Mühazirə müəllimi: Dos. H. H. Həsənov

KitabYurdu.az 
164

---

MÜƏSSISƏLƏRIN MALIYYƏSININ MAHIYYƏTI VƏ FUNKSIYALARI 
Müəssisələrin maliyyəsi maliyyə sisteminin əsas hissəsidir. Ictimai istehsal 
sferasına xidmətetmə xüsusiyyətinə görə maddi istehsal sahələrinin miqyası və qeyri-
istehsal sahələri təşkilatlarının maliyyəsi bir-birindən fərqlənir. Bundan başqa, 
mülkiyyət formasından asılı olaraq müəssisələrin maliyyəsi dövlət müəssisələrinin 
maliyyəsi və qeyri-dövlət müəssisələrinin (xüsusi, kooperativ, birgə müəssisələr) 
maliyyəsinə bölünür. 
Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinə əsasən təşkilati-hüquqi 
əlamətlərinə görə müəssisə və təşkilatlar kommersiya və qeyri-kommersiya 
təşkilatlarına ayrılır. 
Müəssisələrin maliyyəsi ümumdövlət məqsədlərinə və müəssisələrin öz 
xərclərinin maliyyələşdirilməsi, pul fondlarının və yığımlarının formalaşması,
bölüşdürülməsi və istifadəsi ilə əlaqədar meydana çıxan iqtisadi münasibətlər sisteminin 
məcmuundan ibarətdir.
Maliyyənin əsas əlamətlərindən biri onların pul formasında ifadəsi və maliyyə 
münasibətlərinin pul vəsaitinin real hərəkəti vasitəsilə əks olunmasıdır. 
Maddi istehsal sferası müəssisələrin maliyyəsi aşağıdakı pul münasibətlərini 
özündə əks etdirir: 
1. Müəssisə və təşkilatların arasında göndərilmiş məhsulların, xammalın, 
materialların, yerinə yetirilmiş işlərin, göstərilmiş xidmətlərin və s. dəyərinin 
ödənilməsi, qiymətli kağızların alqı-satqı zamanı yaranan münasibətlər; 
2. Müəssisə və təşkilatlarla onun işçi kollektivi arasında əmək haqqı, mükafat, 
müavinət və s. ödənildikdə; 
3. Müəssisə və təşkilatlarla dövlət arasında büdcəyə vergi ödənilməklə, büdcədən 
təxsisat olduqda; 
4. Müəssisə və təşkilatlarla büdcədənkənar dövlət fondları arasında bu fondlara 
haqlar ödənildikdə; 
KitabYurdu.az 
165

---

5. Müəssisə və təşkilatlarla banklar arasında kredit olduqda və qaytardıqda, 
faizlər ödənildikdə, banklara müvəqqəti azad pul vəsaitlərini depozitə verdikdə; 
6. Müəssisə ilə baş idarə arasında sahədaxili yenidən bölüşdürmə çərçivəsində 
baş verən münasibətlər (təsərrüfatdaxili ayırmalar və kreditin alınması); 
7. Müəssisə ilə sığorta təşkilatları arasında əmlak, sahibkar risqi və s. 
sığortalandıqda; 
8. Müəssisə ilə tikinti-layihə təşkilatları arasında investisiya layihələri həyata 
keçirildiyi zaman. 
Bütün bu münasibətlərdən aydın olur ki, müəssisələrin maliyyəsinin zəruriliyi 
əmtəə-pul münasibətlərinin mövcudluğu və dəyər qanununun fəaliyyəti ilə sıx surətdə 
əlaqədardır. 
Maliyyənin mahiyyəti onun funksiyalarında təzahür edir. Müəssisələrin 
maliyyəsi iki funksiyanı – bölüşdürücü və nəzarət funksiyasını yerinə yetirir. 
Müəssisənin maliyyəsinin bölüşdürücü funksiyasının vasitəsilə ictimai məhsulun, 
ümumi gəlirin, müəssisənin sərəncamında qalan mənfəətin bölgüsü, məqsədli pul 
fondlarının, əsas və dövriyyə vəsaitlərinin, amortizasiya fondunun yaradılması və 
istifadəsi həyata keçirilir. 
Müəssisənin maliyyəsinin nəzarət funksiyası gəlirlərin formalaşdırıl-masına, 
müəssisənin məsrəflərinə, pul fondlarının səmərəli istifadə edilməsinə, büdcədənkənar 
sosial fondlara ayırlmalara nəzarət edilməsində təzahür edir. Maliyyə nəzarəti pul 
fondlarının məqsədli təyinatı üzrə istifadəsi prosesində həyata keçirilir.
KOMERSIYA MÜƏSSISƏLƏRININ (TƏŞKILATLARININ) 
MALIYYƏSININ TƏŞKILI PRINSIPLƏRI 
Kommersiya müəssisələrinin maliyyəsinin təşkili onların təsərrüfat fəaliyyətinin 
təşkili xüsusiyyətlərinə əsaslanır. Kommersiya müəssisələrində (təşkilatlarında) xüsusi 
maliyyə resurslarının ilkin formalaşması müəssisənin təsis edilməsi anında – yəni, 
nizamnamə fondu (kapitalı) yarandığı vaxt baş verir.