Mehir Sözleşmesinin Hukuki Niteliği Seda İrem Çakirca' Özet

Y ıl: 2 0 1 4 • Cilt: 9 - Sayı: 121-122
O

---

S e d a İre m Ç A K IR C A
cinselliğinin maddi bir karşılığı olarak belirlemek, kadını metalaştırmak anla­
mına gelecektir. İslam hukuku uyarınca evlilik sözleşmesinin satım sözleşme­
siyle ilişkilendirilmesi, mehrin özünün kadın cinselliğinin satın alınması veya 
kiralanması olduğunu göstermez55. Kadının cinsel ilişki gerçekleşmeden evli­
liğin sona ermesi halinde mehir olarak belirlenen bedelin yansını almaya hak 
kazanması; cinsel ilişki gerçekleşmeden kocanın ölmesi halinde ise mehrin 
tamamını talep edebiliyor olması da; mehrin amacının kadın cinselliğine bir 
karşılık sağlamak olmadığını göstermektedir. Yukanda anlatılmaya çalışılan 
sebepler uyannca zamanla bu görüş etkisini kaybetmiştir56.
M ehrin ekonomik anlamı önemini, özellikle de evliliğin sona ermesin­
de artırmıştır. Zira mehrin ödenmesinin evliliğin boşanma veya ölümle sona 
ermesi anına kadar ertelenmesi, mehrin ekonomik işlevinin gerçekleşmesini 
sağlamıştır57. Buna ek olarak, mehrin koca için bir yükümlülük kadın için bir 
hak olması kadının evlilik içerisindeki konumunu da güçlendirmiştir. Şöy­
le ki; kadın mehri evlilik öncesi anlaşmalarda ekonomik anlamda geleceğini 
garanti altına alabilmek için kullanabilir58. Örneğin evlilik sözleşmesinde yer 
almasını istediği şartlann müzakere sürecinde veya boşanmayı özellikle de 
khul’55 şeklinde boşanmayı gerçekleştirmek için mehir kurumunu kullanabi-
55 Yassari, s. 196; Hatemi, İslam Hukuku Dersleri, Gözden Geçirilmiş 4. Bası, Sümer Kitabevi, 
2012, § 14 N. 6.
56 Wurmnest, RabelsZBd. 71 (2007), s. 538; Yassari, s. 197; Ülker, Dieislamische Morgengabeun- 
ter dem Einflussdesdeutschen Scheidungsfolgenrechts, FamFR 2010, s. 9; Iranbomy, s. 124.
57 Rutten, s. 116; Ülker, s. 9; Sizemor, Enforcing Islamic Mahr Agreements: The American Judge's 
Interpretational Dilemma, 18 Geo. Mason L. Rev. 1085, 2010-2011, s. 1088.
58 Akyüz, s. 225.
59 İslam hukukunda boşanma talak, khul ve faskh şeklinde gerçekleşebilir. Mehir bu boşanma tip­
lerinden her biri için farklı bir anlam ifade etmektedir. Talak, kocanın tek taraflı irade beyanı ile 
gerçekleşen bir boşanma biçimidir. Koca, karısına üç kere “talak” demek suretiyle, mahkeme 
kararma ihtiyaç duymaksızın karısından boşanabilir. Kocanın talak suretiyle evliliği sona erdir­
mesi halinde, mehir hemen muaccel hale gelir ve kadının bizzat kendisine ödenmesi gerekir. 
Dolayısıyla talak mehri, kocayı boşanma kararını almadan önce düşünmeye sevk edeceği iddia 
edilmektedir. Mehir ne kadar yüksekse, kocanın karısını talak suretiyle boşama hususunda te­
reddütte düşmesi ihtimali de o kadar artacaktır.
Khul’ şeklinde boşanma ise kadın tarafından, kocanın önceden verdiği onay sayesinde gerçek­
leştirilebilir. Ancak kadı, mutlak surette kocanın verdiği bu izni onaylamalıdır. Khul’ boşanması 
halinde koca, karısına mehir ödeme yükümlülüğünden kurtulur. Hatta kadını evliliğin gerçekleş­
mesi anında aldığı mehrin tamamını veya bir kısmını ödemekle mükellef kılabilir. Dolayısıyla 
khul’ şeklinde boşanma kadının özgürlüğüne karşın, mehrini gözden çıkarması anlamına da gelir. 
Khul’ boşanmasının arzulanmadığı durumlarda, kadın kadıya eşinin evliliğin sona ermesinde ku­
surlu olduğuna dair kanıtlar getirmek suretiyle faskh şeklinde boşanabilir. Faskh boşanmasında 
kadın mehrin tamamını talep etme hakkına sahiptir. Hem kadını sürdürmek istemediği evlilik 
ilişkisinden kurtaran hem de evlilik sırasında belirlenen mehrin tamamını almasına olanak tanıyan 
faskh boşanması Müslüman kadınların yararına da olsa, bu tip bir boşanmanın gerçekleşmesi çok