Leksik sinonimiya, graduonimiya haqidagi nazariy qarashlar

Kontekst doirasida sinonimlashish hodisasi ayniqsa muallif leksema- sining nutqdagi qo llanishida ko'p uchraydi. Ma’lumki, muallif leksemasining sememasi tarkibida «yozuvchi», «shoir», «hikoyanavis», «olim», «ixtirochi» kabi gator semalar mujassamlangan. Demak, uning ma no ko lami ancha keng. Kontekst ichida esa muallif sememasining shu semalaridan biri aktuallashadi, qolganlari reallashmaydi. Masalan, roman, hikoya kabi nasriy asarlar hagida gap ketganda muallif leksemasi faqat «yozuvchi» ma nosida qo'llanadi, demak. yozuvchi leksemasining kontekstual sinonimiga aylanadi. kontekstdan tashqarida esa bu ikki so'z sinonim bo'la olmaydi, chunki ularning ma no ko lami o'zaro teng emas.

Tilda leksik ma nolari o'zaro teng bo'lib, farqlovchi semalari bo' Imagan leksemalar ham uchraydi: so roq va savol. xabar va darak, tema va mavzu. nom va of kabi. Tilshunoslikda bu tipdagi leksemalar absolut sinonimlar yoki leksik dubletlar deb ikki xil nomlanmoqda |27 – 109|.

Tilda leksik ma nolari o'zaro teng bo'lib, farqlovchi semalari bo' Imagan leksemalar ham uchraydi: so roq va savol. xabar va darak, tema va mavzu. nom va of kabi. Tilshunoslikda bu tipdagi leksemalar absolut sinonimlar yoki leksik dubletlar deb ikki xil nomlanmoqda |27 – 109|.

Graduonimiya

Graduonimiya - leksemalarning ma'no guruhlari a'zolarida u yoki bu belgining darajalanishi. Bunday darajalanish oppozitsiyaning (zidlanish-ning) bir turi deb araladi va shu qatordagi bosh so' zga nisbatan belgilanadi. Masalan: «yosh» belgisiga kora (bosh so'z ajratib ko'rsatilgan): buzoq-tana-g'unajin-sigir: qiz-juvon-ayol, «Belgi»dagi darajalanish asosida: chiroyli-suluv-korkam-zebo; «siljish sur'ati» belgisiga ko ra: yurmoq-chopmoq- yugurmoq-yelmoq kabi.

Graduonimiya hodisasini o'z vaqtida Alisher Navoiy ham payqagan va uni turkiy (o'zbek) tilining boylik ko'rsatkichlaridan biri sifatida izohlagan edi. U ozining «Muhokamatul-lug'atayn» asarida «yig'lamoq» ma'noli so'zlar guruhini ayni shu darajalanish aspektida talqin giladi: yig 'lamsinmoq- ingramog-singramog-o 'kurmog-hoy-hoy yig'lamoq kabi!. Demak, Alisher Navoiyni shu hodisaning ilk tadqiqotchisi desak bo’ladi.