Mühazirə müəllimi: Dos. H. H. Həsənov

KitabYurdu.az 
175

---

Əmlakın sığortalanması prosesində sığortaçıya sığorta haqqı ödənilir, əmlaka 
kortəbii və xoşagəlməz hadisələr nəticəsndə zərər dəydikdə sığortaçı əmlak sahibinə 
sığorta ödənişi verir. Bundan başqa, müəssisə və təşkilatlar büdcədənkənar fondların 
yaradılmasında iştirak edirlər. Belə ki, Dövlət Sosial Müdafiə Fondu, Əhalinin 
Məşğulluğuna Kömək Fondu və Əlillərin Sosial Müdafi Fonduna ödəmələr verilir.
Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun vəsaiti hesabına müəssisələrin işçilərinə pensiya,
müavinət və başqa təminatlar verilir.
MÜƏSSISƏLƏRIN DÖVRIYYƏ VƏSAITLƏRI, ONLARIN TƏYINATI VƏ
FORMALAŞDIRILMASININ MƏNBƏLƏRI 
1.
Müəssisənin dövriyyə vəsaitlərinin iqtisadi mahiyyəti və təşkilinin əsasları 
2.
Dövriyyə vəsaitlərinə tələbatın müəyyən edilməsi metodları 
3.
Dövriyyə vəsaitlərinin formalaşdırılmasının mənbələri 
4.
Dövriyyə vəsaitlərindən istifadənin səmərəliliyi göstəriciləri 
Hər bir müəssisənin cari fəaliyyətinin həyata keçirilməsi üçün dövriyyə vəsaitləri 
olmalıdır. Dövriyyə vəsaitləri dövriyyə istehsal fondları və tədavül fondlarına bölünür: 
Dövriyyə istehsal fondları istehsal sferasına xidmət edir və bir istehsal 
prosesində ilk formasını dəyişərək dəyərini tam hazır məhsula keçirir.
Dövriyyə istehsal fondlarına daxildir: 
– xammal materiallarının ehtiyatı; 
– bitməmiş istehsalın xərcləri; 
– gələcək dövrlərin xərcləri; 
Tədavül fondlarına daxildir: 
– hazır məhsullar; 
– pul vəsaitləri; 
– hesablaşmalarda olan vəsaitlər (debitor borcları). 
KitabYurdu.az 
176

---

Dövriyyə istehsal fondları və tədavül fondları daimi hərəkətdə olmaqla vəsaitlərin 
dövriyyəsinin fasiləsiz prosesini təmin edir. Bu zaman avans edilən dəyərin formasının 
daimi və qanunauyğun dəyişməsi baş verir. Onlar pul formasından əmtəə formasına, 
sonra isə istehsal formasına (istehsal ehtiyatı) və yenidən əmtəə və pul formasına keçir. 
P – Ə ------ Ə – I – Ə ------ Ə
1
– P
1 
1 
2
3 
Birinci mərhələdə (P – Ə) dövriyyə vəsaitləri pul formasından istehsal ehtiyatı 
formasına çevrilir (I×E). Bu mərhələdə tədavül sferasından istehsal sferasına keçid və 
avans dəyəri pul formasından məhsuldar formaya çevrilir (P - I×E). 
Ikinci mərhələdə (Ə – I – Ə) istehsal prosesi başa çatır. Bu mərhələdə satın alınan 
material qiymətlilər, istehsal ehtiyatları əmək vasitələri və işçi qüvvəsilə birləşir, yeni 
məhsul istehsal edilir. Dövriyyənin bu mərhələsində avans edilmiş dəyər yenidən öz 
formasını dəyişir. Məhsuldar formadan əmtəə formasına keçir. 
Dövriyyənin üçüncü mərhələsində hazır məhsullar satılır və pul vəsaitləri əldə 
edilir. Bu mərhələdə dövriyyə vəsaitləri istehsal sferasından tədavül sferasına keçir və 
yenidən pul forması alır.
Dövriyyə vəsaitləri aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir: 
I Dövriyyə vəsaitlərinin istehsal prosesində yeri və roluna görə dörd qrupa bölünür: 
1. Istehsal ehtiyatlarında olan dövriyyə vəsaitləri; 
2. Bitmiş istehsalda və gələcək dövrlərin xərclərində olan dövriyyə vəsaitləri; 
3. Hazır məhsullardakı vəsaitlər; 
4. Pul vəsaitləri və hesablaşmalarda olan vəsaitlər. 
II Planlaşdırma səviyyəsinə görə dövriyyə vəsaitləri iki qrupa bölünür: 
1. Normalaşdırılan; 
2. Normalaşdırılmayan. 
Normalaşdırılmayan dövriyə vəsaitləri pul vəsaitləri və hesablaşmalarda olan 
vəsaitlərdir. Qalan dövriyyə vəsaitləri normalaşdırılmalıdır.