Ioan. De salas, gvmielensis, e provincia castellana, societatis iesv

disp. 177. num. 74. fauet Sa verbo

consuetudo, num. 5. dicens, consue-1. opinio.|Cōsuetum di-|citur quod bis|factum est.

tum dicitur, seu solitum, quod bis factum est: & c.

ita nos 25. qu. 2. vbi binus actus appellatur quasi

vsus, & cōsuetudo, & l. 3. in fine C. de epis. audien.

Sed Azor tom. 1. lib. 5. cap. 17. quæst. 9. & cap. 18.

qu. 15. cum Syluest. suprà, qu. 4. ait, non posse vno,

aut duplici actu induci consuetudinem, quæ ius

abroget: quia populi consensus non potest adesse

in vno, aut duobus actibus tantùm: quoniam fortè

per errorem, vel alterius mali vitandi causa vnum,

aut alterum actum contra ius permittit impunè:

nisi quando vnus actus ita continuatur ad lōgum

tempus, vt perinde sit, ac si multi actus toto eo

tempore replicarentur, verbi gratia, confertur be-

neficium regulare clerico sęculari; aut beneficium

sæculare clerico regulari; & ab eo annis quadra-

ginta possidetur, consuetudo inducitur, & benefi-

cium regulare fit sæculare, & è contra, cap. cum de

beneficio, de præbend. in 6. Pari ratione fit pons

publicus, vel molendinum, & durat ad longum

tempus, gignitur consuetudo, Syluest. illa quæst.

4. secutus Panormit. De qua re, vt inquit Azor, la-

nè tractat Rochus tract. de consuetud. §. glossa fi-

nalis, in 7. requisito. Hæc locum non habẽt in po-

pulo, qui non potest propria auctoritate legem

abrogare: qualis circa leges Ecclesiasticas est om-

nis populus, & ferè omnis erga alias: nam cum nō

possit leges abrogare verbo, non poterit propria

auctoritate eas abrogare consuetudine: ergo im-

pertinens est eius consensus, sed tantùm debet at-

tendi consensus præsens, vel præteritus Principis.

Qui consensus præsumitur ex eo quòd impunè

permittat consuetudinem: non ex eo quòd popu-

lus trāsgressionem legis non puniat: maximè cum

punitio ad populũ non pertineat, sed ad Principes,

& aliquos eorum ministros. Et interdum vno actu

potest præsumi consensus Principis de abroganda

lege, interdum verò non præsumitur ex duobus,

nec ex tribus, nec ex pluribus: quia tolerantia po-

test non oriri ex voluntate abrogandi legem, sed

ex aliis capitibus. Vnus autem actus præsertim in-

signis permissus impunè à legislatore potente cō-

modè punire, & reprimere populum, abrogat le-

gem, non solùm inchoatiuè, vt exponit Azor; sed

etiam completiuè: & sic intelligo Angelum dicen-

tem, quòd per vnum actum inducitur consuetu-

do, si appareat de expresso consensu populi, per

illum volentis inducere consuetudinem: sed im-

propriè loquitur, vt notat Syluester: quia de ratio-

ne consuetudinis est pluralitas actuum, saltem

virtualis, vt cum actus diu continuatur. Addit Syl-

uester, duo actus sufficiunt ad inducendam consuetudi-

nem, vt ait summa Pisana, cui supplementũ addit, non

tamen efficacem cùm debeat esse rationabilis, & præ-

scripta, cap. fin. de consuetud. nisi illi actus essent perma-

nentes tempore legitimo ad præscriptionem. Hæc ille, sed

ineptè: quia ea, quæ dicit, requiruntur ad hoc, vt consue-

iudo abroget legem, non ad hoc, vt sit lex: vnde dictum<-P>@@

<-P>Pisanæ limita, verum esse in tribus: primò in criminali-

bus, vt dicit glossa dicto cap. ita nos: non autem in ciuili-

bus, nisi vt statim dicam. Non autem est propriè consue-

tudo, quia appellatione consuetudinis, secundum Panor.

c. 1. eod. tit. intelligitur ea, quæ tenet, & præscripta est, vt

in ca. Cumana de elect. Secundò in actibus iudicialibus,

vt ex duabus sententiis accedẽte consensu populi præsu-

mitur consuetudo: quia habent aptitudinem ad indu-

cendam censuetudinem, l. nam in his. ff. de inoffi. testam.

& l. siquis §. quod sub eodem tecto. ff. ad Syllan. tertiò in

actibus, quos populum latere non est probabile, vt secun-

dum Gulielmum de Lugduno, & Bart. in dicta l. de

quibus, si vnus vnum pontem faciat de domo in domum

in platea communi, & alius alium, quia isti duo actus

adeò sunt populo notorio, quòd comprehenditur eius con-

sensus, & stat frequẽtia actuum siue pluralitas, quæ duo

consuetudinem inducunt. In aliis autem non similibus,

vt sunt vendere, locare: & actus priuatorum, sicut ven-

dere in porticibus super viam publicam, non sufficiunt

duo actus: sed requiritur frequentia magna, vt totus po-

pulus erat l. sed & ea ff. de legibus, l. nam Imperator,

ibidem, & ff. de instit. act. l. sed etsi pupillus. Duo tamen,

vel tres actus tuentur aliquem in possessione quoadus́

sit dubium 18. qu. 2. scrutinium. Hactenus Syluester:

sed parum ex arte.

  Dicendum ergo est primò, quòd consuetudo72

nec habet vim legis, nec abrogat legem via præ-2. opinio.

scriptionis, nisi saltem decem annis contra eamVnus actus|non facit con-|suetudinem.

fiat: & sic potest intelligi supplementum suprà di-

cens, duosactus ad efficacem consuetudinem non

sufficere, nisi sint permanentes tempore legitimo

ad præscriptionem: & Ferr. §. ex non scripto Instit.

de iust. & iure, vnũ vel plures actus non sufficere,

nisi decennio cōtinuentur, vel iterẽtur. Vnde male

Medicis lib. de legibus, part. 2. quæst. 14. nu. 3. ait,

saltem binum actum debere concurrere, vt con-

suetudo præscribat. Secundò dicendum est, quòd

ad rationem consuetudinis siue efficacis, siue inef-

ficacis requiritur saltem binus actus, vel vnus suc-

cessiuus, seu continuatus, vt in exemplis adductis

ex Panormitano, quem sequitur Arm. consuetudo

num. 5. Quare vnicus actus non probat consuetu-

dinem: sed requiritur saltem binus, vt docet Ar-

chidiac. cap. illud, in fine d. 12. & colligitur ex l. ne-

mo 3. C. de Episco. aud. fine. Sic tenent Bart. l. de

pupillo §. si quis ipsi num. 15. ff. de nou. operis nũ-

tiat. Butrius, cap. fin. num. 8. de appell. Alex. de Ne-

uo num. 19. Imola num. 8. Francus num. 6. Decius,

num. 22. Constantius Roget tract. de protestatio-

ne §. quarto principaliter pollicitus sum, nu. 2. ha-

betur tom. 17. tractatuum nouiorum. Idem tenet

Thomas Sanctius tom. 1. de matrim. lib. 4. disp. 1.

num. 22. Goffred. Trannensis in summa, tit. de con-

suetud. num. 4. & deinceps, sicut (inquit) binus

actus, vel trinus inducit possessionem, vel quasi,

vt c. cum Ecclesia Sutrina de causa poss. & propr.

& cap. fin. eod. tit. & l. 1. C. de fideicommiss. licet

vnico acquiratur, vel deperdatur possessio, vel

quasi, l. cum talis C. de seruit. & aqua cap. cum M.

de const. cap. pro illorum, de præben. Tertiò dicen-

dum est, vt consuetudo, sciente Principe, sufficiat

legem introducere, vel abrogare ex tacito con-

sensu Principis, non semper sufficiunt duo, vel

tres actus; sed interdum plures requiruntur. Et

idem est cum Resp. seu populus valet legem con-

dere, & abrogare: sumitur ex Panormitano, &

Armill. suprà: interdum verò sufficiet vnus actus,

vt Princeps præsumatur legem condere, aut abro-<-P>

@@0@

@@1@Disput. XIX. Sectio IX. 493

<-P>gare, vt diximus. Quartò dicendum, in ordine ad

alia consuetudo constans duobus actibus inter-

dum vim habet ex tacito consensu eorum, qui

possunt illi vim dare, interdum non, & sic proce-

dunt dicta à Syluestro: nam in illis exemplis non

agitur de consuetudine inducente, vel abrogante

legem: sed de consuetudine simpliciter, vt in dicto

cap. ita nos 25. quæst. 2. vel dante ius ad aliquid fa-

ciendum ex tacito consensu eorum, qui dare illud

poterant, licet legislatores non essent. Sic consue-Consuetudo|dat facultatẽ|non habenti.

tudo dat facultatem non habenti, cap. cum con-

tingat, de foro compet. vbi omnes, Felin. cap. audi-

tis num. 17. de præscrip. Palac. super rubricam nu.

17. Cassan. in consuetud. Burgun. rub. 1. §. 6. verbo

Du Prince, num. 13. per Baldum l. 1. C. de emancip.

libero, Felin. cap. super quæstionum, §. si verò, de

offic. deleg. num. 17. licet vnius, vel alterius con-

suetudo ius non det confitendi alieno absque li-

centia proprij iuxta intellectum, quem Doctores

tradunt ad cap. 2. de penit. & remiss. in 6.

------------------------------------------------------------

SECTIO IX.

An consuetudo possit quoad solam pœnam

præualere legi pœnali.


DE sola pœna inquirimus: quoniam75

quoad culpam, & pœnā ipsi præua-

lere posse, ex superioribus manifestũ

est. Deinde de pœna ferenda con-

cedunt omnes, posse legem quoad

illam pœnam consuetudine abrogari: quia tunc

lex non operatur per se pœnam; sed præcipit Iu-

dici, vt illam inducat: hæc autem obligatio ita

potest auferri sicut aliæ: & potest auferri ma-

nente obligatione ad opus, pro cuius omissio-

ne imponitur pœna. De lege autem imponen-

te ipso facto pœnam, verbi gratia, excommu-

nicationem, dicunt aliqui non posse abrogari

quoad incurrendam illam pœnam, nisi abrogetur

simul quoad obligationem actus, vel omissionis.

Ita Castro 2. de lege pœnali cap. 12. referens Ho-

stiensem cap. vnico de treuga & pace, Tiraquel. l. si

vnquam §. reuertatur, discrimine 23. inter pœnam

latam, & ferẽdam, & Mathæus quidam apud Car-

din. Zabarel. in proœmio Clementinarum §. Vni-

uersitati. Suadetur; quia durante virtute legis quo-

ad obligationem directiuam, culpa, & contuma-

cia committitur violando illam: posita autem tali

culpa, necessariò sequitur pœna. Quod adeò ve-

rum existimat Castro, vt non possit legislator im-

pedire secundum manente primo. Confirmatur,

quia si illa pœna sit excommunicatio, numquam

fiet actus contra legem, quin pœna incurratur: er-

go numquam per talem actum abrogabitur lex

quoad pœnam, nisi simul abrogetur quoad culpā.

  Contrariam sententiam meritò tenent alij cum76

Panormitano, cap. 1. de treuga & pace, & tanquam

certam, & communem, affirmat Nauarr. commen-

tario 3. de regulat. num. 55. & in sum. cap. 27. num.

106. fauet glossa cap. denique d. 4. verbo consue-

tudo, & ca. cum venerabilis, de const. Probat suam

sententiam Panormitanus, ex cap. cum multæ 15.

quæst. 8. vbi Concilium Toletanum 9. cap. 10. fi-

liis clericorum imponit pœnam seruitutis in Ec-

clesia: quæ tamen pœna per contrariam consuetu-

dinem abrogata est. Sed respondet primò Castro,

illam legem non continere sententiam latam: sed<-P>@@

<-P>ferendam. Contra quod tamen est, quod dicit, Iure

perpetuo. Vnde respondet secundò, non fuisse abro-

gatam cōsuetudine: sed quia Ecclesia iure suo ces-

sit, & numquam illo vti voluit. Hoc tamen diui-

natorium est: vnde enim scimus, quòd Ecclesia iu-

re suo cesserit, aut numquam iure vsa fuerit? Sed,

quidquid sit de isto fundamento, propter alia sen-

tio cum Panorm. & aliis suprà, Glos. ca. cum mul-

tæ 15. quæst. 8. Ioan. Andrea Innoc. & Hostien. ca.

1. de treuga & pace, Syluester consuetudo quæst.

3. & 11. Angel. num. 10. Azor tom. 1. lib. 5. ca. 18. qu.

10. asserentibus, posse abrogari legem humanam

quoad solam pœnam etiam ipso facto incurren-

dam: quoniam sicut ab initio potuit lex imponi,

non imposita pœna, & recipi non recepta pœna:

ita conseruari scripto, vel consuetudine, sublata

pœna. Quæ ratio probat contra Butrium, cap. 1. de

treuga & pace, etiamsi lex non sit in bonum pri-

uatum; sed in cultum, & honorem Dei, vel bonum

publicum, posse abrogari quoad solam pœnam.

Quod etiam notauit Azor suprà: qui eadem ratio-

ne ait, pœnam ipso facto impositam propter vio-

lationem legis diuinæ, naturalis, vel positiuæ ab-

rogari consuetudine posse, non abrogata lege ip-

sa; quæ abrogari consuetudine non potest. Quod

ipse cum glossa sentit accidisse in illo casu capit.

cum multæ 15. quæst. 8. Manente verò lege hu-

mana in casu, cap. periculoso de statu regul. in 6.

vbi præceptum fuit, vt Moniales clausuram ser-

uarent: quod, quia erat consuetudine abrogatum,

renouatũ fuit in Trid. ses. 25. ca. 5. & à Pio V. const.

cura pastoralis, & à Gregorio XIII. const. Deo sa-

cris. Sed hoc non est ad rem: quia cap. periculoso,

omninò erat consuetudine abrogatum. Melius ip-

se, & alij multi censent, id contigisse in Clementi-

na, Ambitiosæ, de rebus Ecclesiæ non alien. quæ à

multis, vel omnibus recepta, vel conseruata fuit

quoad alia, & non quoad pœnam. Idem est de aliis

multis constitutionibus Pontificiis, quæ sunt in

vsu quoad dispositionem directiuam, non quoad

pœnam. Idque fieri posse, iterum suadetur: quia

esse pœnam ipso facto iure latam, non est per se,

ac necessariò connexum cum tali culpa: ergo pos-

sunt separari voluntate Principis: vt per dispensa-

tionem potest alicui concedere, vt etiam si lege

teneatur, non tamen sub tali, vel tanta pœna: &

ipse Pontifex, ita obligatur suis legibus secun-

dùm multos. Vnde etiam per abrogationem ex-

pressam potest Princeps tollere pœnam legis ma-

nente obligatione ad culpam: ergo & per tacitam

abrogationem. Et quoad hoc eadem ratio est de

pœna ferenda, & lata: quia obligatio delinquentis

ad inferendam sibi pœnam, vel habendum se, vt

excommunicatum, non minus potest auferri con-

suetudine contraria, quam obligatio Iudicis ad in-

ferendam pœnam delinquenti. Et ita responsum

est ad fundamentum contrarium. Ad confirmatio-

nem verò respondeo, interdum contingere, vt lex

à principio non acceptetur quoad censuras tan-

tùm, interdum verò, vt videntibus prælatis, seu iu-

dicibus, talis censura, vel pœna, quæ antea execu-

tioni mandabatur, non seruetur, atque ita paula-

tim amittat suam vim, ac tandem reuocetur con-

niuentibus, & consentientibus prælatis. Vnde ad-

uerte, consuetudinem, qua derogatur legi quoad

solam pœnā, esse, quæ solam pœnā respuit, id est,

qua de pœna ipsa non curatur, sed tātùm de culpa.

77

  Vnde etiam expeditur simile dubium: an fieri<-P>Dubium.

@@0@

@@1@494 Quæst. XCVII. Tract. XIV.

<-P>cōsuetudine possit, vt lex, quæ obligat ad culpam,

& pœnam, solum obliget ad pœnam. Respondeo,

posse, vt rectè Nauar. ca. fraternitas, 12. qu. 2. quia

non repugnat, legem à principio ferri sub illo

onere sine obligatione ad culpam: ergo nec per

consuetudinem reduci ad talem statum: quia sicut

consuetudo potest abrogare legem in totum, ita

in parte, seu derogare. Et est simile in voto mixto:

in quo quis se obligat ad aliquid sub aliqua

pœna: potest enim irritatione, dispensatione,

vel commutatione, tolli obligatio ad opus,

sine ablatione obligationis ad pœnam: & è

contra.

------------------------------------------------------------

SECTIO X.

An etiam lex irritans actum, possit consuetudine

abrogari quoad solam irritationem.


DE hac re agit Couarruuias 2. part. 4. cap.78

6. §. 10. nu. 18. speciatim in impedimen-

tis matrimonij, & respondet negatiuè:

in quam sententiam citat Driedonem 1.

de libertate Christiana cap. 10. ad finem. Suadetur,

quia actus facti contra talem legem semper sunt

inualidi: ergo, quamuis multiplicentur, non præ-

ualent legi.

  Contrarium mihi placet: quod in matrimonioAuctoris sen-|tentia.

tenet Turrecremata ca. placuit d. 32. art. 2. secutus

Hostiensem tit. de cognatione spir.

  Suadetur, quia irritatio non transcendit pote-

statem legis humanæ, & auferri potest per expres-

sam voluntatem humani legislatoris: ergo & per

tacitam ostensam in consuetudine. Confirmatur

primò, quia per cōsuetudinem abrogatur lex quo-

ad pœnam ferendam, & latam, manente obligatio-

ne quoad culpam: ergo similiter lex irritans posset

abrogari quoad solam irritationem, manente pro-

hibitione: cum irritatio sit quasi pœna & separa-Irritatio est|quasi pœna,|& separabilis|à prohibitione

bilis à prohibitione. Confirmatur secundò, quia

cōsuetudo posset irritationem superaddere prohi-

bitioni: ergo & eam remouere à prohibitione. Cō-

firmatur tertiò, quia consuetudo dare solet iuris-

dictionem: ergo potest efficere, vt actus, qui aliàs

esset innalidus, sit validus: ergo & abrogare legem

quoad solam irritationem. Quia verò in matrimo-

nio difficile est id in praxi admittere, aduerte aliud

esse quasi ex suppositione quærere, an si talis con-

suetudo introducatur, abroget legem, quoad so-

lam irritationem; aliud verò, an reipsa sit talis con-

suetudo: primum concedimus, secundum nega-

mus.

  Et multò clarius est, posse consuetudinem præ-79

ualere legi quoad prohibitionem, & irritationem1. Opinio.

simul, ac proinde abolere omninò posse impedi-

menta matrimonium irritantia. De qua re dispu-

tat latè Sanchez, tom. 2. de matrim. lib. 7. disp. 4.

vbi num. 13. pro parte asserente, nulla consuetudi-

ne fieri posse, vt iure inhabiles ad matrimonium,

habiles efficiantur, ait esse ferè omnes Doctores,

constanter id affirmantes. Pro quibus primò est

textus cap. quod super, in fine, ibi, Ne autem infrà

gradus prohibitos matrimonium contrahatur, debes pu-

blicè inhibere, & præsumptores Ecclesiastica districtione

punire: non obstante consuetudine, quæ dicenda est po-

tius corruptela. Secundò, textus cap. super eo, de co-

gnat. spir. ibi, Respondemus, quòd si tales filij fuerunt,

per quorum alterum, vel vtrumque parentes ad compa-<-P>@@

<-P>ternitatem venerunt, eos coniungi nulla ratione susti-

neas, & coniunctos, Pontificiali auctoritate non differas

separare. Tertiò, quia consuetudo vim non potest

habere ad ius abrogandum, nisi ex consensu Prin-Consuetudo|non potest ius|abrogare, nisi|ex consensu|Principis.

cipis: solus enim is potest consuetudinem legiti-

mam inducere, qui legem condere potest, l. de qui-

bus, ff. de legibus, quod solius Principis esse nemo

dubitat: at in hoc euentu Princeps potius dissen-

tit: nam dicto cap. quòd super, dicitur, non obstan-

te contraria consuetudine separandos esse coniũ-

ctos matrimonio, in gradu prohibito per ius ca-

nonicum: & in dicto cap. super eo, habetur, id ma-

trimonium nulla ratione permittendum. Quartò,

quia consuetudo non potest abrogare legem, nisi

sit rationabilis, cap. fin. de consuetud. At consuetu-

do contrahendi matrimonium in gradu per ius

canonicum prohibito, non potest esse rationabi-

lis: quia in d. cap. quod super appellatur corruptela

potius, quàm consuetudo: ergo. Quintò, quia in-

terdictio matrimonij in certis gradibus instituta

est ad charitatem dilatandam, vt extranei vinculo

strictiori inter se vniantur (nam consanguineriam

vinculo strictissimo coniuncti sunt) teste Aug.

15. ciuit. cap. 16. & refertur cap. 1. 35. quæst. 1. con-

suetudo autem contra charitatem præualere non

potest: ergo non potest præualere legi, qua matri-

monium in illis gradibus interdictum est. Sextò,

quia consuetudo, quam iura improbant, dissonat

rationi, teste glossa cap. fin. verbo rationabilis, de

consuetud. & ibi Innoc. in fine, qui ita explicat eũ

textum petentem, vt consuetudo sit rationabilis:

sed consuetudo contrahendi in gradibus iure ca-

nonico prohibitis, improbatur, cap. quòd super, de

consang. ergo est irrationabilis, ac proinde legi

non potest præualere. Atque ita tenent glos. dicto

cap. quod super verbo non obstante, & ibi Vin-

cẽtius & Goffredus, Hostien. ibi in fine, & in sum.

tit. de cognat. spir. §. quis sit effectus nu. 6. Butrius,

cap. super eo, in fine, de cognat. spir. & dicto cap.

quod super, num. 3. & cap. quod dilectio num. 10.

de consang. & affin. dicto cap. quod super, num. 4.

& cap. super. num. 5. & 6. vbi Alexand. de Neuo. n.

15. & 16. & d. cap. quod super, num. 5. & duob. se-

quentibus, & ibi Anchar. num. 4. Præpos. d. capit.

quod dilectio num. 7. & d. cap. super, num. 4. Ro-

sella verbo impedimentum, impedimento 1. nu.

7. Angel. matrim. 3. impedim. 17. num. 1. Syl. ma-

trim. 2. quæst. 3. Brunel. de sponsalibus concl. 20. n.

7. & 8. Driedo 1. de libert. Christian. ca. 11. in fine,

Couar. 4. decretalium part. 2. cap. 6. §. 10. num. 18.

Antonius Cucus 5. instit. maiorum, tit. 12. num. 36.

Henriquez 12. de matrim. cap. 1. num. 5. in com-

ment. lit. A. quos citat Sanchez, 7. de matrim disp.

4. num. 14.

  Oppositum meritò tenet Sāchez ibidem n. 15.80

Quoniam cap. fin. de consuet. quamuis dicatur cō-2. & vera|opinio.

suetudinem iuri naturali, aut diuino derogare non

posse: tamen generatim dicitur, iuri humano de-

rogare posse, si sit rationabilis, & legitimè pręscri-

pta. Sed impedimenta quædam matrimonij solùm

sunt inducta iure humano: ergo consuetudine ra-

tionabili, & præscripta aboleri possunt. Dices, in

hac re non posse esse rationabilem consuetudi-

nem. Sed contra est; quia si consuetudo rationabi-

lis dicatur, vt quidam volunt, quæ non est contra-