə dəvət

edən adam, Əmr b. Luhaydır. Bu adam, "Sabur Zü'l Ektaf" zamanında yaşamışdır.

Məkkədə qövmümün lideri oldu və Kəbə gözətçiliyi vəzifəsini ələ keçərdi. Sonra Suriyada

olan Balka şəhərinə səfər etdi. Orada bütə tapınan bir qövmlə qarşılaşdı.

Onlara, bunların nə olduğunu soruşdu. Onlar bu qarşılığı verdilər: "Bunlar, uca heykəllər

və insan şəklində əldə etdiyimiz tanrılardır. Onlardan kömək istəyərik, bizə kömək

edərlər. Yağış istəyərik, yağış yağdırarlar." Bunun üzərinə, onlardan bir büt istədi.

Özünə "Hübel" adlı bütü verdilər. Əmr, Məkkəyə döndü və bu bütü Kəbəyə

tikdi. Sonra da insanları ona tapınmağa dəvət etdi. Bunun yanında ər arvad şəklində

"İsaf" və "Nailə" adlı bütlər də vardı. İnsanları bu ikisinə də qulluq təqdim etməyə çağırdı.

Onları Allaha yaxınlaşmaq üçün vəsilə əldə etmələrini istədi. ("əl-Milel vən-Nihel" adlı

əsərdə və başqa qaynaqlarda bundan danışılar.) Diqqəti çəkən bir xüsus da,

Quranın bəzi Ərəb bütlərinin adlarını Nuh hekayəsi daxilində, onun qövmündən

şikayəti çərçivəsində zikr etməsidir: "Dedilər ki: "İlahlarınızı əsla/çəkin buraxmayın. Nə

Veddi, nə Suvas(n)ı, nə də Yeğusu, Yeuku və Nəsri buraxmayın." (Nuh, 23)

232........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

rinden, onlara uyğun gəlmələrindən qaynaqlanan bir vəziyyət olduğunu

ortaya qoymaqdadır.

Bu qövm, şübhəsiz Əhli Kitabın xaxamları və rahibləri deyil.

Çünki ifadə mütləqdir və qeydli deyil. Sözgəlişi; "Sizdən

olan, sizdən bir çox kimsəni sapdıran bir birlik" şəklində bir ifadə

istifadə edilməmişdir. Daha əvvəl söylədiyimiz kimi, bunlardan məqsəd,

cahiliyyə Ərəbləri də deyil. Diqqət çəkən bir xüsus, bunların

"bir çoxlarını sapdıranlar" olaraq xarakterizə edilmələridir. Yəni onlar,

təqlid edilən və təbii/tabe o-lunan öndərlərdirlər. Halbuki Ərəblər, o dövrdə

nəşr/təzyiqə uğrayan, okumasız-yazmasız sıravi bir birlik idi.

Elm, sivilizasiya və irəliləmişlik adına, Fars, Roma və Hind kimi sivilizasiyaların

onlara uyğun gələcəyi, onları tax-lit edəcəyi hər hansı bir şeyə sa-

hip deyillər idi.

Bu halda, daha əvvəl də söylədiyimiz kimi, ayədə keçən "birlik"-

dan məqsəd, Çin, Hind və Qərb bütpərəstliyidir.

7- Əhli Kitab, Hansı Kitaba Mənsubdur? O Kitab, Necə Bir

Kitabdır?

Bəzi rəvayətlər, Atəşpərəstləri də Əhli Kitabdan sayar. Onların da

Əhli Kitabdan sayılması üçün özlərinə xas bir kitablarının olması

ya da Quranın adından danışdığı bir kitaba bağlı olmaları

lazımdır. Hz. Nuhun Kitabı, Hz. İbrahimin Suhufu, Hz. Musanın

Tövratı, Hz. İsanın İncili və Hz. Davudun Zəburu kimi. Lakin

Quran, Atəşpərəstlərdən danışmaz, onlara aid bir kitabdan da

bəhs etməz. Atəşpərəstlərin əlində olan "Avesta"nın da adı Quranda

keçməz. Onların da bundan başqa müqəddəs bir kitabları yoxdur.

Quran, uca Allahın özlərinə endirdiyi kitaba ətf edərək

Yəhudilər və Hırıtiyanlardan "Əhli Kitab" olaraq danışar.

Bu gün Yəhudilərin əlində otuz beş dənə müqəddəs kitab vardır.

Bunlardan biri, Hz. Musaya endirilən Tövratdır ki, beş kitabdan olu

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................233

şur.17 On iki dənəsi, tarixçilərin kitablarıdır. 18 Biri, Eyyubun kitabıdır.

Biri, Davudun Zəburudur (Mezmurlar). Üçü, Süleymanın kitablarıdır.

19 On yeddi dənəsi də "Rüyetler" kitablarıdır. 20

Quran, bunların içindən yalnız Hz. Musaya endirilən Tövratdan

və Hz. Davuda endirilən Zəburdan danışar.

Xristianların əlində isə, müqəddəs kitab olaraq dörd İncil

var: Matda İncili, Markos İncili, Luka İncili, Yuhanna

İncili. Bir də, "Rəsulların İşləri" kitabı, bəzi mektuplar21 və

"Yuhannanın Vəhyi (Rü-yeti)" kitabı var əllərində.

Quran, Xristianların əlindəki bu müqəddəs kitablardan söz

etməz. Yalnız uca Allahın Hz. Məryəm oğulu İsaya endirdiyi "İncil"

adlı bir kitabdan bəhs edər. Bir tək İncil, İncillər deyil. Hərçənd Xristianlar

tək İncili tanımır və bilmirlər, ancaq öndərlərinin

sözləri arasında, İsanın "İncil" adlı bir kitabının ol/tapıldığına bağlı

etiraflarını ehtiva edən bəzi məlumatlar tapmaq mümkündür. 22

17- Yaratma Kitabı, Çıxış Kitabı, Levililer Kitabı, Ədədlər Kitabı, Tesniye Kitabı.

18- Yeşu Kitabı, Hakimlər Kitabı, Rut Kitabı, Birinci Samuel Kitabı, İkinci

Samuel Kitabı, Birinci Krallar Kitabı, İkinci Krallar Kitabı, Birinci Tarixlər Kitabı,

İkinci Tarixlər Kitabı, Əzərə Kitabı, Nehemya Kitabı və Ester Kitabı.

19- Süleymanın Məsələləri Kitabı, Vaiz Kitabı və Neşideler Neşidesi Kitabı.

20-İşayanın Rüyetleri Kitabı, Yeremyanın Rüyetleri Kitabı, Yeremyanın

Mersiyeleri Kitabı, Hezekielin Rüyetleri Kitabı, Danielin Rüyetleri Kitabı,

Hoşeanın Rüyetleri Kitabı, Yoelin Rüyetleri Kitabı, Amosun Rüyetleri Kitabı,

Odadyanın Rüyetleri Kitabı, Delfinin Rüyetleri Kitabı, Mikanın Rüyetleri Kitabı,

Nahumun Rüyetleri Kitabı, Habakkukun Rüyetleri Kitabı, Tsefanyanın Rüyetleri

Kitabı, Hag-gayın Rüyetleri Kitabı, Zekaryanın Rüyetleri Kitabı, Malakinin Rüyetleri

Kitabı.

21- Pavlusun on dörd məktubu, Yaqubun Məktubu, Petrusun iki məktubu, Yuhannanın

üç məktubu, Yahudanın məktubu.

22- Pavlusun Galatyalılara yazdığı məktubda (Bap 1 : 6-7) belə deyilir: "Sizi

Məsihin inayətində çağırandan belə tezcə fərqli bir İncilə dönməkdə olduğunuza

çaşıram; o başqa bir İncil deyil, lakin sizi qarışdıran, və Məsihin İncilini

pozmaq istəyən kəslər var." ən/en-Neccar, "Qisas-ul Ənbiya" adlı əsərində,

Pavlusun bu sözünü və məktublarında keçən başqa sözləri dəlil göstərərək, mövcud

234........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

Bununla birlikdə Quran, gerçək Tövratın bir qisiminin Yəhudilərin

əlində, eyni

şəkildə gerçək İncilin də bir qisiminin

Xristianların əlində ol/tapıldığına bağlı işarələr ehtiva etməkdədir.

Uca Allah belə buyurur: "İçində Allahın hökmü olan

Tövrat yanlarında olduğu halda, səni necə hakim edirlər?"

(Maidə, 43) Yenə belə buyurur: "Biz Xristianlarıq, deyənlərdən

də qəti söz al/götürmüşdük. Amma onlar, özlərinə xatırladılan şeydən

bir qisimini unutdular." (Maidə, 14) Ayələrin mövzuya istiqamətli

işarələri çox açıqdır.

TARİXİ BİR ARAŞDIRMA

1- Bu günki Tövratın Əhvalatı:

İsrailoğulları, Hz. Yaqubun soyundan gələn boylardan

meydana gəlməkdədir. Başlanğıcda köçəri qəbilələr olaraq yaşayırdılar.

Sonra Firon onları Misirə gətirdi. Onlara kölə rəftarı

edirdi. Nəhayət uca Allah, Hz. Musa vasitəçiliyi ilə onları Firon

və tətbiqlərindən qurtardı.

Musa zamanında, bir imam öndərliyində yaşayırdılar. Bu imam,

Hz. Musa (a.s) idi. Ondan sonra Yuşa (Yeşu) öndərlik etdi. Bir

müddət də İ-hud (Ehud), Cidin (Gideon) kimi hakimlər (hakimlər) tərəfindən

idarə olundular. Bunu izləyən müddətdə krallar dövrü başladı. İlk

kralları

Şaul (Saul) idi. Quran ondan "Talut" deyə danışar. Ondan

sonra Hz. Davud və Hz. Süleyman kral oldular.

Sonrakı dövrlərdə krallıqları parçalandı, gücləri dağıldı.

Bununla birlikdə müxtəlif krallar tərəfindən idarə olundular. Rehoboam, Abiyam,

Yero-boam, Yehoşafat, Yehoram kimi otuz küsər kral keçdi.

dörd İncilin xaricində başqa bir İncilin ol/tapıldığını və onun "Məsih İncili" olaraq

xatırlandığını söyləyər.

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................235

Bölünmədən sonra gücləri davamlı olaraq zəifləyirdi. Nəhayət

Ba bil kralları özlərinə suveren oldular və Qüdsü ələ keçərdilər.

Bu hadisə təxminən olaraq İsadan əvvəl 600 illərində reallaşdı.

O dövrdə Babil kralı, Buhtunnussar (Nebukadnetsar) idi. Bir

müddət sonra Yəhudilər ona baş qaldırdılar. Buhtunnussar üzərlərinə

əsgərlərini göndərdi. Onları əhatə etmə altına aldı. Ölkəni fəth etdi.

Krallıq xəzinələrini, Sinaqoqun (Məscidi Aksentin) xəzinələrini talan

etdilər. Ədədləri on minləri bulan zənginlərini, güclüləri və sənətkarlarını

yığıb Babilə apardılar. Geridə zəiflərdən və yoxsullardan

başqa kimsə qalmadı. Buhtun-nussar, son İsrailoğulları

kralı olan Tsedekiyanı başlarında kral olaraq buraxdı. Tsedekiya,

Buhtunnussara itaət etmək məcburiyyətində idi.

Bu vəziyyət on il qədər bu şəkildə davam etdi. Bu sırada

Tsedekiya özünü bir ölçüdə güclü və daşındırıcı hiss etməyə başladı.

Misir Firavunuyla təmas qurdu. Ondan cəsarət al/götürərək böyükləndi

və Buhtunnus-sara baş qaldırdı.

Bu vəziyyət Buhtunnussarı hirsləndirdi. Üzərlərinə böyük bir

ordu göndərdi. Ölkələrini əhatə etmə altına aldı. Yəhudilər qalalara

sığındılar. Təxminən olaraq bir yarım il qalalarda qapalı qaldılar.

Sonunda aralarında qıtlıq və vəba epidemiyas(n)ı baş göstərdi.

Buhtunnussar, qalalar tamamilə təslim olana qədər əhatə etməyi

qaldırmadı. Bu hadisə, İsadan əvvəl 586 ilində reallaşdı.

Yəhudilər topluca qılıncdan keçirildi, yurdları yerlə bir edildi. Allahın

evini də yıxdılar. Bütün dini əlamətləri və işarələri ortadan qaldırdılar.

Sinaqoqlarını (Məscidi Axsa) bir torpaq yığınına çevirdilər.

Bu həngamədə Tövrat və içinə qoyulduğu Sandıq da itdi.

Bu vəziyyət, təxminən olaraq 50 il davam etdi. Bu müddət içində

Babildə yaşayırdılar. Kitablarından bir işarə, bir əlamət yox idi

əllərində. Məscidlərindən və evlərindən geriyə bütün isəklərdən,

torpaq yığınlarından başqa bir şey qalmamışdı.

Sonra Fars krallarından Koreş taxta keçdi. Ölkəsiylə Babillilər

arasında da döyüş halı davam edirdi. Koreş Babili fəth etdi. Ken

236........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

te girdi. Babildə məhbus olaraq olan İsrailoğullarını sərbəst buraxdı.

Məşhur Əzərə, kralın yanında hörmətli bir yerə sahib idi. Kral Əzərəni

İsrailoğulları üzərinə əmr olaraq təyin etdi. Tövratı yazmasına, Sinaqoqu

(Məscidi Axsa) təmir etməsinə və köhnə nizamlarına geri dönmlerine

icazə verdi. Əzərənin İsrailoğullarını Qüdsə geri getirişi İsadan əvvəl

457 tarixinə rast gələr. Bundan sonra Əzərə, Köhnə Əhdi yazdı və təshih

etdi. Bu gün Yəhudilərin əlindəki Tövrat onun yığdığı bu kitabdır. 23

Bu əhvalat üzərində düşündüyün zaman, bu gün Yəhudilərin əlində

olan Tövratın dayaq zəncirinin qopuq olduğunu görərsən.

Bu Tövrat, bir tək adam (Əzərə) vasitəsilə Musaya söykənilir.

Əvvəlcə, onun kim olduğunu bilmirik. İkincisi, məlumatı və dərinliyi

haqqında bir məlumatınız yox. Üçüncüsü, etibarlılığı ölçüs(n)ü

haqqında məlumat sahibi deyilik. Dördüncüsü, Tövratın bütün hissələrini

haradan yığdığını bilmirik. Beşincisi, edilən səhvlər

və ya məşhur olan səhvli fikirləri hansı qaynağa görə təyin edəcəyimizi

bilmirik.

Təəssüf ki, bu uğursuz hadisə, digər bir uğursuz nəticəyə səbəb

olmuşdur. Belə ki: Bir qrup qərbli araşdırmaçı, Musanın varlığını

inkara yeldənmiş, Musa zamanında və ondan sonra yaşanan

hadisələrin heç olmadıqlarını irəli sürmüş və "Musa xəyali bir

şəxsiyyət idi." demişlər. Mən-zəri iddiaları Məryəm oğulu İsa (ə.s)

haqqında da dilə gətirənlər olmuşdur. Ancaq bir Müsəlmanın belə

şeylər söyləməsi mümkün deyil. Çünki Quran açıq bir ifadəylə

onun varlığından danışmaqdadır.