Мяним йухуларымда мяня дедикляринин анламы нядир
Yüklə 1,96 Mb.
|
| Qorxu, üsyan və cəngavərlik
Qorxu mürəkkəb bir hissdir. Qorxunun mürəkkəbliyindəndir ki, rəzil olduğu kimi, müqəddəs də ola bilir, irəli apardığı kimi, qaçıb gizlənməyə də sövq edir, ürəyinin ən ülvi duyğularını dilə gətirdiyi kimi, içindəki ən qara hisslərini də üzə çıxardır. Mürəkkəblik həm onu yaradan səbəbdən, həm də özünün səbəb olduğu nəticədən gəlir. Səbəb nə qədər ucadırsa, nəticəsi də bir o qədər insanı ucaldır. Düşmən qarşısından qaçan bir fərari ilə, düşmən üstünə yeriyən qəhrəmanın qorxusu arasında yerlə göy qədər fərq var. Biri öz varlığının məhvindən qorxur, biri Vətəninin məhvindən. «Yerlə göy» nisbəti təsadüfi deyil. Yerlə bağlı olan qorxunun hüdudları elə maddi dünya ilə bitir: var-dövlət, övlad-uşaq, vəzifə-pul, şan-şöhrət, bu maddi dünyadan əldə etdiyi daha nələri isə itirmək qorxusu. Göylərdən enən hisslərin isə bir ucu insanın ruhuna, digər ucu qüdsiyyət aləminə bağlıdır. Bu hissi itirmək qorxusu daha böyükdür. Bu, göylərlə əlaqənin itməsi, ruhunun ləkələnməsi qorxusudur və bu qorxu insanı günü-gündən daha çox ucaldır, daha çox paklaşdırır. Qorxu gənc müdriklərin ən çox və ən birinci müraciət etdikləri mövzudur. Bu qorxunun o qədər dərin, o qədər mürəkkəb, …o qədər həzin, kədərlidir ki! Cəmiyyət bu gənci qəbul etmir, nəinki qəbul etmir, hətta onu məhv etməyə çalışır. Onu başa düşən, nə demək istədiyini anlayan yoxdur. Bu tənhalıq hissinin verdiyi ilk hiss qorxudur. Kyerkeqorun fikrinə görə, «fərd qorxu içində günahkar olduğunun qarşısında deyil, onu günahkar sayanların qarşısında günahkar olur».1 Bəli, hər kəsə bənzəmədiyi üçün bir günahkarlıq duyğusu, bu günahdan doğan tənhalıq və bu tənhalığın verdiyi qorxu. Lord rütbəsinə sahib ola-ola mülkiyyətçiləri bəyənmədiyinə görə kəskin tənqid edilən Bayron öz qəhrəmanı Çayld Qarold vasitəsilə əslində özünü təsvir edir: O, qüssəni çağırır, sevincdən doymuşdu Cəhənnəmə qaçmağa hazırdı.2 İki şeirindən birində tənhalığı tərənnüm edən, özünü gah tənha yelkənə, gah tənha quşa, gah tənha yolçuya bənzədən Lermontov yazır: Əvvəl mən həyatın fərəhdən uzaq Tək-tənhalığını sevərdim müdam. Qüssəmi içimdə daldalayaraq, Qorxardım gizləyə bilməyib, ancaq Hamıda tərəhhüm hissi oyadam.3 Bu tənhalıq hissindən yaranan qorxudur ki, Ülvi özünü daş altındakı yalqız bir çiçəyə bənzədir: Çoxu səni alaq bilir, Alaqlar da sənə gülür. Kökün durur, canın ölür, Daş altında bitən çiçək.1 Gəncin hiss etdiyi tənhalıq həm də özünü digərlərindən fərqli görməsindən gəlir. O, hər kəsin səviyyəsinə enə bildiyi halda, onun səviyyəsinə, onun olduğu mərtəbəyə, məqama bir kimsə qalxa bilmir. O, öz yaratdığı dünyada tək qalır və bu təklik onda qorxu yaradır. Bütün dərk etdiklərinə, altına girdiyi yükün ağırlığına baxmayaraq o, gəncdir axı! Təcrübəsizdir! Lermontov yazır: Öz əqlimdə mən yad dünya yaratdım, Yad varlıqlar surəti, Mən zəncirtək onları bir-birinə bağladım Onlara görkəm verdim, amma ad vermədim. Qəfil qış boranı qorxunc uladı, - Yalançı varlıq uçulub-dağıldı.2 Eyni bir hüzün, kədər Ülvinin də şeirlərinə sirayət edib: Ülviyəm, özümə yuva hördüm ki, Bəxtimlə yaşayım axıra təki. Səbəbin bilmədim, amma gördüm ki, Bir uşaq səsiylə hönkürür bəxtim.3 Bu şeirlərdəki pessimist notlar bəzən gəncin öz erkən ölümünü xəbər verməsi kimi də yozulur. Mübahisə etmirik. Tənhalığın yaratdığı hisslərdən biri də ölümdür. Ölüm duyğusu hər kəsdə bir üşənti yaradır. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, bu gənclər öz ruhları ilə həmişə ölüm deyilən bir keçidin həmən yanında olurlar, ölümü hər an görürlər, hər yaratdıqları ilə ölüb dirilirlər. Cismani ölüm onlar üçün nədir ki! S.Xəlilov yazır: «Şair üçün bir böyük yol var: son məqsədə, ideala aparan yol! Bu uzaq yolun yolçusu üçün ölüm sanki bir məqam, məntəqədir. Burda bir anlıq dayanıb yenidən yola çıxırlar, ta əbədiyyətə qədər!»1 Bayron deyir: Yüklə 1,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|