Mühazirə müəllimi: Dos. H. H. Həsənov

KitabYurdu.az 
177

---

III Formalaşdırılma mənbələrinə görə dövriyyə vəsitləri dörd qrupa bölünür: 
1.
Xüsusi və ona bərabərləşdirilən; 
2.
Borc vəsaiti; 
3.
Cəlb edilən; 
4.
Sair mənbələr. 
IV Likvidlik dərəcəsinə görə dövriyyə vəsaitləri dörd yerə bölünür: 
1. Daha çox likvidli – pul vəsaitləri və tez satılan qiymətli kağızlar; 
2. Tez satılan dövriyyə vəsaitləri – hesabat dövründən sonra 12 ay ərzində 
gözlənilən ödəmələrlə debitor borcları; 
3. Orta səviyyədə satılan dövriyyə vəsaitləri – hazır məhsullar və satış üçün 
əmtəələr, 12 aydan çox ödənilmə müddəti olmayan debitor borcları; 
4. Çətin satılan dövriyyə vəsaitləri – xammal, materiallar (əsas ehtiyatda). 
Dövriyyə vəsaitlərinin tərkibi və quruluşu müəssisənin ixtisaslaşmasından, 
istehsal dövrünün uzunluğundan (davametmə müddəti), hesablaşma sistemindən, 
xammalın göndərilmə şərtlərindən və s. asılıdır.
KitabYurdu.az 
178

---

DÖVRIYYƏ VƏSAITLƏRINƏ TƏLƏBATIN HESABLANMA METODLARI 
Istehsal müəssisələrinin fəaliyyətinin səmərəliliyi dövriyyə vəsaitlərinə tələbatın 
düzgün hesablanmasından daha çox asılıdır. Dövriyyə vəsaitlərinin tələbatdan artıq 
olması onların ehtiyatının artmasına, dövriyyədən yayınmasına səbəb olur. Dövriyyə 
vəsaitlərinin çatışmazlığı isə istehsal və satışı prosesini pozur, öhdəliklərin vaxtında 
yerinə yetirilməməsinə səbəb olur. Ona görə də məhsulların istehsalı və satışı prosesinin 
fasiləsizliyinin təmin edilməsi üçün tələbat qədər dövriyyə vəsaitləri olmalıdır, yəni 
dövriyyə vəsaitlərinə optimal tələbat müəyyən edilməlidir. Bu zaman normalaşdırmanın 
üç metodundan istifadə edilməlidir: 
1. Hesablama-analitik metod – dövriyyə vəsaitinin həcmi keçən ildəki faktiki orta 
qalıq səviyyəsində müəyyən edilir, bu zaman dövriyyə vəsaitlərinin həcminə təsir edən 
amillər nəzərə alınır (məhsulların istehsalı və satışının artım tempi, dövriyyənin sürəti 
və s.). 
2. Əmsal metodu – bu metod tətbiq ediləndə dövriyyə vəsaitləri iki qrupa 
bölünür: 
– istehsalın həcmindən asılı olan dövriyyə vəsaitləri – xammal, materiallar, 
komplektləşdirici məmulatlar. Bu qrup üzrə normativ bir qayda olaraq hesablama-
analitik metodları müəyyən edilir. 
– istehsalın həcmindən asılı olmayan dövriyyə vəsaitləri (gələcək dövrlərin 
xərcləri, ehtiyat hissələri). Bunlar üzrə normativ keçən ildə faktiki orta qalıq 
səviyyəsində müəyyən edilir.
3. Birbaşa hesablama metodu – müəssisənin təşkilati-texniki inkişafında 
dəyişiklik nəzərə alınmaqla dövriyyə vəsaitinin hər bir elementi üzrə ehtiyatın 
əsaslandırılmaqla hesablanması. Bu metodla normativin hesablanması aşağıdakı 
qaydada həyata keçirilir: 
– müvafiq göstəricinin 365 yaxud 90-a bölünməsi yolu ilə dövriyyə vəsaitlərinin 
bir günə düşən məsarifi müəyyən edilir;