Kavşak ve kavşaklarda sinyalizasyon

5.2. Işıkların Anlamları

5.2.1. Standart Işıklar

Standart olarak taşıt cephelerinin üniteleri şu sıra ile ışıklanırlar:

(Yeşil) - (Sarı) - (Kırmızı) - (Kırmızı+Sarı).

Gerek yaya, gerekse taşıt cephelerindeki yeşil ışık geçilebileceğini gösterir. Yeşil ışıkta geçen bir taşıt sürücüsü şayet sağa veya sola dönüş yapıyorsa, dönüşlerini durdurucu bir kırmızı ışıklı filtre ünite veya yasak yoksa, dönüş yaparken düz gidiş yapmakta olan veya karşı yönde hareket eden taşıtlarla yayalara ilk geçiş hakkını vermek zorundadır.

«Dikkat» anlamına gelen sarı renkli ünite ışıklandığında yeşil ışık süresinin sona ermiş olduğu belirtilmektedir. Sarı ışığı gören bir taşıt sürücüsü, hızına ve sinyalize tesise olan uzaklığına göre, şayet sarıdan sonra gelecek kırmızı ışık yanmadan sinyalize edilmiş olan alanı terk edebilecek ise geçecek, aksi takdirde hızını düşürerek ışıklı cepheleri rahatlıkla görebileceği bir uzaklıkta duruşa geçecektir. San ve kırmızının aynı anda ışıklanması ise duran taşıtların sürücülerini harekete geçmek üzere hazırlanmalarını uyarmak amacı ile kullanılır.

Nerede ve ne şekilde olursa olsun, kırmızı ışık durmayı gerektirir. Taşıt sürücüleri «Dur» çizgilerinin gerisinde, şayet «Dur» çizgisi yoksa yaya geçitlerinin gerisinde, yaya geçidi olmayan kavşaklarda da kavşak içine girmeden durmalıdırlar. Kırmızı renkli ünite ile birlikte ışıklanmış bir yeşil ok varsa taşıtlar ok yönünde yollarına devam edebilirler; ışıklanmış kırmızı ok ile birlikte başka yönler için yeşil ışık veriliyorsa yanlız ok yönünde gidemezler.

5.2.2. Yanıp Sönen Işıklar (Flaş)

Bir ışıklı ünitenin sürekli olarak, en çok birer saniyelik aralıklarla yanıp sönmesi işlemine Flaş adı verilir. Yalnız flaş yapmak üzere hazırlanmış bir üniteye Flaşör Ünitesi denilir. Flaşör üniteleri Şekil 5.1. de görülen prensipte normal ünite biçiminde olabildiği gibi, değişik açılardan görülebilmelerinin sağlanması için fanus şeklinde de olabilir.

Sarı Flaş taşıt sürücülerine dikkatli ve yavaş geçmeleri veya yayalara yol vermeleri gerektiği hususunda uyarı için kullanılır. Kırmızı Flaş durarak gidiş yönünü kesen diğer yönler üzerindeki taşıtlara yol verilmesini ve geçişin güvenli olması halinde hareket edilmesini öngörür. Hız yollarının ve ana arterlerin sinyalize edilmiş kavşaklarında taşıt sürücülerini yeşil ışıklı sinyal süresinin sona ermek üzere olduğunu uyarmak amacı ile bu sürenin son birkaç saniyesinde Yeşil Flaş kullanılabilirse de, bu uygulamanın kesinlikle yararlı veya zararlı olduğu henüz kanıtlanmamıştır. Yeşil Flaş aynı amaçla yaya cephelerinde de kullanılabilir.

5.2.3. Diğer Işıklar

Yukarıdaki iki bölümde açıklanan ışıklar hemen hemen bütün uluslarca kabul edilmiş olup uygulanmaktadır. Öte yandan bazı ülkelerin standartlarında yer alan, veya halen tartışması sürdürülen ya da eleştirilen ışıklanma biçimleri de vardır:

1. 
   Yeşil ve Sarı : Sürekli sarı ışık anlamında olmakla birlikte taşıtları durmaya hazırlayamadığından terkedilmiş bir uygulamadır.
   
2. 
   Yeşil Işık ve Sarı Flaş: Yeşil Flaş yerine kullanılır.
   
3. 
   Yeşil Işık ve Kırmızı Flaş: Yalnız yayalar için geçme süresinin sona ermek üzere olduğunu belirtmek için kullanılır.
   

5.3. Hız Göstergeleri

Hız göstergeleri (endikatörleri) taşıtların hızını kısıtlamak amacını gütmeyip, özellikle ana arterler üzerindeki taşıt sürücülerine yaklaşmakta oldukları kavşakta yeşil ışık bularak geçebilmeler! için hangi mertebede bir hızla gitmelerinin uygun olacağını bildirmek için kullanılır. (Şekil 5.5).

S
inyalize edilen kesimlerdeki gecikmeleri azaltmak için kullanılan hız göstergelerinin boyutları standart olmayıp yol üzerindeki taşıtların normal ortalama seyir hızlarına ve rakamların okunabilme uzaklığı ile taşıtların seyir hızından gösterge hızına geçişleri sırasında kat edecekleri uzaklığa bağlıdır. Eğer hız göstergelerindeki rakamların yükseklikleri H_e m. ise, bunların görünebilme uzaklıkları rakamların genişliği ile de değişmekle birlikte 400 H_e mertebesindedir.

Şekil 5.5. Hız Göstergeleri

Taşıtların göstergelere uymak için hızlarını düşürmeleri veya arttırmaları sırasındaki ivmeleri yaklaşık olarak 2 m/s² mertebesinde kabul edilebilir. Göstergenin okunması ile intikal ve reaksiyon sırasında katedilen mesafe ihmal edilecek olursa, hız göstergelerindeki rakamların gerekli minimum yüksekliği aşağıdaki denklemle bulunabilir:

H_e = Göstergedeki rakamların yüksekliği (cm.)

V₁ = % 85 Hız (km./st.)

V₂ = Gösterge Hızı (km./st.)

Taşıtların hız durumu ne olursa olsun H_e = 20 cm. den daha küçük olmamalıdır.

5.4. Sinyal Direkleri

Trafik sinyalizasyonu tesislerinde kullanılan taşıt ve yaya ışıklı cepheleri normal aydınlatma direklerine monte edilebilir. Ancak, genellikle bu direklerin yerleri kurulacak sinyalizasyon sistemi için elverişli ve yeterli değildir. Bunun için bir sinyalizasyon tesisinin yerleştirme planı özel direkleri göz önünde tutularak hazırlanır.

Standart bir sinyal direği yol kotundan en az 3.20 m. yüksek olmalıdır. Taşıt cephelerinin uzaktan rahatlıkla görülebilmelerini sağlamak amacı ile başüstü konsol direkleri kullanılır. Bu direklerin konsol uçlarının yol kotundan yükseklikleri 5.00 - 5.50 m., konsol boyları ise 2.00 - 5.00 m.’dir. Taşıt cephelerinin daha yükseğe veya yol kenarından çok açığa yerleştirilmesi istenildiğinde, portik sistemler (çerçeveler) kullanılır veya cepheler iki direk arasına gerilen teller üzerine asılır.

Hız göstergeleri için normal direkler kullanılabildiği gibi göstergelerin büyük boyutlu ve ağır olmaları halinde özel proje yapmak gerekebilir.

5.5. Diğer Elemanlar

5.5.1.Trafik Kontrol Cihazı

Her hangi bir sinyalizasyon tesisindeki ünite ve cephe gruplarının projesine uygun olarak belirli zaman ve sürelerde ışıklanmalarını sağlamak için her tesis en az bir kontrol cihazına bağlanır. Kontrol cihazları sinyalize edilen alanın trafik özelliklerine, sinyalizasyon sistemine ve yerine getirilmesi gereken fonksiyonlara uygun olarak değişik tip ve kapasitede yapılırlar.

Çağımızın modern teknolojisine göre geliştirilmiş trafik kontrol cihazları iki ayrı prensipte imal edilirler. Bunlardan biri analog-yarı elektronik prensip, diğeri ise digital-tam elektronik prensiptir.

Trafik Kontrol Cihazının imalat prensibi ne olursa olsun, her hangi bir sinyalize tesis için hazırlanırken aşağıdaki maddeleri mutlaka gerçekleştirebilecek özellikleri bulunmalıdır:

1. 
   Cihaz kapasitesi gerektiğinden daha fazla olmalıdır.
   
2. 
   Cihaz hava koşullarına karşı korunmuş olmalı, gerek sıcak gerekse soğuk havalarda aksaksız çalışabilmeli, relatif nemin yükselmesinden etkilenmemelidir.
   
3. 
   Cihazı besleyen elektrik enerjisinin voltaj değişimleri cihazın fonksiyonlarını bozmamalı ve değiştirmemelidir.
   
4. 
   Tehlikeli durumlar yaratabilecek arızalara karşı (örneğin bir cephede kırmızı ve yeşilin aynı anda yanması veya aynı anda birbirini kesen trafik akımlarına yeşil ışık verilmesi gibi) sigorta düzeni bulunmalıdır.
   
5. 
   Kullanılan programlar ve bu programların süreleri ile program içindeki ışıklı sinyal gruplarının aralık süreleri kolaylıkla değiştirilebilmelidir.
   

5.5.2. Uyarıcı (Dedektör)

Bazı sinyalize tesislerin işleme şekli taşıt trafiğinin değişen yüklerine göre veya yayaların geçiş talebine uygun olarak ayarlanır. Uyancı veya dedektör adı verilen gereçler taleplerin varlıklarını (veya yoğunluklarını) trafik kontrol cihazına iletmek için kullanılır. Uyarıcılar gösterdikleri fonksiyona göre üç sınıfta toplanabilir:

a) Yaklaşım yönünde her hangi bir taşıtın varlığını gösteren uyarıcılar.

b) Yaklaşım yönündeki taşıtları sayan uyarıcılar.

c) Taşıt sayısı ile birlikte yaklaşım hızım ölçen uyarıcılar.

Uyarıcıların bazı gelişmiş modelleri ayrıca taşıtların cinsini de ayırabilme yeteneğine sahiptir. Çalışma prensiplerine göre de uyarıcılar üç sınıfa ayrılabilir:

a) Basınçlı hava sistemi ile çalışan uyarıcılar.

b) Yol altına yerleştirilmiş magnetik veya elektronik uyarıcılar.

c) Yol üstüne yerleştirilmiş elektronik veya optik uyarıcılar.

5.5.3. Işıklandırılmış İşaretler

Özellikle kavşaklarda, taşıt ve yaya cepheleri ile hız göstergelerinin yanı sıra içten aydınlatmalı bazı trafik işaretleri de kullanılır. Bunlar günün kararmasından itibaren trafik işaretlerinin kolaylıkla görünmesini sağlarlar.

5.5.4. Şerit Kontrolü İşaretleri

Bu işaretler, sinyalize edilmiş veya farklı seviyede geçişi olan kavşaklar gibi diğer kontrol alanlarına yaklaşırken trafiğin belirli şeritleri kullanmasını sağlamak amacı ile, ayrıca refüjsüz, çift yönlü ve çok şeritli yollarda günün değişik saatlerinde yönlerden birinin diğerine oranla aşırı yüklendiği trafik koşulları altında karşılıklı yönlere farklı sayıda şerit tahsis etmek gibi çalışmalarda kullanılırlar. (Şekil 5.6.)

Ş
erit Kontrolü İşaretlerinde aşağıya bakan yeşil ok üzerinde bulunduğu şeridin kullanılabileceğini, sarı (X) sürücünün bu işaretin üzerinde bulunduğu şeriti boşaltmaya hazırlanması gerektiğini, kırmızı (X) ise üzerinde bulunduğu şeritin yasaklandığını gösterir.

Şekil 5.6. Şerit Kontrolü