Мяним йухуларымда мяня дедикляринин анламы нядир



Yüklə 1,96 Mb.
səhifə5/57
tarix10.01.2022
ölçüsü1,96 Mb.
#108798
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   57
Mən yalana yabanam, mən hələ də bacarmıram

Dəbin laklı örtüyü ilə həqiqəti gizlədim

Bəs bu nifrət dolu baxışlara nədən dözürəm,

İllərimi hədər yerə ötürürəm.1
Dünyanın təzadlarını görən Ülvi isə belə deyir:
Ən dərin dərələr, müdhiş yarğanlar,

Əlçatmaz dağların özülü olur.

Gülüşlər, haraylar, ahlar, amanlar,

Həmişə yan-yana düzülü olur. 2
Bu gənc həm özünün Allah tərəfindən seçildiyini hiss edir. Eyni zamanda, cəmiyyət arasında fərqli oldu­ğu­nu görür və bundan sıxılır, təcrid olunur. Lermontov ya­zır:
Yerlərin, göylərin əzəl hakimi

Mənə peyğəmbərlik verəndən bəri,

Açılıb qarşımda bir kitab kimi,

Qəzəbli, qərəzli bəşər gözləri.3
Özünü həm hamıdan yüksəkdə, həm də hər kəsdən bəd­­bəxt görür. Hər kəsin gördüyü onun üçün maraqlı de­yil, pri­mi­tivdir, amma onun gördüklərini də heç kim gör­mür, an­lat­dıq­­larını hər kəs anlamır. Əbu Turxan yazır: «Bö­yük insanın fa­­ci­əsi əslində onun ali xoşbəxtlik məqa­mı­na yüksəliş cəh­din­dən doğur. Bu məqam isə özünü ya­ra­dıcılıqda və xilaskarlıq mis­siyasında büruzə verir». O, əzab çəkir… və xoşbəxt ol­du­ğu, sayılıb-seçildiyi, ülviyyət və müqəddəslik dolu dünyasına çə­kilir və ətrafı da məhz bu­radan seyr etməyə, buradan də­yər­lən­dirməyə çalışır. Ül­vi insanın bu dünya ilə «ünsiyyətini» be­lə təsvir edir:
Ağlamaq insanın ilk adətidir,

Danışmaq həyatla ilk vəhdətidir.

Hər şey ilk olsa da, ömrü uzunu,

Bir yalnız ölməyi son heyrətidir. 1
Əlbəttə, gəncin bu günah, çirkab dolu, gö­zəl­lik­lə­rin üs­tü tozla örtülü aləmə döndüyü vaxtlar da olur. Mis­si­yasından ası­lı olaraq ya öz duyduğu gözəlliyi bö­lüş­mə­yə, ya da kimi isə xi­las etməyə. Amma digərlərindən onun fər­qi, üstünlüyü on­da­dır ki, onun istədiyi vaxt sığına bi­lə­cə­yi, nurlana biləcəyi, ye­nə təmizlənib paklaşacağı bir dün­yası var. Lermontov yazır:
Varlığın yükü altında

Məğrur ruh heç yorulmur,

əgər bacarsa,



Minlərlə insana bəxtəvərlik verərdi,

Belə bir ruhla sən ya Tanrısan, ya da zalım.2
Allahın yaratdıqları arasında İnsan ən uca ada, ən yük­­sək məqama və təbii ki, bütün bu «ən»ləri doğ­rult­ma­sı üçün ən ağır yükə sahib varlıqdır. İnsan artıq doğu­lan­da bu key­fiy­yət­lərlə, bu məsuliyyətlə doğulur və bö­yü­dük­cə əlavə key­fiy­yət­lərə, xüsusiyyətlərə yiyələnir, üzərinə baş­qa məsuliyyətlər gö­türməli olur: övlad, qardaş-bacı, va­lideyn, yoldaş, vətəndaş və s. kimi «vəzifələr». Əslində, ikin­cilər birincinin yanında qat-qat yüngül, asandır, çün­ki keçicidir, dəyişkəndir. Lakin əksər hal­larda ikincilər bi­rin­ciləri üstələyir, çünki onları cəmiyyət ve­rir, cəmiyyət tələb edir.

Cəmiyyət müəyyən struktura malik, stabilləşmiş qay­­­­­da­la­rı, ənənələri olan və sosial münasibətlər üzərində tə­şəkkül ta­pan bir «qurumdur». Bu «quruma» daxil olan tə­­fəkkürlər, dün­yagörüşləri yonulub, rəndələnib onun tə­ləb­lərinə uy­ğun­laş­malıdır. Əks halda kənarda qalmaq, təc­­­rid olunmaq, məhv edil­mək təhlükəsi yaranır. Əslində, az adam tapılar ki, belə bö­yük bir təhlükə ilə üz-üzə dur­maq istəsin. Bu cəmiyyətdə do­ğulan, onun «ənənələri» ilə tər­biyələnib böyüyən hər kəs is­tər-istəməz mənən də, za­hi­rən də onun formasını mənimsəyir, onun «divarına» hö­rülüb, onun «rənginə» boyanır.

Onu da qeyd edək ki, məhz bu cəmiyyətdə doğulub bö­­yü­düyünə görə, onun bir saraymı, yaxud bir uçuq ha­sar­mı ol­du­ğunu görmək çətindir. Çünki bunun üçün gə­rək həmin «ti­ki­lidən» yüksəyə qalxaraq ona kənardan ba­xa biləsən.

Bəli, «palaza bürünüb elnən sürünməklə» sakit və sta­­bil bir həyat tərzi keçirmək missiya daşıyıcıları üçün de­­yil. Bəzən və ya əksər hallarda bu missiya cəmiyyətin qa­­nunları ilə səs­ləş­mir. Bu, ilahi tələblərlə cəmiyyət tələb­lə­­rinin üz-üzə gəlməsi, ila­hi çağrışla vətəndaşlıq məsuliy­yə­­tinin çarpışmasıdır. Şellinq bu­nu mən-in subyektiv və ob­­­yektiv tərəfləri kimi şərh edərək yazır: «Mən-də əzəli zid­­­diyyətlər mövcuddur – subyekt və ob­yekt; hər ikisi bir-bi­­­rini inkar edir, amma biri digəri olmadan ola bilmir. Sub­­yekt özünü yalnız obyektə zidd olaraq təsdiq edə bi­lir, obyektə də subyektə, yəni nə birinci, nə də ikinci di­gə­­ri­ni məhv etmədən real ola bilməz».1 Cəmiyyət be­lə­lə­ri­ni qə­­­bul edə bilmir. Hazır divarın yanında düşüb qalmış, hör­­­­güyə ya­raşmayan bir daş kimi. O, bir almaz dənəsi ol­sa belə, bu gün onun dəyəri, qiyməti bu hörgüylə ölçülür. Həm də bu hörgü bü­tünlükdə həmin daşdan qat-qat aşağı sə­­­viyyədə olsa belə. Gə­ləcəkdə nə qədər onunla fəxr etsə də, onu tarixinin şanlı sə­hi­fəsinə salsa da, cəmiyyət bu gün onu sevmir, rədd edir, yad ün­sür kimi onun məhvinə çalışır.

Bu, tədricən, illər uzunu baş verəndə o qədər də ağ­rı­­lı pro­ses olmur, nəinki qısa müddətdə, anidən. Çünki il­lər insa­na həyatın, gerçəkliyin acı həqiqətlərini asta-asta, da­­mızdıra-da­mızdıra anladır. Gənc isə bu zərbələri qəfil al­malı olur və bun­dan sarsılır, dəhşətə gəlir. Lap Ülvi kimi:
Uran atomunu alimlər böldü,

Uran alovundan şəhərlər öldü,

Amma məhşər günü, məncə, dünyada

Ürək atomları bölünən gündü. 2

Bununla belə, ilahi əlaqəsi gəncə dayaq olur, mis­si­ya­sı qar­şısındakı məsuliyyəti onu yıxılmağa qoymur. Bu sə­bəbdən ya­şadığı halların hər birində gənc aşağıdan yu­xa­rıya, na­qis­lik­dən kamilliyə, cəmiyyətin bir üzvü olan şəx­siyyətdən daxili mən-ə doğru bir yol keçir. Gənc tə­biətən ona bəxş olunmuş key­fiyyətləri, onların ən atəşli, ən enerjili vaxtında özünə tabe edib, içində gizli olan daha yüksək səviyyəsini üzə çıxara bilir: atə­şi nura, enerjini qüv­­və­yə çevirə bilir. Lap nağıllardakı kimi, gənc bir gü­nündə bir ilini başa vurur.

Ger­çəklik və ideya dünyası arasında qalan gənc üs­tün­­lü­yü ikinciyə verir: onun gücünü, qüdrətini, eyni za­man­­­da, uca­lığını, saflığını, ən əsası isə doğmalığını dərk et­­­diyi üçün. Şel­linq yazır: «Həqiqi azadlıq müqəddəs zə­ru­­­rətlə barışıqdadır ki, biz onu mahiyyətin dərkində du­yu­­­ruq, belə ki, öz qa­nun­la­rı­na tabe olan ruh və ürək kö­nül­lü olaraq zəruri olanı təs­diq­lə­yirlər».1 Bəlkə də bu gənclərin romantikliyi məhz bun­da­dır: reallığı görə-görə, duya-duya nicatı ideyalar aləmində axtarır.

Lakin onlar yalnız bu seçimlə kifayətlənmir, oraya çə­­ki­lib gizlənmirlər, həm də onun vasitəsilə gerçəkliyə tə­sir gös­tər­mə­yə, onu çirkabdan təmizləməyə cəhd gös­tə­rir­lər. Ma­raq­lı­dır, Bayronun «Prometey»i doğurdanmı mi­fik qəhrəman haq­qın­dadır?


sən istəyirdin

Bədbəxtliyə son qoyasan,

Hər kəsin ağlı nurlansın.



İnsan həyatı – nurlu bir axındır



Axıb – çirkabı yuyur. 2
Ülvi də eyni arzularla yaşayır:
Axtarın elmin nər balasını,

Versin haqsızların haqq bəlasını.

Söküb ürəklərin kin qalasını,

Təzədən şəfqətlə qura ağlaya. 1

Gənc – İnsan əzab çəkir. Sınmamaq üçün bütün gü­cü­nü-qüdrətini toplayır… və bu, onu gənc yaşında qocaldır, də­liqanlı vaxtında müdrikləşdirir. Bayron deyir:


O! mən qoca deyiləm! Şübhəsiz

Bu dünya mənim üçün yaranmayıb!



Gerçəklik! Sən hakim səsinlə



Mənim xəyallarımı qovdun.2

Ülvi isə sanki gerçəkliyin bütün ziddiyyətlərini həll et­mə­yə, bütün sualları cavablandırmağa çalışır:


Özünə gəlməmiş bu zərbələrdən,

Yenə də gün gəlir – götürüb gəlir.

Yeni müəmmalar, yeni suallar,

Axtar cavabını, axtar birbəbir,

Tapmasan üstünü o toppuz alır.3
İstedad bir cəmiyyət, bir xalq, bir millət üçündür və bu çər­çi­və daxilindədir. Missiya isə daha genişdir. Burada millət, mə­kan, za­man anlamları yox olur. Onu istəsən də bir cə­miy­yət çərçi­və­sin­də saxlaya bilməzsən. Burada artıq insan var, bə­şə­riyyət var.

Vaxtında öz missiyasını həyata keçirmək üçün çar­pı­şıb vu­ruşan, gəncliklərində müdrikliyin zirvəsinə qal­xa bilən və ar­tıq tarixə qovuşan adlar üçün zaman və mə­kan həddi olmur. Əs­lində bu missiya sahibləri, bu əma­nətin daşıyıcıları keç­miş­dən bu günə rahatca, hər şeyin föv­qünə qalxaraq (cəmiyyətin, döv­rünün bütün sərt qa­da­ğalarına baxmayaraq) gəldikləri ki­mi, bugünün mə­sul­ları da o rahatlıqla keçmişə – öz sə­ləf­lə­ri­nin yanına və gə­lə­cəyə keçə bilirlər. Çünki onların dedikləri, yaz­dıqları bir gün­lük, bir qurum üçün deyil. Bu missiya in­san­lıq missi­ya­sıdır. İnsan yaranandan ta-a bu günə kimi gələn və son­suza kimi davam edəcək bir əmanət.




Yüklə 1,96 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   57




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin