Kalesinde Halil Paşa Kulesi ve sahil kapusu Resim: Sabiha Bozcalı
Yüklə 5,55 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BEKAR UŞAĞI, BEKÂR UŞAĞI
- 2394 .— İSTANBUL
BEKAAl EFENDİ VAK'ASI — Hicrî 1003 yılı rebiülâhirinin sonlarında .(Milâdî 1594) işlenmiş, faili veya failleri meçhul kalmış bir cinayettir. On altıncı asır ulemasından Bekaaî Efendi bir ara Galata ve Üsküdar kadılıklarında bulunmuş. Halk ile temastan çekinir, inzivayı şöhrete tercih etmiş; edip, şair zarif bir zât idi. Üçüncü Murada şehzadeliğinde hocalık yapmış, devrin vüzerasından birçoğunun da hocasıydı. Fakat ne sarayı hümayuna varır, ne de vüzera eşiği aşındınrdı. Bu kendi halinde âlim adam bir gün kütüphanesindeki yatağının yanında saçı, sakalı ve yüzü yâlııp kavrulmuş bir halde ölü bulunmuştu. İlk nazarda şamdan Önünde mütalâa ile meşgul iken sakalının tutuştuğu, alevin saçlarına da sararak Bakaaî Efendiyi bir an içinde öldürdüğü intibaını veriyordu. Fakat bu hazin ölüm vakası istanbul halkının ağzında türlü dedikodulara yol açtı, vak'ayı nakleden müverrih Selânikli Mustafa Efendi "avret hıyanetidir" diyor. BEKÂR — Bekâr uşakları, bekâr hanları ve odaları, bekâr çamaşırcıları dolayısı ile İstanbul tarihçesinde zengin hâtırası olan bir isimdir. 1934 Belediye Şehir Rehberinde Bekâr sokağı, Bekâr çıkmazı, Bekâr Bey sokağı, Bekârdere sokağı ve Bekâr odası sokağı beş sokak vardır; zamanımızda meycut olmayan bir rifâî dergâhı da halk ağzında Bekâr Bey Tekkesi adı ile meşhurdu. Bekâr; garb türkçesinde ar abca «Bikir» kökünden yapılmış isimdir: hiç evlenmemiş erkek. Eski yazarlar bekâr karşılığı ekseriya «mücerred» kelimesini kullanır. Arabcada bekâr karşılığı,«azeb'»- ismi de, emekliye ayrılıp asker ocağından çıkıncaya kadar evlenmeleri yasak edilmiş olan Tersane askerine unvan olarak kabul edilmişdi (B.: Azeb). Tanzimatdan önceki istanbul hayâtında evlenme cağına girenı bir gencin evlenmemesi, mahallesinde ve muhitinde dâima kötü, ahlak yönünden ağır şübhe ile karşılanırdı; Istanbulun ayak takımını teşkil eden Bekâr uşaklarının yaşayışına özenmiş, gözü başı boş bıçkınlıkda görülür, cinsî sapıklık ile suçlanırdı; bundan ötürü: , Bekârın parasmı it yer Yakasını bit yer denilmli (B.: Bekâr Uşakları). Hayat yolunda türlü sebebler ile evlenmemiş, yalnızlığı tercih etmiş olanların üzerinden bu pis şübheyi sıyırıp atan, Cumhuriyet devrinin vicdan hürriyetine verdiği asîl kıymet oldu. Dilimizde bir de «Bekârlık Sultanlık» sözü vardır; bu da erkeğe, sânına lâyık ağır mesuliyetleri idrak ve îfâ ile tadılan aile saadetini idrakden âciz sathî bir hürriyet anlamından doğmuşdur. Zamanımızın seçkin şöhretleri arasında hiç evlenmemiş İstanbullulardan bir- kaç isim kaydediyoruz; rahmeti Rahmâne- kavuş olanlardan: Büyük şâir, Istanbulun âşıkı Yahya Ke-rnal Beyatlı; büyük hekim General Besim Ömer Akalın; bu ansiklopedinin baş tacı dostu, değerli muharrir, mütercim, büyük ' mürebbi Muzaffer Esen; kıymetli" hikayeci ve şâir Said Faik Abasıyânık; büyük hekim Prof. Neşet Ömer; kıymetli şâir Orhan Veli; kıymetli muharrir, münekkid, mütercim Nâ-hid Sırrı Örik; değerli ilim adamı Orhan Büryan; istanbul Basınının güzide siması, eşsiz bibîiofil, değerli müdepkik Hakkı Tarık Us; kıymetli bestekâr Necib Celâl; muharrir, estet, maarif adamı Selim Nüzhet Gerçek. Hâli hayatda olanlardan; Ord. Prof. Öp. Kâzım İsmail Gürkan; poletika adamı, Cumhuriyet Halk Partisi liderlerinden Kasım Gülek; Türk sahnesinin büyük isimlerinden, sanatkâr ve sanat eserleri bilgini ve edib Behzad Butak; değerli şâir, idealist temiz-insan Behçet Kemal Çağlar; târih bilgini, mu-harir, müdekkik, Topkapusu Sarayı Müzesi Müdürü Halûk Y. Şehsüvaroğlu; Bu Ansiklopedinin mümtaz kalem arkadaşlarından muallim-general Hakkı Râif Ayyıldız. BEKÂR, BEKAR UŞAĞI, BEKÂR UŞAĞI NİZAMI — Osmanlı İmparatorluğunun Avrupa, Asya ve Afrika kıt'alarmdaki geniş topraklarının herhangi birinin bir bucağındaki memleketinde orta halli tabakanın altında, hattâ fakrü zaruret içinde yaşar iken, «taşı toprağı altındır», denilen îstari-bula bir iş tutub para kazanmak için gelen bekâr uşaklarının Büyükşehirdeki hayatı, şehrin asayiş ve inzibatı bakımından mühim bir mes'ele olmuş, bekâr uşakları hakkında nizâmnâmeler yapılmış, ve hükümet tarafından bunların tatbiki ciddiyetle, titiz bir dikkatle taakib edilmiştir. Bekâr uşağı nizamına riâyet etmiyerek istanbul asayiş ve inzibatını bozan bekâr uşakları da şiddetle cezalandırılmış, bu arada ırza tecâvüz ve sirkat vak'alarının failleri dahi idam olunmuşlardır. «Bekâr Uşağı» tâbirinde' yaş haddi yok-dur. Genci irisi tüysüz oğlan, mürâhık (buluğ çağına girmek üzre genç), nevhat civan, çar ebru delikanlı, olgun erkek, bedenen çalışabilen zinde ihtiyar cümlesi bu sıfat altında toplanmışdır. Memleketlerinde evli, ve hatta çocukları olanlar, oğlunu da yanma alıp gelenler Istanbulda bekâr uşağı olmuşlardır. Ancak Istanbulda evlenenlerdir ki bekâr uşağı nizâmına tâbi olrriakdan kurtulmuş, Istanbulun kendi halkından sayılmıs-dır. Bekâr Uşaklarının Istanbulda yaşama tarzı için alınan başlıca tedbirler şunlardır: 1 — Esnaf olub herhangi bir iş tutanlar için: mensub oldukları esnaf loncalarında zincirleme kefalete bağlanma. Çarşı boyla rında, dâima kontrol altında bulunmak üze re, dükkânlar üzerine yapılan Odalarda, fı rın, hamam, değirmen odalarında şehirliden. olan ustanın, fırıncının, hamamcının, değir: mencinin kefaleti altında yatub barınmak; yahud toplu iskâna tâbi tutulup bekâr oda larında ve bekâr hanlarında yatmak. Bekâr Uşaklarının bu kolu, kendilerine kefil olup oda kiralayacak şehirli çıksa dahi mahalle içlerinde asla yatup kalkamazlardı. 2 — Şehirliden -birinin hizmetine girip
Bir suç işleyen bekâr uşağının kefili, veya zincirleme kefilleri, bekâr uşağının suça takaddüm etmesi gereken uygunsuz hallerini, suç işlemeye nıüsâid görünen meşreb ve tâvurlarım, gidişini hükümete haber verme- BEKAR — 2394 .— İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ - 2S95 —
dikleri için mes'ul edilirler, ceza görürlerdi Fetihden Yeniçeri Asker Ocağının kaldırıldığı târihe kadar, 1453 - 1826, hemen dört asır boyunca İstanbulun Belediye isterine istanbul Kadılığı bakar ve îstanbulun asayiş ve inzibatına da Yeniçeri Asker Ocağı ile Bostancı Ocağı memur edilmiş bulunur iken bekâr uşaklarının nizamı ve kontrolü istanbul Kadısı Efendiye, Yeniçeri Ağasına, Bos-tancıbaşı Ağaya ve Esnaf Loncaları teşkilâtına bırakılmış idi (B.: istanbul Kadısı ve istanbul Kadılığı; Yeniçeri Ağası; Yeniçeri Ocağı, Yeniçeriler; Bostancıbaşı Ağa; Bostancı Ocağı, Bostancılar; Esnaf Loncaları; Gedik). 1826 da Yeniçeri Asker Ocağı ile Bostancı Ocağı kaldırıldığında şehrin emniyet idaresi yeni kurulan Âsâkiri Mansûrei Mu-hammediye Seraskerliğine verildi (B.: Âsâkiri Mansûrei Muhammediye). Yine ayni 1826 yılında az sonra da Belediye işleri istanbul Kadılığından alındı, Kadılık yâlnız şer'i ve adlî bir yüksek 'makam oldu, Belediye işleri için bir «Ihtisab Ağalığı» kuruldu ve bir «Ih-tisab Nizâmnâmesi» yapıldı (B.: îhtisab Ağalığı; Belediye). İşte bu ihtisab nizamname-sîndedir ki İstanbuldaki bekâr uşaklarının ahvâli tafsilâtı ile mütalâa edilmiş ve kadimden beri tâbi ola geldikleri nizam hemen aynen muhafaza edilerek tesbit edilmişdir. Btı kıymetli vesikanın Bekâr Uşakları • hakkındaki hükümlerini aşağıya alıyoruz; zamanımızda hatta genç aydınlar tarafından dahi kolay amlaşılamayacak olan metni bugünkü dile çevirdik,, hükümleri daha açık belirtmek için madde numaraları ilave ettik:
4 — Evvelâ istanbul, Üsküdar, Galata ve Boğaziçi iskelelerinde ne mikdar hammal ve kayıkçı, ve hamamlarda ne mikdar dellâk ve natır, ve çarşı boylarındaki dükkânlarda ne mikdar bekâr uşağı esnaf ve çırak vardır, İhtisab Ağalığı ile her semtin mahkemesi şer- iyçsi tarafından tâyin edilecek güvenilir kimseler ve her bir esnafın kâhyaları ve yi- ğitbaşıları" tarafmdan isimleri, yüz şekilleri, vilâyetleri, ve kefillerinin isimleri ile yazılıp tesbit edilecekdir; ve bu iş yapılır iken eski kefalet ile kalınmayup kefaletler yenilene cek, îcab ederse yeniden kefilleri alınacak- dır. . { 5 — Tanzim edilecek olan bu defterlerin bir nüshası her semtin mahkemesinde, bir nüshası ihtisab Ağalığında, bir nüshası da âid oldukları Esnaf Kâhyalıklarında dura-cakdır (îhtisab ile kâhyalıklardaki defter, bekâr uşaklarının ahvâlini kolay tâkib için. iş üzerine tanzim edilmişler idi; meselâ Hamam Uşakları Defteri hamamcılar kâhyasında, kayıkçılar Defteri, kayıkçılar kâhyasında, Hammallar Defteri, hammallar kâhyasında, ve birer, nüshaları da iktisab da. Mahkeme Defterleri ayrı idi, meselâ Eyyub Kadılığı. sınırı içinde kaç hamam .uşağı, kaç kayıkçı, kaç hammal... vardır, ve tabiî bunlar da yukarıda 3. maddede zikrediîdiği şekilde tesbit edilmiş olarak).
g — Mürur tezkirelerine gelenlerin ne için geldikleri, bir iş takibi için. mi, bir iş tutmak için mi, yoksa Âsâkiri mansûreye asker yazılmak için mi, mutlakaa kaydedilmiş olacakdır. . 9 — Bir iş tutmağa gelenlerin tezkiresine hangi işi tutmak için geldiği de yazılacak -dır : (Meselâ dellâk mı, kayıkçı mı, hammal mı olacakdır).
yenilir doğru bir adamı bulunacakdır; 12 — Kadimden mevcut olub (Vaktiyle Bostancıbasılığa bağlı ve bostancılar nezâre- retinde olan) bu iki karakoldan "başka ihti sab ağasının bir güvenilir doğru adamı da Yar ımb-ur gazdaki Derbendcilerin yanında bulunacakdır. 13 — Anadolu tarafından gelenler Bos tancıbaşı köprüsünde, Kümeliden gelenler de Küçükçekmece ve Yarımburgazda bulunan karakollara uğramadan ve ellerinde mürur tezkiresi orada göstermeden İstanbul topra ğına asla giremezler.
a: Ağalık defterinde isim fazlası çıkarsa (ki zayif ihtimaldir, zira «ihtisaba» havalesi olmadığı için kaydı sır asında tutulmuş olacakdır) sınırdan kaçak geçmiş olanlar tesbit edilmiş olacaktır. Tecziye edilmek üzere aranıp bulunacaktır. ta; Karakol defterlerinde isim fazlası ç ı- - karsa, îstanbula gelmiş olması gereken adamlar ne olmuşdur, nerede dir, şiddetle aranacaktır. c: Karakoldan geçiş ve Ağalığa müracaat târihleri arasında birkaç günlük fark varsa, bu adamlar bulünub bu günleri nerede geçirdikleri ehemmiyetle tahkik olunacaktır.
Karadeniz yahsmdau gelme..bekâr uşağı jnavunaeı, 1885' K fotoğraf dan .Hüsnü eliyle) BEKAR İSTANBUL
ANSİKLOPEDİSİ BEKÂR Bekâr uşağı adalı rom kayıkçı 1885 edilmeden karışık olarak iskân edileceklerdir.
tahkik olunacak, o dükkânda, fırında, iskelede, hamamda çalışan, işleyenler kifayet eder sayıda. ise, îstanbulda fazla adam yığılmama-sı için yeni gelen bekâr uşağı memleketine iade olunacaktır.
27 — İstanbul kadılığından alınacak dönüş mürur tezkireside, gelirken alınan tezkirenin aynı tafsilâtını ihtiva edecekdir. Bekâr uşağı bu tezkireyi ihtisab ağalığı na götürecek, ihtisabdaki defterde kaydını bozduracak, dönüş tezki resine de «kaydi bozulmuşdur» di ye yazılacak ve ihtisab mühürü ile mühürlenecekdir.
31 — Sınır karakollarında, İstanbula gi rer iken ve îstanbuldan çıkar iken adam ba şına 4, hayvan başına 2, yâni piyade bekâr uşağından 4, atlı bekâr uşağından 6 para tez kire harcı alınır. Her ne sebeble olursa olsun başka hiç bir para almm'az. 32 — îstanbulda, (Nefsi İs tanbul, Üsküdar, Galata, Eyyub) bekâr uşaklarının ikaametine tah sis olunan bekâr hanlarının ah- şâb hanlar olması şarttır. 33 :— Bekâr uşakları bu han lardan sabahları işlerine gitmek üzere çıkarlar, akşamları da belli saatlerde hanlarına dönerler.
40 — îhtisab Ağalığı tarafından «Ha mamlar Yazıcısı» ve «Hammallar Yazı cısı» diye iki memur tâyin edilecekdir. Bunlar iki ayda bir iskeleleri ve hamamları teftiş edeceklerdir. Defterlerle, tesbit edilmiş hammal, natır, dellâk, dellâk şakirdi buldu lar mı ihtisab ağalığına getirecekler, kim olduğu, ne suretle girdiği araştırılacakdır. îhtisab Ağasının haberi olmayarak ve kefil- siz çalışdırılıyor ise Hamamın hamamcısı ve iskelenin hammallar kâhyası derhal îstanbul- tard edilecek, Hamam da kapatılacakdır. Ziyâde şiddet lâzım geliyor ise hamamcılar kâhyası ile hamamcılar yiğitbaşısı da cezâ-landınlacakdır. (B.: Hamam; Dellâk; Natır; Külhancı; Hammaî; Esnaf; Esnaf Kâhyaları).
BEKAR - 2398 -
İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ — 2399 BEKAR
kapudan hoşnud kalmayub çıkmak istediğinde, efendisinden aylık, yıllık vesâit şeyden alacağı varsa, ve o adam uşağın hakkı olan bu parayı ödememek, için eline tezkiresini vermemek, ve bu eziyet, tazyik ile onu bu hakkını istemekden vaz geçirtmeğe cali-' sır ise, uşak ihtisaba şikâyet eder. thtisab o efendi tüccar ise mensub olduğu lonca vasıtası ile, memur ise, en büyük âmiri vasıtası ile bu gadrin önüne geçer. 47 — Arnavud ve kürdün ayak takımının îstanbülda yerleşip çoğalması hiç bir >: vakit caiz değildir. Hâlen mevcud olanlara ilişilmeyecek, yeniden gelenler önlenecektir. 4-8 —'• Yedikule dışındaki salhanelerde olan bekâr uşağı arnavudlar Kasabbaşı Ağa tarafından deftere teşbit edilecek, bu defterin bir nüshası ihtisaba verilecek, sık sık yoklanacaklar, defter fazlaları İstShbuldan çıkarılacakdır.
kefaleti ile sakası bulunduğu mahallede bir bekâr odasında ikaametine izin verilir; fakat odalarında asla silâh bulunduramazlar. Mahallelerde ihtiyacdan fazla bekâr uşağı saka olamaz. 54 — Kira beygircileri taşralı bekâr uşakları, geceleri beygirlerini çekdikleri ahırlarda kalırlar, bir beygirin yanında üç adamdan fazla olamaz.
lan, bekâr hanları, üstü odalı kahvehaneler ve dükkânlar yapıldı.. Bundan böyle hâlen mevcud olan kagir ve ahşab hanlardan maada yeniden bekâr hanı. ve bekâr odaları yapılması kesin olarak yasak edilmişdir.
Metnini biraz açarak nakletdiğimiz bu nizâmnâmenin 38 inci maddesinde vak'ai Hayriyeden sonra haşarat ve baldırı çıplak • makuulesi 20,000 den fazla bekâr uşağının İs-tanbuldan çıkarıldığını kaydettik; bu 20,000 nefer bekâr uşağı, Yeniçeri kırımının kılıç artığıdır. Vak'ai Hayriye üzerine yazdığı «Üssü Zafer» adındaki eserinde Sahhaflar şeyhi zade Esad Efendi bu sürgünü söyle anlatıyor ; «Lağırncıbası Dede Mustafa Ağa bu muharrir, Vezirin fermanı ile evvelâ Hoca Paşa Hanından 200 mikdarı hammal ve ırgad makuulesi. eşhası zâideyi yazdık, ve ellerine mürur tezkiresi verip Bağçe kapusundan ma-vunalara doldurub Üsküdar yakasına geçirdik. Sonra bu fakir, maiyetinde bir nefer mürur tezkiresi kâtibi ile saray meydanında bir çadırda. çalışdım; aynı işe bostancıbaşı da yanında bir kâtib ile Yalı köşkünde memur edildi. Istanbulun her tarafından takım, takım devşirilen her bir nevi bekâr uşakları oralara getirilir; ellerine mürur tezkirelerini verir, silâhsız olarak Yalı Köşkünden kayıklara doldurur, zahire nâzın da her gün gelir, kumanyalarım verir, Anadoludan olanları îzmite, Kümeliden olanları Geliboluya gönderirdik. 20.000 den ziyade adamı bu süratle îstanbul-dan tard ettik». . Bekâr uşakları üzerindeki baskı, tarihimizde Tanzimat Devri dediğimiz uyanık is-tibdad (Abdülmecid - Abdülaziz) devrinde kalkdı; İstanbulda zabıta vak'aları da derhal arttı. ' Unutmamalıdır ki İstanbul asayiş ve inzibatının en bozuk olduğu zaman, Onseki-zinci asrın son yılları ile Ondokuzuncu asrın ilk yılları içinde, Yeniçeri asker ocağının bir haşarat yatağı olduğu, İstanbuldaki bütün bekâr uşaklarının ocağa yazılıp yeniçeri olduğu, yâhud, vücudlarının görünen uzuvlarına (el, kol, bâzû, baldır) ocak nişanları dövdürerek yeniçeri taslakcısı olduğu zamandır. Bu eli bayraklı şehir eşkıyasının yapmadığı rezalet ve mel'anet kalmamış, alabildiğine çoğalan ve içleri kefilsiz : bakar uşakları ile dolan bekâr hanları, bekâr odaları, kahvehaneler ve kayıkhaneler üstüne yapılan odalar birer «Dârülnedvei haşarat» olmuş, kendi aralarındaki tâzerûlarla şehirlinin süflî ta-' bakasmdan hîz oğlanlar ve fahişe avretler ile .olan çirkin münâsebetlerle kalmayub ırz ehli hâtûnları ve gençleri cebren ve kahren, ve hattâ alenen oralara kaldırmaya başlamışlardır .(B.: Bekâr Odaları; Yeniçeriler). Fetihden Tanzimata kadar geçen dört asır. içinde de kabul etmek lâzımdır ki, îstan-bulun asayiş ve inzibatını temin etme yolunda bekâr uşaklarına karşı pek zalimane muamelede bulunulmuşdur. Yeniçeri Ağası, Subaşı Âğa, Asesbaşı Ağa, Bostancıbaşı Ağa gibi zabıta âmirleri suçlu veya maznun bir veya bir kaç bekâr uşağını, muhakemesi? îdam ettirebilmişlerdir. Bu yolda en müdhiş vak'a da hicrî 934 (M. 1528) yılında kaydedilmiştir; Kanunî Sultan Süleymanın ilk yıllarında, 24 şubat 1528, Sultanselim Camii yanında bir eve gece hırsızlar girmiş, ev halkım tamamen keserek çaldıkları eşya ile kaçmışlardı. Bütün gayretlere rağmen kaatil hırsızlar bulunamadı, îstanbuldaki bekâr uşaklarının işidir denildi, birisi hakkında şer'an en küçük bir suç delili yok iken mumcu, dellâk, aşçı, odun yarıcı 800 nefer bekâr uşağı rast gele toplanarak çarşı boyu sokaklarda îdam olundu. Bu facia ««Frenk», «Makbul» ve «Maktul» lakabları ile anılan Pargalı İbrahim Paşanın sadâretinde olmuşdur. Müverrih Pe-cevilî İbrahim bu vak'ayı: «.. eşkiyâyı öyle yıldırdı ki ondan sonra bu m.akuu-le- fesad zuhur, etmedi» diye bağlıyor.. Biz bu huzurun
BEKÂR - 2460
İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ ÖEKÂR
şunları yazıyor: «Eskiden bekâr uşakları ayrı bir nizama tâbi olarak bekâr hanları ile bekâr odalarında yatar kalkar imiş; zamanımızda bekâr taifesi yine hanlarda, şurada burada barınırlar ama harekâtı kaydü şart altında değildir; taşradan aklına esen bir mitil yorganı omuzlayınca îstanbula gelir, aklına esdi-ği zaman da, ekim zamanı der, harman der, kopub geldiği yere döner, yâhud sılaya gider; amele, ırgad, rencber, kayıkçı, .hammal, natır, dellâk, hamurkâr, pişirici hangisine sorsanız, kendi ağzındaki sıfatı bekâr uşağıdır, «Bekâr uşağıyım..» der. «Eski tulumbacılık zamanında, bilhassa Belediye Dâireleri tulumbacıları hep bu bekâr uşakları idi. Mahalle sandıklan uşakları arasında diyar garibi bekârlar çokdu. Onlar da toplu olarak tulumbacı koğuşlarında kalırlardı. «Meşhur kantocu Peruza bekâr uşağı bir tulumbacı âşık olmuşdu; o zamanlar mâ-hûdenin aşıkları toplansa tabur teşkil ider. Oğlan, kaş göz yerinde, güzel, fakat yarım sebebini, kendi yerine yüzlerce masumun öldürülmesine bir hırsız - kaatilin de tahammül edememesinde görmekdeyiz. İstanbulun herhangi bir mahallesinde oturabilmek için kefalet şart idi. Hırsızlık işi de yersiz yurtsuz kimselerin kâin olduğundan, her vak'ada zabıta bekâr hanlarını ve çarşılarda dükkân üstü bekâr odalarını arardı; yukarıda da kaydetmiş idik, bir bekâr uşağı hırsızlık suçundan yakalandı mı, mahkemeye verilmez, vak'anın ehemmiyetine ve yerine göre pâdişâhın, sadırazamanın, hatta zabıta âmirlerinin emri ile derhal îdam olunurdu. Vak'anüvis Râşid efendi hicrî 1133 (müâdî 1720-1721) vak'alan arasında anlatıyor : Hasköydeki kiremidhânenin ustalarından, ve kendi esnafı arasında gaayetle zengin olarak tanınmış bir gayri müslimin evine bir kaç hırsız girer, bir mikdar eşya kaldırıp kaçar. Devrin pâdişâhı Üçüncü Sultan Ahmed tahtımın yanında böyle vak'a olur mu diye son derece hiddetlenir, sadırâzam Nevşehirli Dâmâd îbrahim Paşa hırsızların derhal bulunmasını ve cezalarının verilmesini emreder, hırsızlar bulunmaz ise zabıta âmirlerinin ihmal ve liyakatsizlikle ceza göreceklerini bildirir. Fatihde Karaman çarşısında bir dükkânda çalınan maldan bir kaç şey bulunur, hırsızlık töhmeti ile bekâr uşağı biı oğlan yakalanır, delikanlı on sekiz nefer arkadaşlarını ele verir, onlarda kaldıkları bekâr hanlarında ve odalarında bulunur, çalınan eşyadan bir kısmı da onların menzillerinden çıkar. Bu on sekiz bekâr uşağı şehrin muhtelif kalabalık yerlerinde, emsaline ibret olmak için asılarak îdam olunurlar. Kalender meşreb divan şâirlerinin «Şeh-'rengîz» adı verilen manzum risalelerle, güzellikleri övülen esnaf civanlarının çoğu îstanbulun diyar garibi genç ve dilber bekâr uşaklarıdır (B.: Esnaf Güzelleri; Sehrengîz). Bilhassa meddah masalları kahramanları arasında bulunan Şekerci, Helvacı, Kayıkçı, Saka, Yemenici, Saraç, Kahveci güzelleri dükkân üstü odalarda, kayıkhanelerde, kahvehanelerde, saraçhanede yatub kalkan bekâr uşağı güzellerdir, hepsi toy. şehir oğlanları gibi yırtılmamış, açılmamış, levendâne, şehbâzâne tavırları, mühmel kılık ve kıya- fetlerinin ayrı cazibesi ile nazenin İstanbul hanımları, bey, paşa kızlarını, hanım sultanları çileden çıkarıb yalın ayaklarına düşürmüşlerdir. Hamam çıplağı dellâk bekâr uşağı on bir nefer gencin hal tercemesi de 1686-1687 arasında Hamamcılar kâhyası olan Derviş ismail tarafından «Dellâkhâmei Dilkü-şâ» adını verdiği bir risalede toplanmıştır (B.: Dellâknâmei Dilküşâ; İsmail Efendi, Hamamcılar Kethüdası Derviş; Bâli, Dellâk). Bekâr uşakları arasında şehir eşkıyası tipleri de hikâye kahramanları arasına girmiş-dir. Onyedinci asır ortasında Köprülü Meh-med Paşanın sadâretinin ilk yıllarında geçen büyük bir vak'ayı tasvir eden, fakat en az bir asır sonra kaleme alındığını zanettiğimiz «Yelkenci Yusuf» hikâyesinin eşhasından Çengelköyünde bostan yanaşması Arnavud Deli Zeynel ile Üsküdarda Balaban iskelesinde kayıkçı civanı Hançerigüzeli Mustafa-nın hâmisi Ellidokuzun Kara Bekir, Langa Limanı iskelesinde kayıkçı bekârı Yedibelâ Ferhad bunlardandır. Son yeniçerilerden Çardak Kolluğu çorbacısı ve Kalk şâiri Galatalı Hüseyin Ağanın destanlarının kahramanları da çoğunluk ile bekâr uşaklarıdır; bu destanlarda maceraları nakledilerek güzellikleri övülmüş yüze yakın isini vardır; şaki tipi olarak da Fındıklı Kayıkhaneleri üstündeki bekâr odalarında oturan ve cihâna meydan okuyan hamlacı Kurdoğlu Câferdir; gençliği bıçkınlık, bal-dınçıplaklık yollarında geçmiş olan Galatalı Hüseyin Ağayı bu adam yetişdirmiş; aşağıdaki kıt'alar, yeniçeri halk şâirinin, manzum bir otobiyogra olan «Serencam» adlı destanından alınmışdır;
|