Kur'AN'da tevhiD

4- KUR’AN’A GÖRE ŞİRK

1- Giriş:

Kur'an-ı Kerim, ilk insan Hz. Âdem'den itibaren yeryüzünde daima iki dinin, iki felsefesinin, iki dünya görüşünün, kısaca iki farklı düşün­cenin var olduğunu açıkça beyan ediyor: Tevhid ve şirk... Yeryüzü bu iki farklı düşüncenin, iki ayrı yaşam biçiminin savaş alanı olmuştur sü­rekli.

Tevhid, Hz. Âdem'den, rasullerin sonuncusu Hz. Muhammed'e ka­dar bütün peygamberlerin dini; şirk ise Allah'ın zâtında sıfatlarında, fiillerinde, kısacası her alanda birliğini tebliğ eden Allah elçilerinin kar­şısında yer alanların ortak dini olmuştur.

Şirk, Tevhid'in tam karşısında yer alır. Kur'an, şirki, ilahi davete gi­den yolda insanlan durduran en önemli engel olarak görür. Bunun için Kur'an, kişileri şirkten vazgeçmeleri konusunda tekrar tekrar uyarmış, evrende ve bizzat insanın kendisindeki apaçık işaretlere dayanarak Tevhid'i ispat eden ve şirki çürüten delilleri gözler önüne sermiştir.

Kur'an’ın mesajı daima müşriklere yönelik olmuştur. Hiç bir zaman Kur'an, salt olarak Allah ve ahiretin varlığını reddeden dinsiz/ateist­leri muhatap almamıştır. Ateistler, materyalistler de aynı zamanda müş­rik oldukları için, onlar ayrıca muhatap kabul edilmemişlerdir. Tarih boyunca sadece dinsizleri muhatap kabul eden bir peygamberin gön­derildiği vaki değildir. Tabii ki Kur'an, dinsiz ve ateist olduklarını id­dia edenlerin de görüş ve düşüncelerini çürütmüştür. Kur'an'da bu tür şahıs ve zümrelere kısa işaretlerde bulunulmuş, ancak muhatap doğrudan müşrik toplumlar olmuştur. Belki de toplumun çoğunluğunu teş­kil ettikleri içinde böyle olmuştur.

İslam'ın temel gayesi insanları yeryüzünde özgürlüğe, bağımsızlığa, hürriyete kavuşturmak olduğundan dolayı, insanın tıpkı kendisi gibi olanlara köleliğini, fani olanlara karşı baş eğmeyi ve değişen yasalar kar­şısında boyun bükmeyi öngören şirke karşı tarihin her döneminde amansız bir mücadele içerisinde olmuştur. İslâm bunu insanın iyiliği için yapmış ve böylece kullara kulluğu ortadan kaldırarak, tek olan Al­lah'a kulluk edilmesi prensibini muvahhidlerin kalbine yerleştirmeyi amaç edinmiştir.

Şirki, biri iki, üç..., olarak kabul eden, bu yüzden de realite ile çeli­şen bâtıl bir inanç, gerçek dışı bir yaşam biçimidir. Temelde hevâ ve he­veslerine, nefsinin arzu, istek ve tutkularına köle olan insanların sa­hiplendiği bir düşünce ve yaşam biçimi olduğu için cehaletin ve veh­min eseridir. Bu yüzden şirk, akıl ve mantığa uymaz. Hakikat ile çeli­şir.

Tevhid, insanın evrendeki doğal döngüye ayak uydurması, kainatın her parçasıyla bütünleşmesi ve insan ile kainat arasında tam bir bir­liğin, tam bir düzenin ve tam bir ahengin oluşmasına zemin hazırlar­ken, şirk insanı evrenin diğer parçalarından ayırarak onu kainatta yal­nız bırakır.

Şirk en iğrenç bir günah ve en büyük bir zulümdür. Haksızlık ve ada­letsizliktir. Doğal olarak insanın, kendisini ve bütün alemi yaratan, rızık ve nimet veren Yüce Allah'a ibadet etmesi gerekir. Yani insanın sa­dece Allah'a ibadet etmesi ve O'na itaat etmesi, yaratıcının insan üze­rindeki en tabii hakkıdır. Ne var ki şirk, kendi taraftarlarına zulüm yo­lunu açarak onların başkalarına kulluk ederek, Allah'ın hakkını çiğ­nemelerine zemin hazırlar. Dolayısıyle müşrik başkalarına ibadet ede­rek, onlara taparak Allah'ın hakkını çiğner ve böylece de en büyük zul­mü işler.

Şirk esas olarak Allah'ın varlığını inkâr değil, sadece Allah'a has olan sıfatları, vasıflan başkaları için de düşünmek suretiyle O'na ortak koşmak, O'na denkler kabul etmek ve onları Allah'ı seviyor gibi sevmek­tir.

Şirk temelde Allah'ın ilahhğını, rabliğini ve melikliğini gasp esası­na dayanır. Bu yüzden şirk egemenliğine dayalı, zulmün egemen oldu­ğu sistemlerde muvahhidler için rahat ve huzurlu bir hayattan söz et­mek mümkün değildir. Şirk'in hakim olduğu yerde Tevhid'e yer yoktur. O halde rahat ve huzurlu bir hayata talip olan Tevhid erleri, işe şirki ortadan kaldırmakla başlamalı, ondan sonra Tevhid'i yerleştirmeye ça­lışmalıdırlar. Tarih boyunca Tevhid'in önderliğini yapan bütün peygam­berler de işe hep bu noktadan başlamışlardır.

Şirk'in sayısız çeşitleri vardır. İnsanı şirk koşmaya götüren amiller de çoktur. Şimdi Kur'an'a dönelim ve onun şirki nasıl nitelediğini, ayrıca şirki mahkûm etmek için nasıl bir yol izlediğini tetkik etmeye ça­lışalım. ⁵⁵⁵

2- Şirk'in Mahiyeti Üzerine:

Kelime olarak şirk; Şe-Ri-Ke fiil kökünden mastardır. “Şe-Ri-Ke” or­tak olmak demektir. Şirk, Allah'a ortak ispat etmek, Allah'tan başka­sı adına yemin etmek ⁵⁵⁶ anlamındadır. Aynı kökten gelen “şirket”, iki veya daha çok kişinin maddi ve manevi alandaki ortaklıkları demek­tir. “Müşareket” sözcüğü de aynı şeyi ifade eder. “Şe-Ri-Ke” fiilinin dört­lü if’al babındaki “eşrake” ortak koşmak, ortak, denk tanımak”, bu ba­bın ism-i faili olan “müşrik” ise “ortak koşan” anlamındadır. ⁵⁵⁷

Dini anlamda Allah'ın ortağı olduğunu kabul etmek ve Allah'tan baş­kasına ibadet etmek ⁵⁵⁸ demek olan şirki, karışıklığın, gizlemenin, ayrılmanın ve birliğe sırt çevirmenin bir simgesi saymak da müm­kündür. Bu anlamda şirk, bir kaç tanrıya ve bir kaç güce dayanan dün­ya görüşüdür. ⁵⁵⁹

Kur'an-ı Kerim, her ne kadar bütün şirk çeşitlerini yıkmayı hedeflemişse de, birinci planda Allah'ı tanıdğı halde, O'na ortak koşan müş­rik tipini muhatap almış, onunla mücadele ederek şiddetle mahkûm et­miştir. Kur'an’ın hiç bir konudaki mücadelesi, şirki yıkmak husu­sundaki mücadelesi kadar dikkat çekici değildir. Yoğun, güçlü, kesin ve ısrarlı olan bu savaşta, hatıra gelen her türlü delille (aklî, psikolo­jik, teolojik, edebî, tarihi, vb.) şirkin belini kırmıştır. Kâinatın genişli­ği İçinde, şirke tırnak kadar bir yer bırakmamıştır.⁵⁶⁰

Kur'an-ı Kerim'e göre tarih boyunca peygamberlikle görevlendirilen bütün elçiler “şirk dünyası” diyebileceğimiz alanlarda tebliğe memur edilmişler, Allah'ın birliğini ve şirkin de batıllığını gündeme getirmele­ri için görevlendirilmişlerdir. Bu peygamberler, gönderildikleri top­lumlara Allah'ın birliğini ve şirkin batıllığını ispat etmişlerdir.

Son olarak peygamberlik ile görelendirilen Hz. Muhammed (s.a.v.) de hayatı boyunca şirk ile mücadele içerisinde bulunmuştur. O'na gönderilen Kur'an-ı Kerim de şirkin her türlüsünü iptal, Tevhid'i ispat için vahyedilmiştir. Yoksa bazılarının zannettiği gibi Kur'an, sadece vah-yedildiği bölge olan Arap yarımadasındaki putçuluğu, Uzza, Lât, Menat, Hubel, İsaf vb. isimlerle anılan putları ortadan kaldırmak için in­zal edilmemiştir. Kur'an, Allah'ı bir kabul etmenin tek şartının, şirk kav­ramının kapsadığı alanın uluhiyyete tahsis edilmesi gerektiğini ve ibadetin, duanın, tutunmanın, hâkimiyyetin, velayetin vb. kavramla­rın Allah'a has kılınması gerektiğini her fırsatta vurgulamıştır.

Kısacası Kur'an, ulûhiyyetin hususiyetlerinden birini veya bir ka­çını müstakil olarak, bir başkasına tanıyan herkesi müşrik olarak kabul etmiş ve insanlan şirke düşüren durumları veya şirkin oluşma­sına neden olan özellikleri şöylece açıklamıştır: Akletmemek, zan ve tah­mine uymak, bilgisizlik, peşin hükümlü olmak, hevâ ve hevese uymak, kibir, şüphecilik, gelenek-görenek ya da ataları taklit, baskı-zor kul­lanma, cebr, şeytanın aldatması, lüks ve refah, dünyevi gayeler, makam-mevki hırsı ⁵⁶¹, insana itaat ve ibadet, putlara ibadet ve tabiat olay­larına ibadet gibi yollarla düşülen şirk!... Şimdi bunları tek tek ele alarak şirk hakkında bir neticeye vrarmak istiyoruz... ⁵⁶²

3- Şirkin Oluşum Nedenleri:

a- Akletmemek:

Kur'an-ı Kerim, insanoğlunun şirk koşmasının nedenlerinden belkide ilkinin, onun aklını kullanmaması, düşünmemesi ve gerçeğe ku­lak asmaması olduğunu birçok ayette vurgulamıştır. İnsana düşen, içe­risinde yaşadığımız şu evrene, evrendeki tüm varlıklara ve özellikle in­sanın yaratılışına bakarak, bu mükemmel işleyiş karşısında aklını çalıştırarak Allah'ı bir kabul etmek gerekirken, onun Allah'a eş koşma­sı, aklını kullanmadığının, akla yer vermediğinin bir göstergesidir. Şu ayetlere dikkat edelim:

“İçlerinden (asla duymayan sağırlar gibi ⁵⁶³ gerçeği kabul etmeyerek) sana kulak verenler vardır. Fakat sağırlara sen mi duyuracaksın? He­le akıllarını da kullanmıyorlarsa!”⁵⁶⁴

“İçlerinden sana bakanlar da vardır. Fakat körlere sen mi doğru yo­lu göstereceksin? Hele sezgileriyle (kalp gözleriyle) de görmüyorlarsa!”⁵⁶⁵

“...Sağırdırlar, dilsizdirler, kördürler. Artık onlar akledemezler.”⁵⁶⁶

Görüldüğü gibi yüce Rabbimiz müşrikleri bu ayetlerde akıllarını çalışt)rmamakla, akıllarım çalıştırmamanın sonucu olarak da şirke düş­mekle nitelendirmiştir.

Aynca Kur'an müşriklerin ahirette cehennem azabını gördükleri zaman bu akletmeme sıfatlarını itiraf edeceklerini haber veriyor:

“Ve (müşrikler) dediler ki: “Eğer biz işiten ve aklımızı kullanan kim­seler olsaydık, çılgın alevli cehennem halkı içinde olmazdık.”⁵⁶⁷

Kısacası Kur'an, şirkin bâtıl olduğunu, tecrübeden, gözlemden ve doğru haberden uzak olduğu bütün insanlığa ilan etmiştir:

“De ki: “Siz, Allah'ı bırakıpta (ibadette Allah'a ortak tanıdığınız) or­taklarınızı gördünüz mü? Yerden her hangi bir şeyi yarattıklarını ba­na gösterin bakalım!” Yoksa onların göklerde (Allah ile) bir ortaklığı mı var? Yahut biz onlara bir kitap vermişiz de kendileri bundan apaçık bir hüccet üzerinde midirler? Hayır, o zalimler birbirini aldatmaktan baş­ka bir vaadde bulunmuyorlar.”⁵⁶⁸

b- Zan Ve Tahmine Uymak:

Kur'an-ı Kerim, müşriklerin akide nokta-i nazarında sadece bir zan ve tahmine dayandıkları ve zarının da hakikat karşısında hiç bir şey ifade etmediğini şu ayetlerde beyan ediyor:

“(Allah'a) ortak koşanlar diyecekler ki: “Allah isteseydi ne biz, ne de babalarımız ortak koşmazdık, bir şeyi de haram yapmazdık.” Onlardan önce yalanlayanlar da öyle demişlerdi de nihayet azabımızı tatmışlar­dı. De ki: “yanınızda bize çıkarıp göstereceğiniz bir bilgi var mı? Siz sa­dece zanna uyuyorsunuz ve siz sadece saçmalıyorsunuz.”⁵⁶⁹

“İyi bilin ki, göklerde ve yerde ne varsa hepsi Allah'ındır. Allah'tan başka şeriklere tapanlar, sadece zanna tabi oluyorlar. Onlar ancak tah­minde (zanda) bulunuyorlar.”⁵⁷⁰

“Onların (müşriklerin) çoğu zanna uyuyorlar. Oysa zan, gerçek kar­şısında hiç bir şey ifade etmez.”⁵⁷¹

c- Bilgisizlik:

Tevhid çağrısına olumsuz yanıt veren müşriklerin bu tavrını Kur'an-ı Kerim ilimden yoksun olmaları, delile dayanmamaları, bilgisizliğe da­yanmaları olarak nitelendiriyor. Şirk'in bilgisizlik olduğu, gerçeğe/re­aliteye uymadığı da Yüce Rabbimiz tarafından bildiriliyor:

“...Allah ile beraber başka bir ilah mı var? Hayır, (o müşriklerden) birçoğu bilmiyorlar.”⁵⁷²

“...Allah ile beraber başka bir ilah mı var? Ne de az düşüncelisiniz (az düşünüyorsunuz)!”⁵⁷³

d- Peşin Hükümlü Olmak:

Kur'an-ı Kerim, gerçek olan Tevhid öğretisi karşısına dikilen müş­riklerin en önde gelen vasıflarından birinin peşin hüküm sahibi oldu­ğunu vurgular. Tarih boyunca Tevhid'i davet etmekle memur edilen bü­tün peygamberler, hep müşriklerin peşin hükümlü, ön yargılı cevap ve hareketleriyle karşılaşmışlardır. Müşrikler, peygamberlerin Tevhid'e da­vetleri karşısında, peşin hükümlü davrandıklarından ve ön yargılı ha­reket ettiklerinden dolayı, adeta gün ortasında aydınlığa gözlerini ka­payan insan gibi garip bir davranış bozukluğu içerisine girmişler, on­ların Allah'tan getirdikleri apaçık gerçekler karşıs'nda bile daveti kabullenmekten geri durmuşlardır.

“(Müşrikler, kendilerini Allah'a ibadete davet eden Hz. Hûd'a) dedi­ler ki: “Öğüt versen de, öğüt verenlerden olmasan da bizce birdir (Tev­hid'e inanmayız).”⁵⁷⁴

e- Hevâ Ve Hevese Uymak:

Kur'an'a göre, kişinin nefsine, arzularına uyması ve onların esiri ol­ması şirk olarak telakki edilmiştir. İnsanın heva ve hevesleri doğrul­tusunda hareket ederek Hâkimler Hakimi, Mutlak Yaratıcı Allah-û Tealâ’nın öğretilerinden yüz çeviren müşrik olarak kabul edilmiştir. Çünkü böyle bir insan yalnızca Allah'ın kulu değil, nevasının kulu ol­muştur:

“Hevâsını, arzusunu ilah edineni gördün mü? Onun üstünde sen mi bekçi olacaksın?”⁵⁷⁵

“Hevâsını ilah edinen”, arzu ve tutkularının kölesi olandır. İlahına ibadet eden biri gibi, o da tutkularına ibadet ettiğinden, bir puta tapan şirk suçu gibi suç işlemektedir.⁵⁷⁶

Tutkularının kölesi olan bir insan dümeni olmayan bir gemi, direk­siyonu olmayan bir araba gibi, doğruyla yanlışı, hakla bâtılı hiç ayırdetmeksizin hevâ ve hevesi kendisini nereye sürükîerse o yöne doğru gider. Bu da İslâm nazarında en çirkin bir şirk çeşidi olarak algılanmış­tır. Hz. Ebu Umame'den rivayet olunan bir hadis-i şerifte Hz. peygam­ber (s.a.v.) şöyle buyurmaktadır: “Allah'tan başka kendisine ibadet olu­nan sahte ilahların Allah yanında en kötüsü, kişinin hevasıdır.”⁵⁷⁷

f- Kibir Ve Riya Şirki:

İnsanın mal ve mülk yönünden zengin olması, yeryüzünde hüküm­ran olması, saltanatının güçlü olması ve refah içerisinde yaşayarak bu özelliklerinden dolayı kibir ve gurur göstermesi onu şirk koşmaya gö­türdüğü gibi, amelde Allah'tan başkasına yönelmek, Allah için bir ameli yerine getirmek ve O'na yaklaşmak değil de, insanların övgüsü­ne mazhar olmak için yapılan amel de kişiyi şirke götürebilir.

Halkın Rabbi olduğunu iddia eden Fir'avn'un ve peygamberlerinin getirdiğine kulak tıkayarak yeryüzünde haksız yere büyüklük taslayan Âd kavminin içerisine düştükleri şirk birinci tür şirke örneklik teşkil eder:

“Fir'avn dedi ki: “Ey ileri gelenler, ben sizin için benden başka bir ilah bilmiyorum. Ey Hâman, haydi benim için yüksek bir kule yap. Olur ki ben o yollara, göklerin yollarına ulaşırım da, Musa'nın tanrısına yük­selip çıkarım.”⁵⁷⁸

“Fir'avn (Musa'ya): “Andolsun, eğer benden başka bir tanrı edinir­sen seni muhakkak ve muhakkak zindana girenlerden eylerim” dedi.”⁵⁷⁹

Fir'avn’ın bu sözleri ilk etapta insanın zihninde, onun Allah'ın var­lığını inkâr ettiğini çağrıştırabilir ve alemlerin Rabbini hiç tanımayan koyu bir milliyetçilik taassubu ile yapıyordu. Fir'avn’ın bu sözlerle kastı, kendisinden başka bütün ilahları, dolayısıyle de Allah'ı inkâr et­mek değil, Musa (a.s.)’ın davasını reddetmekti. İşte o, hükümranlığı­nın, saltanatının, dünyaca güçlülüğünün ve refah içerisinde debdebeli bir hayat yaşamasının kendisine verdiği kibir ve gurur yüzünden müş­rik ve kâfir olmuş, Hz. Musa'nın davetine şiddetle karşı çıkmıştı.

Âd kavminde de bu tür şirki kolaylıkla görebiliyoruz: Bu kavim, Al­lah'ın varlığını inkâr etmediği gibi, O'nun ilahlığını da reddetmiyordu. Bu kavmin hastalığı, yeryüzünde haksız yere büyüklük taslayarak ve çok kuvvetli olduklarını zannederek şirk koşmalarıydı:

“Âd (kavmi), yeryüzünde haksız olarak büyüklük tasladılar ve: “Biz­den daha kuvvetli kim var?” dediler. Onları yaratan Allah'ın kendile­rinden daha kuvvetli olduğunu görmediler mi?”⁵⁸⁰

Riya yoluyla düşülen şirkte ise, kişinin esas amacı, Allah'ı razı et­mek değil, insanlara gösteriş yapmak ve onların övgülerine mazhar ol­maktır. Mesela, sırf insanların övgülerini kazanmak maksadıyla nama­zın rekatlarını oldukça düzgün, kıyamı, rükuu ve secdesi v.s. Rasulullah (s.a.v.)'ın sünnetine uygun olarak kılmak; insanlara gösteriş için mal ve para harcamak bu tür şirkin kapsamına girer.

“Bir adam Resulullah (s.a.v.)'a gelerek şöyle sordu:

“Birisi ırk için, bir diğeri kavmi arasındaki yerini göstermek için savaşıyor; bunlardan hangisi Allah yolundadır?” Resulullah (s.a.v.):

“Kim Allah'ın kelime­sini yüceltmek için savaşırsa, işte o Allah yolundadır” buyurdu.”⁵⁸¹

Resulullah (s.a.v.) bir başka hadis-i şerifte de şöyle buyuruyor:

“Ben sizin için en çok küçük şirkten korkuyorum.”

“Küçük şirk nedir ya Resulullah?” dediler.

“Riyadır” buyurdu.” ⁵⁸²

Yine Resulullah (s.a.v.) buyuruyor:

“Allah-û Tealâ şöyle buyurdu: “Ben ortak koşanların ortak koşmasından uzağım. Kim bir amel yapar da benimle beraber başkasına ortak koşarsa, onu, şirki ile başbaşa bı­rakırım.”⁵⁸³

Bu konuda Rabbimiz Maun suresinde şöyle buyuruyor:

“...O namaz kılanların vay haline! Ki onlar namazlarından gafildir­ler. Onlar riya/gösteriş (için ibadet) yaparlar...”⁵⁸⁴

g- Şüphecilik:

Kur'an-ı Kerim'e göre insanları şirke götüren âmillerden birisi de, on­ların Tevhid dini ve bu dinin önderleri olan peygamberlere karşı şüp­heci/septik bir mantık geliştirmeleridir. Tarih boyunca Tevhid öğreti­sine karşı çıkanlar şüphe perdesi altına gizlenerek şirke dayanan din­lerini korumuşlardır. Müşriklerin bu şüpheleri, kafalarını kullana­rak, düşünce sonucu ulaştıkları, bir noktaya kadar haklı bir şüphe de­ğil, içerisinde bulundukları çelişkili hayatı, şirke yaslanan kokuşmuş yaşam biçimini ve düşünce biçimi olarak da tam bir paradoks olan aki­delerini kamufleetme amacına yönelikti. Şüphe, müşriklerin yolların­da devam etmeleri için vazgeçemeyecekleri bir bahaneydi.

Eğer müşrikler geliştirdikleri bu şüpheci anlayışı, üzerinde bulundukları şirk karanlığından kurtulmak ve serapa gerçek olan tevhid ay­dınlığına ulaşmak için kullansalardı, her şeyden önce, asırlardan be­ri körü körüne taptıkları putlar hususunda da şüpheye düşerlerdi. Fa­kat onlar sadece nefislerinin direktiflerine uydukları ve hevalarını ilah edindikleri için eskiye sarılarak yeniyi reddettiler ve şirk dini üzerinde sebat ettiler.

Nûh, Âd, Semûd kavminden olanların ve onlardan sonra gelen müş­riklerin Tevhid dinine karşı ortak tavrını Kur'an-ı Kerim şöyle dile ge­tiriyor:

“Sizden öncekilerin: Nûh, Âd ve Semûd kavimlerinin ve onlardan son­ra gelenlerinki onları(n sayısını) Allah'tan başka kimse bilemez- haberi size gelmedi mi? Onlara resulleri açık delillerle /kanıtlarla geldi de onlar, ellerini ağızlarına koyup: “Biz sizinle gönderileni inkâr ettik ve biz sizin bizi çağırdığınız şeyden tam bir şüphe/kuşku içindeyiz!” de­diler.⁵⁸⁵

h- Ataların Dinine Uyma

Kur'an-ı Kerim'in ortadan kaldırmak için üzerinde en çok durduğu şirk amillerinden birisi de gelenek-görenek ya da ataları taklit etmek suretiyle düşülen şirktir. Gerek peygamber (s.a.v.)'e risalet görevi ve­rilmeden önce yeryüzündeki insanlar arasında ve gerekse de Kur'an'ın muhatapları olan Arap müşrikleri arasında atalara tabi olma şeklin­de tezahür eden bir geleneğe rastlamak mümkündür. Bu zihniyeti ta­şıyanların, atalarından gelen hemen her şeye körü körüne bağlı olduk­ları rahatlıkla gözlenebilmektedir.

Yine bir kısım insanların çevreyi taklit ederek şirke düştüklerini Kur'an-ı Kerim'den öğreniyoruz. Bu tür şirke, İsrailoğullarının, putla­ra yönelen bir millet görünce Hz. Musa (a.s.) a:

“Ey Musa! Onlann tanrıları gibi, bize de bir tanrı yap” demelerini ör­nek olarak gösterebilmek mümkündür.

Konumuzla doğrudan ilgili olan şu ayetler gayet manidardır:

“Onlara: “Gelin Allah'ın indirdiği Kitab'a ve peygamber'e uyun” de­nildiğinde: “Atalarımızı üzerinde bulduğumuz yol bize yeter” derler. Ya ataları bir şey bilmeyen ve doğru yolda olmayan kimseler idiyseler?”⁵⁸⁶

“Onlar bir kötülük yaptıkları zaman: “Babalarımızı bu yol üzere bulduk; Allah da bize bunu emretti” derler. De ki: Allah fenalığı emret­mez. Bilmediğiniz şeyi Allah'a karşı mı söylüyorsunuz?”⁵⁸⁷

“Siz ikiniz (Musa ve Harun) bizi, babalarımızı üzerinde bulduğumuz yoldan çevirmek ve yeryüzünün büyükleri olasınız diye mi geldiniz? “Biz size inanmıyoruz” dediler.”⁵⁸⁸

“İbrahim babasına ve milletine: “Bu tapıp durduğunuz heykeller ne­dir?” demişti. “Babalarımızı onlara tapar bulduk” demişlerdi.”⁵⁸⁹

“İbrahim: “Çağırdığınız zaman (bu putlar) sizi duyar veya size bir fay­da verirler mi?” demişti. “Hayır, ama babalarımızı da bu şekilde ibadet ederlerken bulduk” demişlerdi.”⁵⁹⁰

“Onlara: “Allah'ın indirdiğine uyun denilince”; “babalarımızı üzerin­de bulduğumuz yola uyarız” derler. Ya Şeytan onları alevli ateşin aza­bına çağırmışsa da mı? (babalarının izinden gidecekler).”⁵⁹¹

“Hayır; doğrusu biz babalarımızı bir din üzere bulduk, biz de onla­rın izlerinden gitmekteyiz” derler. (Ey Muhammedi) Senden önce her­hangi bir beldeye gönderdiğimiz uyarıcıya, o beldenin şımarık varlık­lıları sadece; “doğrusu babalarımızı bir din üzere bulduk, biz de onla­rın yolunu izlemekteyiz” derlerdi.”⁵⁹²

Kur'an-ı Kerim, donmuş gelenekler içerisinde boğularak geçmişler­den, atalardan kalan her şeye körü körüne bağlanmayı açık bir şirk ola­rak nitelemiş ve bu tür şirkle sonuna kadar mücadele etmiştir. ⁵⁹³

ı- Baskı-Zor Kullanma:

Tarih boyunca hakimiyyetini mazlum halkların kanları üzerine kurmuş sahte ilah ve rabler, insanları, Allah'ın kulluğundan vazgeçirerek kendilerine kul yapmak ve böylece şirki devam ettirmek için fi­ili baskı, şiddet ve cebri çıkar yol olarak benimsemişlerdir. Tarihe bu perspektiften baktığımız zaman Tevhid inancına sahip olan (muvah-hid)leri şirke döndürmek amacıyla baskı, şiddet, işkence vb. yöntem­lere başvuran tağutların sayısının hiç de az olmadığını görürüz. Bu zih­niyet insanlık tarihi boyunca varolagelmiştir. Günümüzde de şirk oto­riteleri tek suçları “Rabbimiz Allah'tır” demek olan halklar üzerinde her türlü baskı, şiddet, işkence, zulüm, adeletsizlik, haksızlık, cebr gibi yön­temlere başvurarak onları sidirmiyor ve susturmaya çalışmıyor mu? Çağdaş nemrutlar, fir'avnlar ve tağutlar önderlerinin izlerinden gide­rek, onların zamanında İbrahim (a.s.) ve Musa (a.s.)'i yollarından çevirmek ve halklarını eski sapıklıklarına döndürmek için uyguladıkla­rı zorba ve despot yöntemlerin aynısını kendi halkları üzerinde uygu­lamıyorlar mı?

Hz. İbrahim putlara karşı çıkarak şirki reddetiği ve dolayısıyla da Nemrud'un despot tağuti rejimini kabullenmediği için ateşe atılmıştır. Kur'an-ı Kerim, tarih kitaplarının Nemrud'un sarayında vuku buldu­ğunu kaydettiği meşhur sorguyu ⁵⁹⁴ şu şekilde dile getirir:

“Allah, kendisine hükümdarlık verdi diye (şımararak) Rabbi hakkın­da İbrahim'le tartışanı görmedin mi? İbrahim: “Benim Rabbim yaşatır ve öldürür” demişti. (Fir'avn): “Ben de yaşatır, öldürürüm” dedi. İbra­him “Allah güneşi doğudan getirir, sen de batıdan getir” deyince haki­kati inkar eden o adam apışıp kaldı. Allah zalim topluluğu hidayete er­dirmez.”⁵⁹⁵

Talmûd'daki kayıtlara göre, Nemrud'un sarayındaki hararetli mü­nakaşa ve münazaradan sonra Hz. İbrahim zindanda 10 gün kaldı. Bun­dan sonra Kraliyet Konseyi onun diri diri yakılmasına karar verdi.⁵⁹⁶

Kur'an bu olayı da şöyle dile getirir:

“(İbrahim kavmine): “Peki, siz Allah'ı bırakıp da size hiç bir fayda ve zarar vermeyen şeylere mi tapıyorsunuz? Yuh size ve Allah'tan başka taptıklarınıza Aklınızı kullanmıyor musunuz siz?” dedi. (Müşrikler): “O'nu yakın, böylece tanrılarınıza yardım edin, eğer bir iş yapacaksı­nız?” dediler.”⁵⁹⁷

Fir'avn'da Hz. Musa' yi yolundan döndürmek ve yürürlükteki şirki devam ettirmek için aynı yönteme başvurmuş ve Hz. Musa (a.s.)'a: “Ben­den başkasını ilah edinirsen yemin olsun ki, seni mutlaka zindanlık ede­rim.” ⁵⁹⁸ Demişti. Yine Hz. Musa ile karşılaşmalarından sonra gerçe­ği görerek şirki bırakan ve Tevhid dinini kabul etmek isteyen sihirbaz­lara da şunları söylemişti:

“Ben size izin vermeden mi ona inandınız? O, size büyü öğreten büyüğünüzdür. Öyleyse size ne yapacağımı yakında öğrenirsiniz: Elleri­nizi ve ayaklarınızı çapraz olarak keseceğim ve hepinizi asacağım.”⁵⁹⁹

j- Cebr:

Tarih boyunca bütün müşrikler üzerinde bulunduktan yolun doğruluğuna dair geçerli bir izah bulamayınca cebri, kaderci, fatalist bir yaklaşımla müşrik olmalarına bahane aramışlar, böylece de bir çıkış yolu bulduklarını zannetmişlerdir:

“(Müşrikler: “Eğer Rahman dilemiş olsaydı, biz bunlara (meleklere) tapmaz (şirk koşmaz)dık.” dediler...”⁶⁰⁰

“Müşrikler: “Allah dileseydi, ne biz ne de atalarımız şirk koşmaz, hiç bir şeyi haram kılmazdık” diyecekler. Onlardan öncekiler de, bizim aza­bımızı tadıncaya kadar böyle demişlerdi.”⁶⁰¹

Müşrikler, suçlarını ve yanlış davranışlarını haklı göstermek için her çağda zâlim ve canilerin tekrarladığı özrü tekrar etmişler, şirk koşarak Allah'ın helal kıldığını haram, haram kıldığını da helal kılma cürüm­lerini Allah'ın dilemesi, Allah'ın iradesiyle uygunluk içerisinde yaptık­larını ileri sürmüşlerdir. “Eğer yaptıklarımız doğru değilse, bu du­rumda suçlanması gereken biz değil, Allah'tır; Allah'ın dilemesi dışın­da biz hiç bir şeye güç yetiremeyeceğimizden, yaptığımızı Allah'ın di­lemesine bağlı olarak yapıyoruz” şeklinde masum gibi görünen bir savunma mekanizmasına başvurmuşlardır. Oysa gerçek şudur: İnsan kendisi için hangi yolu seçerse, Allah bu yolu ona açar: İster şükür, is­ter nankörlük, ister hidayet, ister dalâlet, ister isyan yolu olsun. Son­ra Allah insana iyi veya kötü, istediğini yapmasına izin verir ve bunun için de evrensel planlarına uygun düşen aracı sağlar. ⁶⁰² Yüce Allah insana irade-i cüz'iyye dediğimiz, belirli sınırlar dahilinde istediğini ya­pabilme özgürlüğünü vermiş ve sonunda yaptıklarından dolayı hesa­ba çekileceğini gönderdiği peygamberler vasıtasıyla beyan etmiştir. Dolayısla insana düşenin şirk koşmak değil, Allah'ı birlemek olduğu her fırsatta vurgulanmıştır:

“Andolsun biz her millete: “Allah'a kulluk edin, tağut(a tapmak) dan kaçının” diye (tebligat yapması için) bir elçi gönderdik.”⁶⁰³

“Senden önce gönderdiğimiz elçiler sor: Rahman'dan başka tapıla­cak tanrılar yapmış mıyız?”⁶⁰⁴

Bu ayetlerden de anlaşılıyor ki, Rabbimiz, işleyegeldikleri şirk cürmünü cebri bir tutumla ⁶⁰⁵ Allah'ın kaderine isnâd edenleri sapık gör­müş ve onların iddialarım asla kabul etmemiştir. ⁶⁰⁶

k- Şeytanın Aldatması:

Kur'an-ı Kerim, ister insanlardan olsun, isterse de cinlerden olsun şeytanların ⁶⁰⁷ insanları şirke düşürdüğünü bizlere hatırlatır. Sebe kra­liçesi hakkında bilgi edinmeye gönderilen Hüdhüd, Hz. Süleyman'a dön­düğünde şunları haber verir:

“O'nun ve kavminin, Allah'ı bırakıp güneşe secde ettiklerini gördüm. Şeytan, onlara işlerini süslemiş de onları doğru yoldan çevirmiş, bu yüz­den yola gelemiyorlar.”⁶⁰⁸

Kur'an, Şeytan'in insanlar üzerinde, onların iradelerini ortadan kaldıracak bir güce sahip olmadığını, ancak insanların şirk koşmala­rı ve böylece onların sapmaları noktasında vesvese verdiğini açıkça bil­dirmiştir.

“Görmedin mi biz kafirlere şeytanları gönderdik, onları oynatıp du­ruyorlar?”⁶⁰⁹

“...Fakat kalpleri katılaştı ve Şeytan da onlara yaptıklarını süslü gös­terdi.”⁶¹⁰

“O (şetan)lar bunlar (insanlar)ı yoldan çıkardıkları halde bunlar doğru yolda olduklarını sanırlar.”⁶¹¹

“...Çünkü o (Şeytan) sizin apaçık bir düşmanmızdır.”⁶¹²

l- Lüks Ve Refah:

Tarih boyunca Tevhid mesajının karşısına dikilenler, öncelikle ser­mayedarlar, faizciler, para babaları, kodamanlar, kompradorlar, mad­denin “her şey” olduğuna inanan paranın üzerinde hiç bir değere inanmayan kapitalistler olmuşlardır. Gelir düzeyi yüksek, rahat ve lüks bir yaşam, onları Allah'tan uzaklaştırmış, azgınlık içerisinde Allah'ın kulu olduklarım unutmuşlardır. Böyleleri para ihtirasıyla yüklü bir at­mosferde yaşamlarını sürdürdükleri için kazandıkları mal ve mülkle­ri, Allah'ın kendilerine bahşettiği nimetleri sırf kendi iktidarlarıyla kazandıkları zannına kapılır ve dünyada ebidiyyen kalacaklarmış gi­bi dünyalık şeylere ihtirasla sarılır ve mülkün Allah'ın olduğunu ve o mülk üzerinde hükmetme yetkisine sahip bulunduğunu akıllarından çıkarırlar. Oysa mülk Allah'ındır.

Kur'an-ı Kerim, parayı, elindeki serveti, malı ve mülkü, kısacası mad­deyi Allah'a ortak koşan fert tipinin en dikkat çekeni olarak Karun'u örnek gösterir. Karun, elindeki serveti kendi dehası sonucu kazandı­ğını zannediyor ve bu kazanma olayında Allah'ın fazla bir dahli olma­dığını iddia ediyordu.⁶¹³ İsrailli bu kapitalist, Fir'avn nezdinde zen­ginliği dolayısıyla büyük mevki kazanmış ve tevhid mesajının karşısın­da durmuş, Fir'avnî şirk nizamının devamı için elinden geleni ardına bırakmamıştır. Fakat bütün müşrik parababaları, faizciler, materyalist ve kapitalistler gibi o da dersini almıştır:

“Sonunda onu da, konağını da yerin dibine geçirdik. Böylece Allah'a karşı ona yardım edecek bir topluluğu da olmadı. O, kendi kendine de yardım edemedi.”⁶¹⁴

Varlık sahiplerinin çoğunlukla Tevhid'e karşı şirk safında savaşım vermelerinin nedeni çok açıktır: Onlar, Tevhid'e dayalı bir sistemin ege­menliğinde, zenginin sürekli zenginleşmesine ve fakirin de devamlı fakirleşerek ezilmesine yer olmadığını gayet iyi biliyorlar. Ayrıca İs­lâm'daki zekat müessesesinin, belirli bir anlamda toplumda eşitliği, sos­yal adaleti getirdiğinin de farkında oldukları için böyle bir sistemi is­temezler. Yine İslâm'ın kendi sömürü düzenlerine temelden darbe in­direceğinin ayırdına vardıkları için Tevhid'in karşısında yer alırlar.⁶¹⁵

m- Dünyevi Gayeler:

Kur'an-ı Kerim'e göre insanların Allah'a şirk koşma sebeplerinden birisi de mal ve mülk sevgisidir. Yeryüzünde Tevhid akidesinin tarihi, mal ve mülkü kendisine ilah edinmiş birçok müşrik tanımıştır.

Mal ve mülk sevdası, dünyalık biriktirme hırsı, refah seviyesini yükseltme arzusu çoğu zaman insanları tuğyana sevketmiş, onları Allah'a kul olmaktan vazgeçirerek maddeye köle etmiş ve onlara yer­yüzündeki asli vazifeleri olan “hilafet” ve “yeryüzünün iman” gibi gö­revleri unutturarak Allah'ın emirlerini yerine getirmekten alıkoymuş­tur.

İslâm, zekat müessesesi ile insanların Allah'ı unutarak mal, mülk, para, kısacası maddeye kul olmalarının önüne geçmiştir. Aynca Kur'an-ı Kerim, mal ve mülkün bireysel ve toplumsal alandaki hakimiyetini or­tadan kaldırmak için insanoğlunu müteaddit defalar uyarmıştır:

“Ey iman edenler! Mal ve mülkünüz, evlatlarınız sizi, Allah'ı anmak­tan alıkoymasın. Kim bunu yaparsa hüsrana uğrayanlardan olur.”⁶¹⁶

Bunun için peygamberler, cemaatlerini maddenin hakimiyetinden kurtarmaya çalıştılar. Hz. İsa bir vaazında: “İki ilaha ibadet etmeyin, bunlar, Allah ve maldır” demişti.⁶¹⁷

n- Makam-Mevki Hırsı:

Şirk'in bir çeşidi de, insanın nefsi arzularına uyarak onların esiri ol­ması ve bu durumun neticesi olarak makam-mevki ve şöhret hırsına kapılmasıdır. Bu tür bir hastalığın pençesine düşenler, makam-mev­ki, şöhret ve koltuklarını kaybetmemek için hemen her şeyi mubah gö­rür, her tür tavizleri vermekten sde geri durmazlar. Çünkü bu şeytani arzu onların kafalarında yuva yapmış, kalplerini bir örümcek ağı gibi çepeçevre kuşatmıştır.

Bu cahili düşünce tarih boyunca bütün müşriklerin ortak fikri ol­duğu için, Hz. Muhammed (s.a.v.) peygamberlikle görevlendirildiği za­man müşrikler, zengin olmadığından ve Mekke'de belirli bir makam-mevki ve şöhrete sahip bulunmadığından dolayı onu bir türlü kabul­lenmemişler ve kendisine verilen risalet görevini hazmedememişlerdir. Onlara göre, Allah Resulünü, dünyalık makam-mevki, şan ve şöhret sa­hibi, zengin olan kimseler arasından seçmelidir. Bu yüzden onlar şöy­le dediler:

“Bu Kur'an iki kentten, büyük bir adama indirilmeli değil miydi?”⁶¹⁸

Müşrikler sırf Hz. Muhammed, makam, mevki, şan ve şöhret sahi­bi olmadığı için onu reddediyor, peygamberliğini inkar ediyorlardı:

“Hakikat kendilerine geldiği vakit: “Bu bir büyüdür, doğrusu biz onu inkar ediyoruz.”⁶¹⁹

Kur'an-ı Kerim, vahyin ortaya koyduğu değerlerle, cahili değerleri, Seyyid Kutub'un deyimiyle gökyüzünün değerleriyle toprak üstünün de­ğerlerini ⁶²⁰ kanştıran düşünceyi redderek hakiki durumu açıklıyor ve Allah'ın ölçüsündeki gerçek yerini beyan ediyor:

“Yoksa onlar Rablerinin rahmetini mi paylaştırıyorlar?”⁶²¹

“Allah risaletini vereceği kimseyi daha iyi bilir.”⁶²²

o- İnsana İtaat Ve İbadet:

Allah'a şirk koşmanın bir şekli, bir çeşidi de insanlara Allah'ın izin' vermediği alanlarda itaat ve onlara ibadettir. Oysa ibadette esas olan Allah'a itaat, peygamberine itaat ve müslümanlardan olan emir sahip­lerine itaattir. ⁶²³

Ne var ki, insanoğlu, çoğu zaman kendi cinsinden olan beşerden ba­zı kimselerin bir takım üstün özelliklere sahip olduklarım düşünerek onları rab konumuna getirmiş ve böylece onlara ibadet etmiştir.

Kur'an-ı Kerim, Yahudi ve Hıristiyanların, ulûhiyyet ve rubûbiyet ma­kamına Allah'tan başkasını koyarak kullukta ona yöneldiklerini, oysa itaat ve ibadetin sadece Allah'a has kılınması gerektiğini şöyle dile ge­tiriyor:

“Onlar Allah'ı bırakıp hahamlarını, papazlarını ve Meryem oğlu Me­sih'i rabler edindiler. Oysa onlar tek ilaha kulluk etmekle emrolunmuşlardı. O'ndan başka ilah yoktur. Allah, onlann koştukları eşlerden münezzehtir.”⁶²⁴

İbn Kesir bu ayetin tefsirinde İmam Ahmed, Tirmizi, İbn Cerir'den naklen Adiyy b. Hatem (Hatim)'den şöyle bir rivayeti kaydediyor:

“Rasulullah (s.a.v.)’ın da'veti ona (Adiyy'e) ulaşınca Şam'a kaçar. Adiyy cahiliye döneminde hristiyan olmuştu. Kabilesinden bir grupla beraber kızkardeşi de müslümanlar tarafından esir alınır. Allah Rasûlü, onun kız kardeşine bir çok iyiliklerde bulunur. O kız da abisi Adiyy'i İslâm dinine girmeye ve Rasûlullah (s.a.v.)'ı görmeye teşvik eder. Tayy kabilesinin reisi olan Adiyy Medine'ye gelir gelmez, insan­lar onun gelişini konuşmaya başlarlar. Adiyy, boynunda gümüşten bir haç olduğu halde Resûlullah’ın huzuruna girdi. Tam o sırada Resûlullah (s.a.v.) şu ayeti okudu:

“(Yahudiler ve hristiyanlar) hahamlarını ve papazlarını Allah'ın dışında rabb edindiler.” Adiyy b. Hatem bu ayeti duyunca:

“Fakat onlara ibadet etmediler”. Bunun üzerine Resûlullah (s.a.v.) şöyle dedi:

“Bilakis, onlara haramı helal, helali de haram kılı­yorlar, onlar da (haham ve papazlara) itaat ediyorlardı. İşte bu, onla­ra ibadet etmeleri demektir.”⁶²⁵

Bu hadis-i şerif, Allah'ın kitabına yetki tanımaksızın helal ve haram sınırlarını belirleme yetkisini kendisinde görenlerin nefislerini ilave rab -ittihaz ettiklerini ve onlara kanun koyma yetkisi tanıyanların da onla­rı rabler edindiklerini göstermiş olmaktadır. ⁶²⁶

Kur'an’ın ondört asır önce getirdiği en büyük prensiplerden biri de, hangi makam ve mevkide olursa olsun, insanın şahsına değil, yal­nız Allah'a ibadet edilmesi prensibidir. İslâm beşeriyeti saadete erdirmek, zulmü ortadan kaldırmak, insana kulluk etmeye sevkeden istis­marı yok etmek yolunda birleşilmesi gerekli olan belirterek Yahudi ve Hristiyanlara nasıl hitap ediyor: ⁶²⁷

“De ki: Ey kitap ehli, geliniz aramızda birleşebileceğimiz bir kelime üzerinde toplanalım: Allah'tan başkasına kulluk etmeyelim. O'na hiç bir şeyi ortak koşmayalım. Bazımız bazımızı Allah'tan başka rabler edinmeyelim!..”⁶²⁸

Kur'an-ı Kerim, kula kulluğu ortadan kaldırmak ve sadece Allah'a kulluğu tesis etmek üzere gönderilen yegane kitap olduğu için, insan­ların Allah'ı bırakıp hem cinslerinden olan insanlara kulluk etmesini önlemek amacıyla çeşitli deliller serdetmiş, bu konuda geniş açıklama­lar yapmıştır:

“Hiç bir insana yaraşmayacak/yakışmayacak bir şey varsa, Allah'ın kendisine kitap, hikmet ve nebilik vermesinden sonra onun insanlara:

“Allah'ı bırakın da bana kul olun” demesidir. Tam aksine O;

“Kitabı öğ­rendiğiniz ve okuduğunuz veçhile Allah'a kul olun” der. O, size:

“Melekleri ve peygamberi tanrı edinin” diye emretmez. Siz müslüman ol­duktan sonra size hiç imansızlığı emreder mi O?”⁶²⁹

Bu ayet-i kerimelerden de açıkça anlaşılıyor ki, Yüce Allah'ın ken­disine ilim, hikmet ve nübüvvet görevi verdiği hiç bir peygamber: “Al­lah'ı bırakıp bana kul olun” dememiş, bilakis istisnasız bütün peygam­berler:

“Ey kavmim, Allah'a ibadet ediniz; sizin O'ndan başka ilahınız yok­tur” ⁶³⁰ buyurmuşlardır.

Kula kulluğun bütün çeşitlerine bir reddiye olan Kur'an-ı Kerim'de yüce Rabbimiz, insanların melek veya peygamberleri ilah edinmeleri­ni yasaklamış, insanların melek veya nebilerden birini tanrı edinme­si küfür saymış ve müslümanlann böyle bir kötülüğe duçar olmama­ları için peygamberine (s.a.v.) şöyle haykırmasını emretmiştir:

“De ki: Ben de sizin gibi bir insanım. Bana vahyolonuyor ki, ilahı­nız bir tek ilah olan Allah'tır. Her kim Rabbine kavuşmayı umuyorsa, salih amel işlesin, ibadette hiç bir şeyi Rabbine ortak koşmasın.”⁶³¹

Tarihe ibret nazarıyla baktığımız zaman çok değişik ve çeşitli şirk gö­rüntüleri içerisinde insanların bilge kimseleri veya peygamberleri ilah kabul ettilerini görüyoruz. Mesela bazı kimseler tarafından peygamber olduğu iddia edilen ve en azından yüce vasıflara sahip bilge bir kimse olduğu herkesçe kabul edilen Buda, sağlığında ilahlık iddia etmemiş, bilakis insanları Allah'ı ilah edinmeye çağırmış olduğu halde, tabileri onu ölümünden sonra ilah edinmiş ve ona tapınmışlardır. Aynı şekilde Hz. İsa (a.s.) sağlığında kendisinin, Allah'ın kulu olduğunu ilan etmiş ve insanları da sadece Allah'a kul olmaya çağırmış olduğu halde, ve­fatından hemen sonra, bizzat kendi kavmi tarafından ilah kabul edi­lerek Allah'a şirk koşulmuştur. îslâm bu tür bir sapıklığın önüne geçmek için delil üstüne delil getirmiş ve bunun şirk olduğunu her fırsat­ta vurgulamıştır. Rabbimiz peygamberine şöyle emrediyor:

“De ki: Ben, ne fayda, ne de zarar vermeye malik değilim. Ancak, Al­lah neyi diler, murat ederse o olur. Gaybı bilseydim elbette hayn ço­ğalttırmak isterdim, bana da bir kötülük isabet etmezdi. Ben yalnızca iman eden insanları uyaran ve müjdeleyen bir insanım.” ⁶³² Görülüyor ki Kur'an, kullara kulluğu ortadan kaldırarak yeryüzünde hakimiyeti sahte ilah ve rablerin elinden çekip-alıp sadece Al­lah'a vermek için delil üstüne delil getiriyor ve bu noktanın son dere­ce önemli olduğunu insanların kafalarını çatırdatırcasına vurgulu­yor. ⁶³³

p- Putlara İbadet:

Kur'an-ı Kerim'in andığı şirk çeşitlerinden birisi de putlara ibadet şeklinde ortaya çıkan tapınmadır. Putlar çeşit olarak çok fazla olmak­la beraber genel olarak iki kısımda mütalaa edilebilirler:

1- İnsan, hayvan, kuş veya bunların karışımı bir şeklin; ağaç, taş ve madenden yapılarak tapmılması biçiminde ortaya çıkan ilkel putçuluk. Bu tür putlara sanem veya vesen adı verilir.

2- Herhangi bir şekil düşünmeksizin kafalara, gönüllere, kalplere di­kilen veya tabi olunan putçuluk. Bu tür putperestliğin görüntüsü da­ha moderndir.

Birinci madde de ele aldığımız putçuluk olayında putlar, tapanlann nazarında tabiatüstü yüce bir gücü ve kuvveti temsil ettikleri için put­perestler bu güç ve kuvvetin tapındıkları putlarda gizli olduğuna ina­nırlar. Bu bağlamda her putun veya putçuluğun ilgili bulunduğu bir efsanesi vardır. Bu putların bir kısmı iyiliği, bir kısmı şerri, bir kısmı ucuzluğu vs. yi temsil ederler.

İslâm tarihçilerinin kaydettiklerine göre, putperestlik İslâm'dan önce Arap Yarımadasında oldukça yaygındı. Denilebilir ki, Arabis­tan'da putçuluğun bütün çeşitleri olmakla beraber, daha çok birinci kısımda anlatmaya çalıştığımız putperestlik yaygındı. Yine tarihçilerimi­zin rivayetlerinden Kabe'nin, putperestliğin sergilendiği bir yer olarak gerçek amacından saptırıldığını öğreniyoruz. Peygamber (s.a.v.) Mek­ke'yi fethettiği zaman Kabe'ye girmiş ve orada peygamberlerin resim­lerinin bulunduğunu görünce, bunlann ortadan kaldırılmasını emret­mişti. Ayrıca Kabe'de herbiri farklı kabile ve şahıslara ait olan ve de­ğişik şeyleri temsil eden 360 putu görünce, onların da kırılmasını em­retmişti. ⁶³⁴

Putçuluğun her çeşidine karşı çıkan ve putlara ibadet etmenin kö­tülüğünü en beliğ biçimde ortaya koyan Kur'an-ı Kerim ayetleri, insa­noğluna, yaratıcının sadece Allah olduğu fikrini ve putları ve timsal­leri de Allah'ın yarattığı düşüncesini aşılama sadedinde delil üstüne de­lil sunarlar:

“Siz, elinizle yonttuklarınız (putlar)a mı tapıyorsunuz? Oysa sizin de, bütün taptıklarınızın da yaratıcısı Allah'tır.”⁶³⁵

Put, sadece Arapların cahiliye döneminde taptıkları basit ve alela­de şekillerden veya özellikle Hz. İbrahim döneminde olduğu gibi muh­telif cahiliye sistemlerinde tapınılan taştan, tunçtan, tahtadan, heykel­lerden ve ağaç, kuş, hayvan, yıldız, gök cismi, ateş, ruh veya hayaller­den ibaret değildir. Bu basit puta tapınma şekilleri Allah'a şirk koşma­nın bütün boyutlarını kapsamaz. Yalnızca bu ilkel putçuluklar üzerin­de duracak olursak ve Kur'an'daki şirkten maksadın sadece bunlar ol­duğunu kabul edecek olursak, oldukça boyutlu olan şirk kavramından bir şey anlamış olmayız. Oysa Kur'an'a göre put, o kadar geniş anlam­lıdır ki, kişinin Allah'ın dışında hayatının amacı kıldığı maddi-manevi her şeydir. Bu putları hayatın amacı kılmak da Allah'a şirk koşmak olarak nitelendirilmiştir. Fakat insanları kendilerine fayda ve zararı ol­mayan taş, ağaç, maden vs. şeylere ibadete sevkeden amiller nelerdi? İnsanlar niçin putlara tapınışlardır? Göz göre göre bu cansız şeylere ne­den tazimde bulunulmuş ve bulunulagelmektedir? Biz bu konuda da Kur'an'a başvuruyoruz: ⁶³⁶

A- Putlara Tapınmanın Sebepleri:

1- Şefaat Düşüncesi Ve Allah'a Yakın Olma Arzusu:

Kur'an-ı Kerim, müşriklerin putlara tapınma sebeplerinin en önem­lisi olarak şefaat düşüncesini zikreder. Müşriklerin putlara niçin tap­tıklarını Kur'an müşriklerin lisanından şöyle naklediyor:

“Biz onlara, bizi ancak Allah'a yaklaştırmaları için ibadet ediyoruz.” ⁶³⁷ “Allah'tan başka kendilerine ne zarar ve ne de fayda vermeyen şey­lere taparlar ve “Bunlar, Allah katında bizim şefaatçilerim izdir” der­ler.”⁶³⁸

Kur'an, putlara tapanların kendileri açısından ileri sürdükleri bu ba­hanelerin, nedeni ne olursa olsun bu yapay kılıfların ve arkasına giz­lendikleri bu örtülerin hiç birisini geçerli bir neden olarak kabul etme­miş ve insanların putperestliği bırakmaları için en keskin ve sert dili kullanmıştır:

“De ki Allah'tan başka ilah diye iddia ettiklerinizi çağırın da (size yar­dım etsinler). Bunlar sıkıntıyı kaldırabilme ve değiştirebilme gücüne sa­hip değildirler. Onların taptıkları da, Rablerine en yakın olmak için ve­sile ararlar. Ve O'nun rahmetini umarlar. Ve (Allah'ın) azabından kor­karlar. Çünkü Rabbinin azabı korkunç olmaktadır.”⁶³⁹

“Allah'tan başka yalvardıkları şeyler, şefaat edemezler.” ⁶⁴⁰ “Kendilerine, ortaklarından şefaatçiler de bulunmaz. Onlar ortak­larını da inkar edeceklerdir.”⁶⁴¹

2- Aşırı Tazim:

Kur'an'a göre bir varlığa aşın saygı gösterme, onu yüceltme ve onu ululama, sonuçta onu tanrılaştırmaya yol açacağı için yerilmiş ve şirk olarak değerlendirilmiştir.

İbadet edilecek derecede yüceltilen şahsiyetler, Allah katında mak­bul ve aslında böyle bir ta'zimden kaçan kimseler bile olabilirler. Hristiyanların Hz. İsa ile Meryem'i, Yahudilerin Üzeyr'i, her iki din mensup­larının da din büyüklerini, keza müşriklerin melekleri ta'zimde ileri git­meleri, onlara uluhiyyete mahsus bazı özellikleri vermekle sonuçlan­mıştır. ⁶⁴² Kur'an-ı Kerim peygamberlere, din adamlarına, meleklere, sâlih insanlara vb. varlıklara gösterilen bu aşırı tazimi şirk olarak değerlendirmiştir:

“...Allah demişti ki: “Ey Meryem oğlu İsa, sen mi insanlara: “Beni ve annemi, Allah'tan başka iki tanrı edinin” dedin?” (İsa): “Hâşâ, sen yü­cesin”...dedi.”⁶⁴³

“Yahudiler: “Uzeyr, Allah'ın oğludur” dediler. Hristiyanlar da: “Me­sih, Allah'ın oğludur” dediler. Bu onların ağızlarıyla geveledikleri sözlerdir. (Sözlerini), önceden inkar etmiş (olan müşriklerin sözlerine benzetiyorlar. Allah onları kahretsin, nasıl da (haktan batıla) çevrili­yorlar?!”⁶⁴⁴

“Hahamlarını ve rahiplerini Allah'tan ayrı rabler edindiler, Meryem oğlu Mesih'i de öyle (yaptılar). Oysa kendilerine yalnız tek ilah olan Al­lah'a ibadet etmeleri emredilmişti. O'ndan başka ilah yoktur. O, onla­rın şirk koştukları şeylerden münezzehtir.”⁶⁴⁵

“O gün, onların hepsini mahşere toplar, sonra meleklere: “Bunlar si­ze mi tapıyorlardı?” deriz.”⁶⁴⁶

Kur'an-ı Kerim, salih kimselere gösterilen aşın ta'zimi'de şirk ola­rak nitelemiştir:

“Dediler ki: “Tanrılarınızı bırakmayın, ne Vedd'i, ne Suva'ı ne de Ye'ğus'u, Yeûk'u ve Nesr'i bırakmayın.”⁶⁴⁷

İbn Abbas (r.a.)'dan rivayet edilen bir habere göre, yukarıda zikri ge­çen Nuh suresinin 23. ayetinde adları sayılan ve sonradan Arapların da putlaştırarak tapındıkları Vedd, Suva, Yeğus, Yaûk ve Nesr gibi şah­siyetler aslında Nûh (a.s.) zamanında salih insanlardı. Toplum içerisin­de itibar gören bu şahsiyetler vefat ettikten sonra, Şeytan’ın vesvesiyle anıtlar dikilerek bunların adları verilmiş ve daha sonra da bu kişi­lere ibadet edilir olmuştur.⁶⁴⁸

Demek oluyor ki, ibadet edilecek derecede yüceltilen bu şahsiyetler, belki de, Allah katında makbul ve aslında böyle bir tazimden kaçan kim­seler oldukları halde, sonradan aşın ta'zime hedef olmalarıyla putlaştırılmışlardır,⁶⁴⁹

3- Aşırı Sevgi:

Kur'an-ı Kerim, her hangf bir şeyi, Allah'ı sever gibi severek, onun arzularına, emir ve yasaklarına itaat etmeyi Allah'a şirk koşmak ola­rak değerlendirmiştir ve her hangi birine karşı beslenen aşın sevgiyi de, onu putlaştırmak olarak nitelemiştir. Şu ayet gayet manidardır:

“İnsanlardan öyleleri vardır ki, Allah'tan başka eşler tutarlar, Allah'ı sever gibi onları severler. İman edenler ise en çok Allah'ı severler. Zalimler, azabı gördükleri zaman bütün kuvvetin Allah'a ait olduğunu ve Allah'ın azabının çetin olduğunu anlayacaklarını keşke bilselerdi!”⁶⁵⁰

Allah'a inanmak, kişinin O'nun isteğini kendi dileğine veya başka­larının isteklerine tercih etmesini ve diğer arzuları O'nun yolunda fe­da edecek kadar O'nu sevmesini gerektirir. ⁶⁵¹ Allah'ı sevmenin kanı­tı Allah’ın belirli nitelik ve güçlerini başkalanna atfetmek ve O'nun hak­kını sahte ilah ve rablere vermektir. Allah'ın sıfat ve güçlerini başka­lanna atfedenler, O'nu sevdiklerini iddia edemezler, bilakis bu şekil­de O'na ortak koşmuş, Allah'a denk tutmuş olurlar.

İnsan, Allah'ın melekleri, nebi ve velileri gibi değerli kullarını sever­ken de, bu ayetin çizdiği sınırda durmasını bilmelidir. Zira Allah için sevmekle, Allah'ı sever gibi sevmenin arasındaki farkı bilmek gerekir. Allah'ı sevmek gibi olmamalıdır. Meselâ Hristiyanların Hz. İsa hakkın­da yaptıkları gibi insanı tanrılaştırma derecesinde olmamalıdır. Vahdet-i Vücud'un “her mevcud tanrıdır” şeklindeki anlayışı şirkin içine dü­şürür ki, felsefe tarihindeki Panteizm budur, ⁶⁵² Yine bozuk tasavvufi anlayışlarda şeyhe karşı beslenen aşırı sevginin de, şeyhi putlaştır­maya götürdüğü için şirk ve küfür olduğundan şüphe yoktur.

Allah'ı sevmenin ve hiç bir şeyi O'nun kadar sevmemenin tabii so­nucu olarak kulların O'nu tek Hakim olarak kabul etmeleri, O'nun önünde secde etmeleri, gizli ve açık yalnızca O'ndan korkmaları, Al­lah'ın kayıtsız şartsız hakkıdır. Fakat kullar bu haklann bir kısmını ve­ya hepsini başkalanna verirlerse, o zaman O'na ortak koşmuş olurlar. Neyin haram, neyin helâl; neyin pis, neyin temiz olduğunu belirleme, onlara belirli yasaklar koyma otoritesi de O'nundur. Bu nedenle bu hak­lardan bir kısmını kendisinin kabul eden kimseler şirk koşmuşlardır. Hakim olarak tanınmak sadece O'na layıktır. Kulları olarak insanlar, O'nun emirlerini nihai otorite olarak kabul etmeli ve doğru yola ulaş­mak için O'na yönelmelidirler. O halde bu haklan Allah'tan başkası­na veren kişi, ortak koşmuş demektir. Aynı şekilde bu nitelik ve hak­lardan her hangi birine sahip olduğunu iddia eden ve başkalarının, bu özelliklerin kendinde olduğuna inanmalarını isteyen kişi veya kurum­lar, resmen ilahlık iddiasında bulunsalar da bulunmasalar da kendi­lerini Allah'a ortak koşmuş olurlar.⁶⁵³

Mü’minlerin Allah'a olan sevgileri, Allah için muhabbetleri her şey­den ziyade ve o müşriklerin prestij ettikleri benzer ve denklere ve eğer varsa, Allah'a olan sevgilerinden daha şiddetli ve kuvvetlidir. Mü’min her zaman Allah'a yönelir. Müşrik ise bir puta tapar, hevesine göre durmadan tann değiştirir. Ancak çok darda kalırsa Allah'ı hatırlar. Mü’min, Tevhid dinine inanan muvahhid olduğu için, bütün sevgisi Allah'ta odaklaşır, O'nda merkezileşir ve Allah'ın yaratıklarına olan sevgisi, bu noktadan dağıtılır. Müşriklerin sevgisi ise parça-parça, bölük-pörçük olduğu için hiç bir değer ifade etmez. ⁶⁵⁴

B- Putperestliğin Çağdaş Boyutları Ya da Şirkin Modern Görüntüleri:

Yüce İslâm dini yalnızca ağaçtan, taştan veya tunçtan putları yık­mak için gelmemiş ve peygamberler silsilesi de sadece bu putları yık­mak için gönderilmemiştir. Aksine İslâm, gerçek anlamda Allah'a kul­luk esasını pekiştirmek, her konuda Allah'ın emirlerine itaat ve yasak­larına da riayet prensibini yerleştirmek için varolmuştur.

Geçmiş devirlerde geçerli olan sistemleri ve geçerli olan prensiple­ri iyice incelediğimiz zaman, şirk temeline dayalı putçuluğun, günümüz­de geçerli olan şirkten ve putçuluktan pek de farklı olmadığını görü­rüz. Kur'an-ı Kerim'de geçen şu ayet-i kerimeleri günümüze getirdiği­mizde ve bu gün anlamaya çalıştığımızda bu gerçeği daha da açıkça gö­rebilmek mümkündür:

“Andolsun onlara: “Gökleri ve yeri kim yarattı, güneşi ve ay'ı kim (si­zin yararınıza çalışmak için) boyun eğdirdi?” desen; “Allah” derler...”⁶⁵⁵

“...O'ndan başka veliler edinerek: “Biz bunlara, sırf bizi Allah'a yaklaştırsınlar diye tapıyoruz” derler...”⁶⁵⁶

“Onlara: “Kim gökten suyu indirip de ölmüş olan yeri onunla diril­tiyor?” diye sorsan: “Allah” derler. De ki: “Hamd Allah'a lâyıktır?” Fa­kat onların çoğu düşünmezler.”⁶⁵⁷

İşte bu sözler Mekke'li müşriklere ait. Mekke'li müşriklerle günümüz­de kendisini müslüman kabul edenler arasında bir mukayese yaptığı­mız zaman, aralarında öyle fazlaca büyük farklar olduğuna inanmak zordur. Zikrettiğimiz ayet-i kerimelerde müşriklerde de bir “Allah inan­cı” hin varolduğu açıkça belirtilmiş bulunuyor. Ayrıca tarihi kaynak­larımızdan öğrendiğimize göre müşrikler: “Biz hacılara hizmet edenle­riz. Biz Kabe'nin sahipleriyiz” ⁶⁵⁸ diyerek güzel işlerde yarışıyorlardı. Fakat Allah'ın hükmü yerine Mekke site devletinin parlenıentosu Daru'n-Nedve'nin kanun yapmasını ve Ebu Cehil gibi tağutların kendilerini yönetmelerini istiyorlardı. Ama Allah'ın dini sözkonusu edildiği za­man da arslan kesiliyorlardı. Tevhid'in karşısında durarak şirke sarı­lıyorlardı hep.

“Allah bir olarak anıldığı zaman ahirete inanmayanların kalbi öfke ile kabarır...” ⁶⁵⁹

“Sen Kur'an'da Rabbini bir olarak andığın zaman nefretle kaçar vaziyette gerisin geriye giderler...”⁶⁶⁰

“Dediler ki: “Sen bize yalnızca Allah'a kulluk etmemiz ve atalarımı­zın tapmakta olduklarını bırakmamız için mi geldin?”⁶⁶¹

Günümüzde de kelime-i şehadet getirip namaz kılan, oruç tutan, hac­ca giden kimselerin tağutun hükmüne rıza gösterdikleri, tağuta itaat ettikleri, sadece Allah'a mahsus olan sıfatları başkalarına verdikleri bi­linen bir gerçektir. Yine bu kimselerin Allah'ı bırakıp bir takım arma­ları, şiarları, işaretleri, bayrakları, gelenek ve görenekleri yücelttikle­ri ve bu sayılan değerler uğruna mallarını, mülklerini, namuslarını, ah­lâklarını payimal ettikleri, böylece de bu değerlere kulluk ettikleri or­tadadır. Sözü edilen bu şahısların tağutun ortaya koyduğu nefsani, şeh­vani ve indi değer yargılarıyla Allah'ın kanunları ve şeriatı çatışacak ol­sa, hep Allah'ın şeriatını onların istekleri doğrultusunda yontarak şe­kil verdikleri, kısacası putların veya putların arkasına sığınmış olanların emir ve yasaklarını harfiyyen yerine getirdikleri ve Allah'ın şeri­atına tamı tamına zıt olan sistemleri kabul ederek onların hükümleri­ni tatbik ettikleri de inkâr edilemez...

Bunlar müşrik değil de nedir? Bundan daha açık putçuluk düşünü­lebilir mi? Putların emir ve direktifleri doğrultusunda hareket ederek onlann yolundan santim bile ayrılmayanlar, Allah'ın kitabına ve Resûlü'nün sünnetine kulaklarını tıkayarak putların ve onların işbirlikçi­lerinin çağrısına kulak verenlerden daha iyi putperest olur mu? Bun­lar apaçık müşrik olduklarını kendileri ilan ediyorlar... Bu tür insan­lar ister namaz kılsın, ister oruç tutsun, ister haccetsin ve isterse sa­bahlara kadar Allah Allah diyerek teşbih çeksinler... Ne yaparlarsa yapsınlar, kendilerini putçu müşrik olmaktan kurtaramaz, kimse de on­ları zorla temize çıkarark müslüman yapamaz'... ⁶⁶²

r- Tabiat Olaylarına İbadet:

İnsanları şirke götüren amillerden birisi de, onlann tabiat olaylannın mükemmelliği karşısında dehşete düşerek, bu doğal hadiselerin ruhlarındaki kuvvetli tesir ve nüfuzdan dolayı tabiatı ilah olarak ka­bul etmeleridir. Tabiat ilah kabul edilince, insanlığın zaman zaman ta­biat hadiseleri için ayrı ayrı ilahlar kabul ettiği bilinen bir gerçektir. Be­şeriyet tabiatüstü bir ilahın, yani Allah'ın varlığını kabul etmekle be­raber, ay'a, güneşe, yıldızlara, gök cisimlerine taparak sözü edilen ci­simleri ilahlaştırdığı da açık bir hadisedir. Bu tanrıların bazılarına gök tanrısı, bazılarına denizler tanrısı, bazılarına da rüzgar ilahı diye adlar konulmuştur.

Kur'an-i Kerim, tabiat olaylarına tapma hastalığını tedavi etmek için insanın dikkatini kâinatta görülen ince nizama, ölçüye, plana, takdi­re, kısacası her şeye çekerek bu doğal olayların arka-planını düşünme­ye, yani Allah fikrine sevkeder. Her konuda olduğu gibi kâinat olayla­rını evirip çevirmede de Allah'ın tek olduğu düşüncesini yerleştirme­ye çalışır. Böylece tabiat olaylarına ibadet yoluyla düşülen şirki orta­dan kaldırmayı hedefler:

“Şüphesiz sizin ilahınız bir tek ilahtır. O göklerin, yerin ve ikisi arasında bulanan her şeyin ve doğuların Rabbidir.”⁶⁶³

“Kainatta Tevhid” bölümünde de izah ettiğimiz gibi Kur'an, Allah'ın yarattığı en büyük doğal olayları sayarak Yüce Rabbimizin birliğine de­lil getirir:

“Sizin Rabbiniz O Allah'tır ki; gökleri ve yeri altı günde yaratmış, son­ra arşa hükmeden -gündüzü durmadan kovalayan- geceyle bürüyen; güneşi, ayı yıldızlan hepsini buyruğuna baş eğdirerek var eden Allah'tır: İyi bilin ki, yaratma ve emir O'nundur. Alemlerin Rabbi olan Allah'ın sânı ne yücedir.”⁶⁶⁴

“Allah her şey için bir ölçü koymuştur.” ⁶⁶⁵

“Göğü yükseltti ve ölçüyü koydu.” ⁶⁶⁶

“Biz her şeyi bir ölçüye göre yarattık.” ⁶⁶⁷

“Her şeyi yaratmış, ona bir düzen vermiş, mukadderatını tayin et­miştir.”⁶⁶⁸

“O'nun yanında her şey bir miktar iledir.” ⁶⁶⁹

“Arzı da yaydık. Orada yerli yerinde dağlan koyduk. Ve orada hik­metle ölçülmüş her şeyden bitkiler bitirdik.”⁶⁷⁰ “Gökten de bir ölçü dairesinde bir yağmur indirdik.” ⁶⁷¹ “Ölçtük, biçtik. Ne güzel biçim vereniz Biz.” ⁶⁷² “Üstlerindeki göğe bakmadılar mı, onu nasıl yaptık, hiç bir gediği, çatlağı yoktur.” ⁶⁷³

Bu ayetlerde belirtilen manâ şudur: Yaratma ve emir yalnızca Allah'a mahsustur. İnsanlann, hayvanların, cansızların, kısacası bütün kâina­tın yaratıcısı Allah'tır. Kainattan maksat-daha geniş anlamıyla-sema­lar, bütün yıldızlar ve gök cisimleridir. Arz da üzerinde yaşadığımız bir yıldızdır. Cenab-ı Allah bütün bunları belirli bir nizam ve intizam içe­risinde yaratmıştır. Hiç bir şey tesadüf eseri, kendiliğinden oluşmamış­tır. Bütün kısımları arasında mükemmel bir uyum ve denge bulunan kâinat, kör bir rastlantı sonucu oluşmamıştır. Bilakis kainatta görü­len bu ince nizamın bir Nâzım'ı ve bu olağanüstü derecede güzel sana­tın bir Sâni'i vardır ki, O da Allah'tır. Evrendeki bu dakik ölçü, takdir ve plan, her şeye aynı kudret ve kuvvetin hakim olduğunu ve her şe­yin Cenab-ı Allah'ın takdir ve tedbiriyle yürüdüğünü göstermektedir. Nitekim kainatta görülen en küçük varlıktan en büyüğüne kadar hep­sinin bir uyum içerisinde olması da bunu kanıtlamaktadır, ⁶⁷⁴

4- Kur'an'ın Şirk'i Tasviri:

a- Şirk: En Büyük Günah:

Kur'an-ı Kerim şirk'i, kişinin Allah'a karşı islediği en büyük günah olarak tasvir eder. Bu konuda yüce Allah şöyle buyurur:

“Allah kendisine ortak koşmayı elbette bağışlamaz. Bundan başka­sını dilediğine bağışlar.”⁶⁷⁵

Buhari ve Müslim'in sahihlerinde rivayet edilen bir hadis-i şerifte pey­gamber (s.a.v.)'e en büyük günahın hangisi olduğu sorulunca, o şu kar­şılığı vermiştir:

“Seni yaratan Allah olduğu halde, O'na şirk koşman (en büyük günah)dır.”⁶⁷⁶

Yukarıda zikrettiğimiz âyet ve hadisten anlaşılacağı üzere İslâmi ve­riler şirkin asla affedilmeyecek bir günah olduğunu beyân etmiştir. Ta­rih boyunca bütün peygamberler de şirkin en büyük günah olduğunu kavimlerine tebliğ etmişlerdir:

“De ki: “Gelin size Rabbinizin haram kıldığı şeyi söyleyeyim: O (Al­lah) a hiç bir şeyi şirk koşmayın”⁶⁷⁷

“De ki: “Rabbim açık ve gizli bütün fuhşiyatı, günahı, haklı olmayan İsyanı ve Allah'a hiç bir zaman delil indirmediği herhangi bir şeyi or­tak koşmanız ve bilmediğiniz şeyleri O'na isnat etmenizi haram kabul etti.” ⁶⁷⁸

“Bile bile Allah'a şirk koşmayın.”⁶⁷⁹

“Tuttular kullarından O'na bir cüz (çocuk) isnat ettiler; gerçekten in­san çok nankör, açık bir küfürbazdır.”⁶⁸⁰

“Allah'ın yanında başkasını tanrı kılmayın; doğrusu sizi O'nun aza­bı ile açıkça uyarıyorum.”⁶⁸¹

b- Şirk: En Büyük Zulüm:

“Zulüm” bir şeyi kendi doğal konumu dışına çıkarmak,⁶⁸² bir kim­seyi hakkından mahrum etmek, adaletsizce davranmak,⁶⁸³ bir şe­yi gerekli olan yerden kaldırıp, başka bir yere koymaktır. ⁶⁸⁴ Balığı karada, kuşu suda yaşatmaya zorlamak zulümdür. Çünkü balık ancak suda, kuş da karada yaşar. Bunları kendi doğal ortamlarından çekip koparmak, onların yaşam haklarını ellerinden almak olur ki, işte esas zulüm budur.

Şirk büyük bir zulümdür. Çünkü insan Yaratıcısı, rızık ve nimet ve­renine, yaradılışı, rızıklanışı ve bu dünyada hoşlandığı şeylerle nimetlenişinde hiç bir katkısı ve ortaklığı bulunmayan varlıkları ortak koş­maktadır. Bundan daha büyük bir adaletsizlik olmaz. İnsanın yalnız­ca Allah'a tapması, Yaratıcının insan üzerindeki hakkıdır. Fakat müş­rik, başkalarına tapmakta ve Allah'ın hakkını çiğnemektedir. ⁶⁸⁵

“İman edip de imanlarına zulmü karıştırmayanlar... İşte güven on­larındır ve doğru yolu bulanlar da onlardır” ⁶⁸⁶ ayet-i kerimesi na­zil olunca, bu durum Resulullah’ın ashabına çok ağır geldi ve hepsi teessüre kapılarak: “Hangimiz nefsine zulmetmez ki?” diye sormaya başladılar. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurdu: “Mesele sizin anladığınız gibi değil. Burada kastedilen husus Lokman (a.s.)’ın oğluna tavsiyesinde olduğu gibidir. O oğluna şöyle demişti:

“Ey oğul­cuğum! Allah'a şirk koşma. Çünkü şirk büyük bir zulümdür.” ⁶⁸⁷ Kur'an-ı Kerim, şirki büyük bir günah, cinayet ve zulüm olarak tanım­ladığı için Yüce Allah'ın bu suçu, bu cürmü affetmeyeceğini defalarca vurgular. Allah'a şirk koşanın ebedi olarak cehennem azabı çekmesi, zulme ilahi adaletle karşılık vermek olarak ortaya çıkar:

“Allah, kendisine şirk koşulmayı asla affetmez. Bundan başkasını dilediğine bağışlar.” ⁶⁸⁸

“Sana ve senden öncekilere şöyle vahyolundu: “Andölsun, eğer (Al­lah'a) ortak koşarsan amelin boşa çıkar ve ziyana uğrayanlardan olur­sun.”⁶⁸⁹

“Haberiniz olsun ki, siz ve Allah'tan başka taptığınız şeyler hep ce­hennem yakıtısınız. Siz ona gireceksiniz. Eğer onlar gerçek ilah olsa­lardı oraya girmezlerdi. Halbuki hepsi orada temelli kalacaklardır.” ⁶⁹⁰

“Her kim de Allah ile beraber başka bir ilaha, onu ispat edecek bir delil olmamasına rağmen taparsa, onun hesabı Allah'ın yanındadır. Mu­hakkak ki, kafirler asla iflah olmazlar.”⁶⁹¹

Peygamber (s.a.v.) de şirk koşmanın cehennem azabı ile sonuçlana­cağını şu hadisiyle beyan eder:

“Kim Allah'a şirk koşarak ölürse, mutlaka cehenneme girer!”⁶⁹²

5- Şirk Türleri:

İbn Teymiyye (v. 728/1328) şirki iki kısma ayırarak, şöyle açıklar:

a- Ulûhiyette Şirk: Kişinin ibadetinde, sevgisinde, korkusunda, ümi­dinde ve sığınmasında Allah'a ortak koşmasıdır. Bu tevbe edilmedik­çe Allah'ın bağışlamayacağı bir şirktir. Allah Tealâ:

“İnkar edenlere, eğer vazgeçerlerse, önceden yaptıkları günahların bağışlanacağını söyle.”⁶⁹³

Resulullah (s.a.v.)'ın Arap müşrikleriyle savaşması da bu sebepten­di. Çünkü onlar, ulühiyette Allah'a şirk koşmuşlardı Allah Tealâ şöyle buyurmaktadır;

“İnsanlar arasında Allah'ı bırakıp O'na koştukları eşleri tanrı olarak benimseyenler ve onları Allah'ı severcesine sevenler vardır. Mü’minlerin Allah'ı sevmesi ise hepsinden daha fazladır.”⁶⁹⁴

“Onlara (putlara) bizi Allah'a yaklaştırsınlar diye tapıyoruz, derler.”⁶⁹⁵

“Tanrıları tek bir tanrı mı yaptı? Doğrusu bu tuhaf bir şeydir, dedi­ler.”⁶⁹⁶

“Her inatçı inkarcıyı, iyiliklere durmadan engel olan, mütecaviz, şüp­heci, Allah'ın yanında başka tanrı benimseyen kişiyi cehenneme atın, onu çetin azaba sokun.”⁶⁹⁷

“Peygamber (s.a.v.) Husayn'a:

“Kaç (ilah)'a tapıyorsun?” dedi.

“Altısı yerde, biri de gökte” diye cevap verdi. Resulullah:

“İsteyerek ve korkarak taptığın hangisidir?” dedi.

“Gökte olan” karşılığını verdi. Resulullah:

“Sa­na bazı sözler öğretsem müslüman olmaz mısın?” dedi. Adam müslüman oldu. Resulullah (s.a.v.) da ona şöyle demesini tavsiye etti:

“Allah'ım bana hidayetimi ilham et ve beni nefsimin şerrinden ko­ru.”⁶⁹⁸

b- Rubûbiyette Şirk: Allah, hükümran ve müdebbir, veren ve alan, za­rar ve fayda veren, alçaltan ve yücelten, her türlü eksiklikten münez­zeh olan Rabb'tır. Her kim veren ve alanın, zarar ve fayda verenin, yük­selten ve alçaltanın Allah'tan başkası olduğuna inanırsa, Allah'ın rubûbiyetine şirk koşmuş olur.

Fakat kişi bu şirkten kurtulmak isterse, örnek olarak kendisine ilk verenin kim olduğunu düşünsün; verdiği nimetlerden dolayı O'na şükretsin. Kendisine kimin iyilik yaptığını düşünsün ve buna kar­şılık versin. Nitekim Resulullah (s.a.v.):

“Her kim size iyilik yaparsa, onu mükafatlandırın. Verecek bir mü­kafat bulamadığınız zaman onun için dua edin. Göreceksiniz ki onu mükafatlandırmışsınız.” ⁶⁹⁹ Buyurmaktadır. Nimetlerin hepsi Yüce Allah'ındır. O şöyle buyurmaktadır:

“Size ulaşan her nimet Allah'tandır.”⁷⁰⁰

c- Gizli Şirk: İbn Teymiyye, bu iki çeşit şirkten başka “gizli şirk” ola­rak adlandırdığı üçüncü bir şirkten daha sözeder ve onu şöyle tanım­lar:

“Gizli şirke gelince, hemen hemen hiç kimsenin kurtulamadığı bir şeydir. Allah'la beraber başkasını sevmek gibi! Şayet kişinin Allah'ı sev­mesi, peygamberleri, salihleri ve salih amelleri sevmesi gibiyse, bunun bu konuyla bir ilgisi yoktur. Çünkü bu, sevginin hakikatma işaret eder. Zira sevginin hakikati, sevileni ve onun sevdiğini sevmek, onun sev­mediğini de sevmemektir. Her kimin sevgisi gerçekse, sevdiğine mu­halefeti de olmaz. Çünkü muhalefet, sevdiğine olan bağlılığın eksikliğindedir. Allah Tealâ’nın şu sözü, buna işaret etmektedir:

“De ki: Eğer Allah'ı seviyorsanız bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın.”⁷⁰¹

Ümmet içerisinde karıncanın yürüyüşünden daha gizli olduğu rivayet edilen bu şirk'i açıklarken devamla İbn Teymiyye, kişinin Allah'tan kork­makla beraber başkalarından da korkması ve bu korkunun orantılı ola­rak çoğalıp azalmasının da gizli şirk kapsamına girdiğini kaydeder. Ay­rıca bu şirkten kurtulmanın yolunun da Allah'a karşı ihlaslı olmaktan geçtiğini belirtir. İhlas ise, ancak zühdden sonra gerçekleşir. Zühd ve takvasız olmaz. Takva ise, emir ve nehiylere hakkıyla uymaktır.⁷⁰²

6- Sonuç:

Tevhid, birey ve toplumun amaç ve stratejisini tanımlayan, top­lumun oluşumunda ve yönetiminde etkin işlevi olan, yapıcı bir tasa­rım, düşünme yolu, amel ve eylem; kısacası muvahhid bir kimsenin bü­tün bir hayatını çepeçevre kuşatan bir düşünce, pratik, yaşam biçimi iken, şirk; bir'i ikileştiren, üçleştiren..., ihtilaflara sebebiyet veren, sulhun yerine fesadı getiren, çelişkilerle dolu bir yaşam biçimidir.

İslâm öğretisinin temeli Tevhid ilkesidir. Tevhid'in mukabili, zıddı şirktir. Bir başka deyimle şirk, Tevhid'in tam karşıtıdır. Şirk, Tev­hid'in tam karşısında durur. Tevhid ile çelişen her düşünce, amel ve eylem şirktir. Şirk'in buşatığı hiç bir fikir ve yaşam biçimi Tevhidi olamaz. Tevhid ne ise, şirk o değildir.

Şirk, yalnız Allah'ın hakkı olan bir şeyi, O'nun yaratıklarına da ta­nımak demek olduğu için gasp esasına dayanır.

Kur'an şirki, heva ve heveslerine uyan, nefsinin istek, arzu ve tut­kularına kul olan insanların dini olarak gündeme getirir. Çünkü şirk olayı ancak insan için söz konusu edilebilir. Evrende insan dışındaki hiç bir şeyde şirk olgusuna rastlamak mümkün değildir. İnsan dışın­da kainatın her alınında tam bir Tevhid hakimdir. Bu yüzden evrendeki Tevhid'e aykırı düşen, yani Allah'tan başka rab kabul edenler, O'ndan başka ilah ittihaz edenler, O'ndan başka ödüllendirici ve ceza verici­lerin olduğunu varsayanlar; O'ndan başkasını vekil ve velî edinenler, O'ndan başkasından yardım, şefaat ve medet umanlar, O'nun dışındakinden çekinip-korkanlar, başkalarını O'nun kadar severek onlara itaat edenler... Kur'an'da “necis” olarak vasıflandırılmışlardır:

“...Müşrikler ancak necis (pislik)tirler...”⁷⁰³

Şirk koşanların üzerinde bulundukları konumları da hüsran olarak kabul edilmiş, neticede hesapları Allah'a bırakılmıştır:

“Sana ve senden öncekilere şöyle vahyedildi: Andolsun, eğer şirk koşarsan(ız) amelin(iz) boşa çıkar ve hüsran (ziyan)a uğrayanlardan olursun(uz).”⁷⁰⁴

“(Müşriklere şöyle cevap verilir): Bu (duruma düşmeniz)in sebebi şu­dur: Tek Allah'a çağrıldığınız zaman inkâr ederdiniz. O'na ortak koşulunca inanırdınız. Artık (hakkınızda) hüküm (verecek olan) yüce ve büyük Allah'ındır.”⁷⁰⁵

Kur'an-ı Kerim genel olarak iki tür şirkten bahseder: İtikat (inanç)ta şirk ve amelde şirk... İtikatta şirk,⁷⁰⁶ Allah ile beraber insanlar üzerinde tasarruf sahibi, hükümran ve itaat edilecek bir merci kabul etmek, Allah'tan başkasını Allah'ı sever gibi sevmek, O'ndan başka bir güçten korkmak, tevekkül etmek, hakimiyet kaynağı kabul etmek ve Allah'ın ilahhğını kabul etmekle birlikte Allah'tan yüz çevirenlerin yollarını, emir ve yasaklarını izlemek itikadda şirk olarak kabul edilir. Zira Allah'ın bir tekliğini kabul etmek, hayatın tüm alanlarında O'na ortak kabul etmemeyi gerekli kılar. Allah ile beraber bir başka kişiye, güce veya otoriteye Allah'ın sıfatlarını vermek, onlara itaat edilmesi gerektiğine inanmak insanı akide açısından şirke düşürür. Amelde şir­ke gelince, Allah'ın indirdiğiyle hükmetmeyen azgm tağutlara ve helâl kılma ile haram etme yetkisini kendisinde gören yetki hırsızlarına gönüllü olarak, hiç bir zorlama olmadan itaat etmektir. Böylesi kişilere, güçlere veya otoritelere, Allah'ın yol göstericiliğini hiçe sayarak itaat eden kimse ameli olarak şirke düşmüş olur.

Kur'an, insanoğlunun devamlı olarak şirk ile içice, yüzyüze olduk­larını, hatta insanlardan çoğunun ancak şirk koşarak iman ettiklerini ⁷⁰⁷ anımsatarak, bu derecede kolay düşülebilen bu pislikten in­sanın kendisini kurtarması ve koruması için olağanüstü bir gayret göstermesi gerektiğini, zira bütün günahların neticede bağışlanabileceğini açıkça beyan etmiştir:

“Allah, kendisine ortak (şirk) koşulmasını asla bağışlamaz, bundan başka her şeyi dilediğine bağışlar. Allah'a ortak koşan, uzak bir sapık­lığa düşmüştür.”⁷⁰⁸

Siyah bir gecede, siyah taşın üzerinde yürüyen siyah karıncanın ayak sesinden bile daha gizli olan şirkten ⁷⁰⁹ korunabilmek için her müslümanın büyük bir itina ve azami derecede dikkat göstermesi en baş­ta gelen görevi olmalıdır.

“Allah'ım, bilerek (sana) şirk koşmaktan sana sığınırım! Bilmeyerek işlediğim günahlardan dolayı da senden yargılanma diliyorum.”⁷¹⁰