Q = N × Pf - F
Burada, Q – hesabat dövründə materiala qənaətin miqdarı; N – məhsul, hissə, məmulat vahidinə material məsrəfi norması; Pf – hesabat ilində məhsul, hissə, məmulatdan faktiki istehsalın həcmi; F – hesabat ilində materialın faktik məsrəfi.
Hesablama nəticəsinin müsbət işarə ilə alınması qənaəti, mənfi işarə ilə alınması israfçılığı göstərir. Texnoloji intizama nəzarət zəiflədikdə və materialın müstəqil təyinatına laqeydlik göstərildikdə onların israfçılıqla istehlakına yol verilir. Müəssisə sexlərində materialların israfçılıqla istehlakına, habelə zay məhsul istehsalına yol verilməsi və istehsal tullantılarından təkrar istifadə olunmaması da ciddi təsir göstərir.
Material məsrəflərinin istifadə səviyyəsinin təhlili bu sahədə əldə olunmuş müvəffəqiyyətləri müəyyən etməkdən başqa hələ istifadəsiz qalan ehtiyatların aşkara çıxarılmasına imkan yaradır.
Kimyəvi reaksiyalara əsaslanan istehsalatlarda materialdan (kimyəvi maddədən) istifadəni səciyyələndirən göstərici öz mahiyyətinə görə fərqlənir. Belə istehsalatlarda materialdan (maddələrdən) istifadə səviyyəsi öyrənilərkən kimyəvi reaksiyaların gedişinə görə hər hansı maddənin məsrəf norması nəzəri ölçüyə görə qəbul edilir və bu məqsədlə maddələrin molekul çəkilərindən istifadə olunur. Aşağıdakı kimyəvi reaksiyaya və maddələrin molekul çəkilərinə nəzər salaq:
H2SO4 + 2NaCl = Na2SO4 + 2HCl
Reaksiyaya görə nəzəri olaraq 142 pay (kq, ton) natrium sulfat almaq üçün 98 pay sulfat turşusu və 117 pay xörək duzu sərf etmək lazımdır. Faktik olaraq bu paylar reaksiyaya daxil olan maddələrin nəzəri kəmiyyət asılılığına nə qədər yaxın olarsa, deməli, materiallardan bir o qədər səmərəli istifadə olunur. Əksinə, kənaraçıxma artdıqca israfçılığa yol verilir.
Sual 4.
İstehsal ehtiyatlarının təsnifatı və təyinatı
İstehsal ehtiyatları dövriyyə vəsaitlərinin mühüm tərkib hissəsi kimi, onun normalaşdırılması mümkün olan ünsürüdür. İstehsal ehtiyatları üzrə normativlər günlük ehtiyatın həcmi ilə müəyyən olunur.
İstehsal ehtiyatları təyinatına görə aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir:
a) Xammal, əsas material və satın alınmış yarımfabrikatlardan ehtiyatlar;
b) Köməkçi materiallardan ehtiyatlar;
c) Yanacaqdan ehtiyatlar;
d) Tara və tara materiallarından ehtiyatlar;
e) Ehtiyat hissələrindən ehtiyatlar;
f) Alətlər, təsərrüfat əşyaları və digər azqiymətli, tezköhnələn əşyalardan ehtiyatlar.
Dostları ilə paylaş: |