O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

BIOTSENOZLARNING TUZILISHI
Organizmlardagi munosabatlar juda ham murakkabdir. Bu hodisani ular miqdorining nihoyatda kattaligi topla isbotlaydi. Yirik tabiatshunos olim V. I. Vernadskiy (1934) maplumotiga kopra, bizning sayyoramizdagi jonli organizmlarning miqdori 10¹⁰ — 10¹⁴ tonnaga topgpri keladi, Opsimliklar massasi hayvonlgr massasidan bir necha marta yuqori bopladi. Yer yuzidagi barcha opsimliglarning massasi (V. G. Geptaner — 1936) 2337 km³ ga, hayvonlarniki esa hammasi bo`lib 1 km³ ga teng bopladi.

YAshil opsimliklar, ayrim bakteriyalar produtsentlar, yapni organik moddalar ishlab chiqaradi. Hayvonlar va yashil holda boplmagan opsimliklarning koppchilik qismi istepmolchi hisoblanadilar yoki boplmasa konsumentlardir. Konsumentlar orasidagi organizmdan organik moddalarni mineral birikmalarga aylantiradigan organizmlar gruppasini ajratish mumkin.

Bunday organizmlarni redutsentlar deb yuritiladi. Bularga bakteriyalarning koppchilik vakillari, qaysikim chirish jarayonlarini amalga oshiradigan va boshqa bir qancha organizmlar kiradi. Xar qanday sistemaning tarkibi — qonuniy ravishda ular qismlarining bogplanishidir. Biotsenozlarnnng tuzilishi kopp tarmoqli bo`lib, uni tekshirishda bir qancha aspektlarga ajratiladi.

Tabiatdagi biologik xilma-xillikni saqlash va atrof-muhitni muhofaza qilish. Insoniyat sogplom hayot tarzi va uning zamonaviy muammolari.

Mamlakatimiz Halqaro xamjamiyatning mustaqil subekti sifatida bir qancha ekalogik kanventsiyalarga qopshilganligini ham alohida qayd etish nihoyatda muhimdir, opzbekiston respublikasi tabiatni asrashda va uning tabiiy resurslaridan foydalanishda dunyo miqyosida tabiatda sodir boplayotgan jarayonlarning moxiyatini anglamasdan va unga etibor bermasdan turib bu muammoni yechib boplmasligini tan olgan xolda opzbekiston 1993 yili BMT ning iqlim opzgarish topgprisidagi ramkaviy kanvensiyani 1994 yil 21 martdagi “iqlimga tasir yetishni chegaralash topgprisida” 1996 yil 7 maydagi “havfli chiqindilarni tashish va ularni yo`qotish topgprisidagi” bazi kanvensiyalaridir. SHuningdek 1998 yilning noyabrida esa Kiota bayonnomasini imzoladi. Ushbu bayonnoma 1999 yilning 20 avgustida ratifikatsiya qilinadi.

Birlashgan millatlar tashkkilotining iqlim opzgarishi topgprisidagi ramkaviy kanvensiyasi bopyicha majburiyatlarini bajarishdagi birinchi qadam sifatida opzbekistonda BMTRD/TEJ kopmagida “ opzbekiston mamlakatni iqlim opzgarishi bopyicha oprganish bopyicha oprganish” loyixasi bajarildi va opzbekiston respublikasining iqlim opzgarish bopyicha birinchi milliy sharoitlarning tarifi issiqxona gazlarining qazastri (1990 va 1994 yillar uchun inventarizatsiya bopyicha malumotlar) issiqxona gazlari yemissiyasining 2010 yilgacha bashorati yumshatish tadbirlarining umumiy tarifi iqlim opzgarishi zaiflikni baxolash va moslashishning mumkin bo`lgan yopllarining tavsifini oladi.

Tabiatdagi biologik xilma-xillikni saqlash va atrof-muhitni muhofaza qilish. Insoniyat sogplom hayot tarzi va uning zamonaviy muammolari.
Keyingi yillarda olimlar va yozuvchilar matbuot sahifalari, radio va televidenie orqali atrof muhitning juda ham ifloslanganligi (tabiatdagi ekologik muvozanatning buzilishi) insonlarning opylamay qilgan ishlarining natijasi ekanligi haqidagi opzlarining haqli fikr-mulohazalarini bildirmoqdalar.

Sopnggi yillarda Ona tabiatning boyliklaridan nooprin foydalanish tufayli, juda kopplab kopngilsiz voqealar vujudga kelmoqda, bularning oldini olish uchun ekologik vaziyatni tiklash kerak. Hozirgi vaqtda ekosistemani oprganishga kirishilishi bilan, shuni dadil qayd qilish mumkinki, tabiatning opzi laboratoriyaga aylanganligini yoki boplmasa laboratoriyadagi tekshirishlar tabiatga kopchirilganligi haqida topla gapirish mumkin.

Ilm-fanda keyingi yillarda erishilgan yutuqlar tufayli yorug`likning intensivligini fotoelektrik elementlardan foydalanib aniqlash va gazlarning almashinishini infraqizil nurlarning absorbtsiya boplishiga qarab oplchash mumkin. Termistorlar va boshqa yarim optkazgich apparatlar haroratni va havo namligini topla aniqlash imkoniyatlariga egadirlar. Aniq tekshirishlar optkazish statsionar laboratoriyalarda va dalada ekilgan ekinlarda ham, avtolaboratoriyalarda va qishloqdagi laboratoriyalarda bir xilda optkazish imkonini beradi. Ekologiya fani tajribalar optkazish uchun ekin va fitotronlardan foydalanadi, shunga kopra bu fan eksperimental fanlar jumlasiga kiradi.

Ekologiya fani oldida turgan vazifani hal qilishda botanika, zoologiya va mikrobiologiya fanlarining yutuqlaridan ham foydalanadi. Ekologiyada genetik maplumotlar ham keng oprin olgan, shuningdek evolyuiion rivojlanish qonuniyatlariga ham maplum miqdorda oprin berilgan.

Opsimliklar va hayvonot jamoalarini, ekosistemalarni, biosferalarni oprganish shuni koprsatadiki, insonning yashashi uchun qulayliklar yaratish bilan bogpliq bo`lgan zkologik masalalar nihoyatda xilma-xildir. Tabiiy boyliklarning opziga xos xususiyatlaridan biri ularning qayta tiklanishining organizmlarning koppayishi jarayoni bilan aniqlanishidir. Yerning tabiiy resurslari — bu barcha jonli organizmlardir, ularning populyatsiyasi va jamoasidir, bular hammasi hozirgi zamon odamlarining va uning kelajak avlodlarining gormonik va normal yashashini tapminlaydi. Bu resurslar birinchi darajali ahamiyatga egadir, chunki ular odamlar hayotiy faoliyatining biologik asoslarini belgilaydilar. Bular hammasi insonning topla va mustaqil yashashi uchzsh biologik asos yaratadi.

Insoniyat jamiyati yashashi uchun kerak bo`lgan biologik resurslar uch kategoriyaga boplinadi:

1. 
   Hayotni tapminlovchi biosferalar sistemasi.
   
2. 
   Insonning xopjalik faoliyati bilan bogpliq bo`lgan
   bioresurslar.
   
3. 
   Odamning garmonik va jismoniy jihatdan rivojlani-
   shini tapminlovchi resurslar.
   

Hayotni tapminlovchi biosferalar sistemasi shu bilan aniqlanadiki, tabiiy va antropogen sistemalar normal holda boplishi kerak va umuman barcha biosferalar mustaqil boplishi zarur. Bular barcha tirik organizmlar, yapni opsimliklar, hayvonlar, zamburugplar, bakteriyalardir. Ular biologik aylanishning topliqligini va uning tezligini tapminlaydi, shuningdek, havoning gaz tarkibini, tabiiy suvning sifatini, tabiiy tuproqning unumdorligini belgilaydi. Hozirgi vaqtda sodir boplayotgan barcha zkologik fojialar ularning tabiiy ravishda boshqarish mexanizmlarining buzilishi oqibatida vujudga kelayapti.

Hozirgi sharoitda atmosferada karbonat angidrid gazining miqdori koppaymoqda, bu asosan yer osti qazilma boyliklarini yoqish, transportlar va sanoat korxonalarining ish jarayonida sodir boplmoqda. Keyingi vaqtda kopplab sanoat chiqindilari chiqarilmoqda, bular yerni quyosh radiatsiyasidan himoya qiladigan ozon qatlamlarini yemirmoqda. Koppchilik yirik rayonlarda kislorodning hosil boplishi va uning istepmol qilinishi oprtasidagi munosabat tartibga solingan emas. Kuchli urbanizaiiya qilingan hududlardagi kislorod, shu yerni qoplab olgan opsimliklar ishlab chiqaradigan kislorodga nisbatan kopp istepmol qilinadi). Katta maydondagi oprmonlar Agrotsenozlar bilan almashtirilgan, bular esa kislorodni bir necha marta kam ishlab chiqaradilar. Vujudga kelgan vaziyat ishlab chiqarishni joylashtirish va tashkil qilishni qaytadan koprib chiqishni, landshaftlarni ekologik jihatdan rejalashtirishni taqozo etadi, jonli organizmlarning holatini doimiy ravishda kuzatib borishni tashkil qilishni talab qiladi, bular hammasi havoning tarkibini tozalash va uni saqlab turish imkonini beradi.

Tabiiy suvni tiklash va uning sifatini saqlash uchun suvni tozalaydigan organizmlar populyatsiyasining faolligini oshirish shart, ularning sonini boshqarib turish kerak, shuningdek, tuproqdagi jonli organizmlar dunyosini boshqara bilish zarur. Agarda agrotexnik tadbirlar notopgpri optkazilsa, mineral opgpitlar, har xil zaharli kimyoviy moddalar haddan tashqari kopp ishlatilsa, tuproqning biologik faolligi pasayadi va uning degradatsiyalanishiga sabab bopladi, bular hammasi biologik aylanishning faolligini kamaytiradi.

Tabiiy muhitni muntazam holatda saqlashda faqatgina jonli organizmlarning muhit sharoitlarini hosil qilish muhim ahamiyatga ega bo`lib qolmasdan, shu bilan birga ularning populyatsiyalardagi turlarining sonini boshqarishlari ham muhimdir. SHu bilan bogpliq holda biologik resurs sifatida parazit va yirtqichlar, entomofaglar, changlatuvchilar va boshqa ekologik gruppalar namoyon bopladi, bular tabiatda muhim oprin tutadilar. SHuning uchun ham muhim masalalar jumlasiga opsimliklarni himoya qilish, changlatuvchi va entomofaglar, kasallik qopzgpatuvchi va tashuvchi organizmlarni oprganish, xopjalik jihatdan roli katta bo`lgan turlarni aniqlash masalalari ham kiradi.

Tabiiy ekosistemani va ozuqa zanjirini bilish zararli hasharotlarni yo`qotishda hayvonlardan maqsadga muvofiq foydalanish imkoniyatlarini yaratib beradi. SHuning bilan birga ekologlar kimyogarlarning zararkunandalarni va begona optlarni yo`qotish uchun ishlatiladigan zaharli moddalarni ishlab chiqarishdagi gpayratlarini cheklab qopyishlari shartdir, chunki bu zaharli moddalarning tabiatdagi tapsirini hamma vaqt ham tekshirib boplmaydi, bular kopp hollarda barcha jonli organizmlarga tapsir etadi va shu bilan foydali organizmlarning qirilib ketishiga olib keladi. «Xuddi shunday holat Amudaryo etaklarida sodir bo`lgan, bu hududda kopplab dehqonchilik sistemasida har xil opta zaharli moddalarni ishlatish natijasida foydali hayvonlar yo`qolib ketgan, bular jumlasiga tillaqopngpiz va ondatrani koprsatish mumkin. Masalan, mevali bogplardagi hasharotlarga qarshi kurashda ishlatiladigan moddalar asalarilarga tapsir qiladi va ularning halokatiga olib keladi. Bu esa mevali daraxtlar gullarining changlanishini pasaytiradi va natijada ulardan olinadngan hosilning kamayishiga olib keladi.

Ekologiya hududlardan unumli foydalanish yopllarini ishlab chiqadi va shu asosda har bir tabiiy zonadan foydalanish usullarini aniqlaydi. SHu maqsadda har bir hududning iqlim sharoitlari, tuproq, opsimlik va qayvonot dunyosi oprganiladi va amaliy takliflar ishlab chiqiladi. Ekologlar madaniy maydonlarda sugporish ishlarini qanday optkazish kerakligini aniqlab beradilar, tuproqni degradatsiyaga olib boradigan tadbirlarni cheklaydilar, shuningdek, agronomlarga ekin turlarini tanlashda va ularni parvarish qilishda yordam beradilar, bundan tashqari ular shahar qurilishlarida opsimliklardan foydalanib, aholi yashaydigan joylarning sanitariya ahvolini yaxshilash yopllarini aiiqlaydilar koppchilik ekologlar hozirgi vaqtda yirik shaharlar va rivojlangan sanoatga ega bo`lgan aholi punktlarida yirik yashil zonalar, qopriqxonalar va buyurtmaxonalar tashkil qilish masalalariga eptibor berib, shularni tashkil etish masalalarini hal etmoqdalar.

Tabiiy kopriqxonalarning vazifasi dastlabki landshaftlarni, uning opziga xos ekosistemasi bilan tabiiy holda saqlashdan iboratdir, bunday qopriqxonalapning barpo etilishi ayrim turlarning yo`qolib ketishiga yopl qopymaydi. Tabiiy qopriqxonalarda biologik muvozanatni buzadigan birorta ham ish optkazilmaydi. Bu yerda optkaziladigan ilmiy ishlar faqat kuzatishlar bilan cheklangan bopladi. Bunday kuzatishlar opsimlik va hayvonlarni tinch kuzatish, ularning rivojlanishining ekologik muhitlarini oprganish bilan chegaralangan bopladi, ilmiy ishlar uchun chegaralangan holda opsimlik va hayvonot dunyosidan namunalar olish mumkin. YUqorida qayd qilingan masalalarning amalga oshishi ekologiya fanining istiiboli bilan bogpliq bopladi.

Tabiatni muhofaza qilish va yoshlarga ekologik, estetik va mehnat bilimlarini berish bugungi kunning dolzarb masalalaridan hisoblanadi. Taplim va tarbiya bir-biri bilan o`zaro aloqador va uzviy bogpliq tushunchalardir. Xuddi shuningdek, ekologik taplim va tarbiya ham uzviy bogpliqdir. Ularning orasida hech qanday chegara va topsiq boplishi mumkin emas. Ekologik qonuniyatlarni topla oprganishda muhit sharoitlarini oprganish, ulardagi jonli organizmlar haqida tasavvurga ega boplish muhim ahamiyatga egadir.

Insonning tabiatdagi oprnini anik, belgilash shart, uning javobgarligini oshirish va hosil bo`lgan yangi kuchlarni biosferani yaxshilashga yopnaltirish kerak bopladi. SHu narsani alohida qayd qilish kerakki, har bir odam opzi yashab turgan joyni kuzata biladigan, uning tarixini, tarkibini, organik va mineral komponentlarini topliq oprgangan boplishi shartdir. Bu murakkab va hozirgi davrning aktual muammosini hal qilish barcha pedagoglarga, ayniqsa biologiya, geografiya va kimyo fani opqituvchilarining zimmasiga kopproq maspuliyat yuklaydi. Bu maspuliyatli vazifani bajarishda opquvchilarga va barcha yosh avlodga berilayotgan zkologik taplim va tarbiyaning ahamiyati katta.

YOsh avlodga ekologik taplim va tarbiya berish juda murakkab, ammo uzoq davom etadigan jarayondir. YOshlar tabiat haqidagi dastlabki tasavvurlarni odatda opz uylarida oladilar va yoshlari ulgpaygan sari atrof muhit haqidagi tasavvurilari kengayadi, tabiatga boshqacharoq nazar tashlay boshlaydilar, shuning uchun ham ota-onalar ekologik masalalar haqida oddiy tushunchaga ega boplishlari kerak va bola ongida tabiatni sevish tuygpusini hosil qilishlari zarur.

YOshlarga berilayotgan ekologik tarbiya oprganilayotgan opquv materiallari mazmuni bilan uzviy bog`langan va unga asoslangan boplishi zarur, yoshlarda ekologik tushunchani hosil qilish opqituvchining pedagogik mahoratiga, dars davomida qopllaniladigan usuliga, materialni qanchalik opzlashtirganiga va opquv vositalariga bogpliqdir.

Materialni bayon qilayotganda, yoshlarni tabiatdagi hodisa-larni kuzatishga, taqqoslashga, xulosa chiqarishga undaydigan usul va vositalardan foydalanishning ahamiyati kattadir, bular yoshlarda tabiat boyliklariga topgpri munosabatda boplish lozimligiga ishonch hosil qiladi.

Ekologik taplimni amalga oshirishda organik tabiatdagi biotik munosabatlarning mohiyatiga eptibor berish alohida ahamiyatga egadir. Biosferadagi munosabatlar juda ham xil-maxil bo`lib, bularning eng muhimlari, opsimliklar dunyosi bilan hayvonot dunyosi oprtasidagi o`zaro bogplanishlar va shunga opxshash organik tabiatda bopladigan munosabatlar tashkil etadi.

YOshlarda ekologik madaniyatni hosil qilish uchun barcha oliygohlarda va ayniqsa pedagogika oliygohlarida umumiy ekologiya fani mukammal optilishi kerak. Ana shu vaqtda biz yuqorida qayd qilingan vazifalarni bajara olishimiz mumkin. Hozirgi vaqtda ekologiya kursi bizning jumhuriyatimizdagi koppchilik oliy opquv yurtlarida opqitilayapti.

Keyingi yillarda inson faoliyati tufayli tabiatda sodir qilingan koppchilik ekologik fojialar oqibati natijasida koppchilik universitetlarda va oliygohlarda umumiy ekologiya kursi opqitilibgina qolmasdan, balki ekologik muammolar bopyicha katta ilmiy izlanishlar ham olib borilmoqda. Bu ishlarning tematikasi juda xilma-xil. Tabiatdagi ekologik muvozanatni tiklash va uni saqlash, havoni sanoat va qishloq xopjaligi chiqindilaridan tozalash, tuprok, va suvni tozalash bopyicha, oprmon boyliklaridan unumli foydalanish va ularni qayta tiklash masalalari shular jumlasidandir.

Koppgina oliy opquv yurtlarida talabalarning kurs, diplom ishlari va loyihalarida ekologik masalalar koptarilgan. Bunday ishlar Toshkent Davlat universitetini, Alisher Navoiy nomidagi Samarqand universitetining biologiya, geografiya va kimyo fakultetlarida kopplab topiladi. Talabalarning koppgina diplom ishlarida tabiatdagi muhit sharoitlarini muhofaza qilish va tabiiy resurslardan unumli foydalanish, tabiiy ekosistemalarni saqlash masalalari koptarib chiqilgan. Agarda shu muammolar bopyicha pedagogika oliygohlarida ham kurs ishlari va diplom ishlari olib borilsa, u vaqtda yoshlar oprtasidagi ekologik taplim va tarbiyani muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun imkoniyatlar yana ham ortadi.

Agar biz yuqoridagi masalalarni opquvchilar va talabalar ongiga topla singdira bilsak, u vaqtda bizdan keyingi avlodlarimiz ekologik fojialarni, jumladan Orol, Baykal muammolarini va CHernobil fojialarining tabiatda takror-lanishiga yopl qopymaydilar, tabiatga nooprin ozor yetkazmaydilar.
10- MApRUZA: Insoniyat sog`lom hayot tarzi va uning zamonaviy muammolari.
Mapruza mashgpuloti taplim texnologiyasining modeli

O`quv vaqti: 80 minut	Talaba soni
O`quv mashg`ulotining tuzilishi Mapruza rejasi	Insoniyatning dolzarb muammolari. Demografik muammolar. Ijtimoiy muhit va inson salomatligi. Sog`lom hayot tarzi. Inson salomatligi va uni asrash. Sog`likni asrovchi omillar. TSivilizatsiyamiz kasalliklari va ularning oldini olish muammolari
O`quv mashg`ulotining maqsadi: Talabalarda Ekologiya fanining taraqqiyoti, Tabiat-jamiyatda ekologiyani oprni, maqsadi va vazifalari xususida tushuncha hosil qilish.
pedagogik vazifalar: Yangi mavzu bilan tanishtirish, mavzuga oid ilmiy atamalarni ochib berish, asosiy maslalar bo`yicha tushunchalarni shakllantirish.	O`quv faoliyatining natijalari: Talabalar Ekologiya fanining predmeti, metodlari va tarmoqlari xaqida tasavvurga ega bo`ladilar, asosiy maplumotlarni konspektlashtiradilar.
Taplim usullari	BBB – texnologiyasi, Mapruza
O`quv faoliyatini tashkil qilish shakli	Ommaviy
Taplim vositalari	Slaydlar, jadval va mavzuga oid rasmlar
Qayta aloqa usullari va vositalari	Savol - javob

O`quv mashg`ulotining texnologik xaritasi

Ishlash bosqichlari, vaqti	Faoliyat mazmuni
	O`qituvchining	Talabaning
1 - bosqich 1.1. O`quv xujjatlarini to`ldirish va talabalar davomatini tekshirish (5 daq). 1.2. O`quv mashgpulotiga kirish (10 daq.)	1.1 Ekologiya fanning rivojlanish tarixi fanining predmeti, maqsad va vazifalari xaqida maplumotlar beriladi. O`quv mashgpulotiga kirish davomida dastlab talabalarga BBB jadvali taklif etiladi va uning grafalari to`ldiriladi. Jadvalning ikkita grafasi to`ldirilganidan so`ng mapruza boshlanadi.	Tinglashadi. Aniqlashtiradilar, savollar beradilar. Mavzu bo`yicha dastlabki tushunchalarini ifodalovchi maplumotlarni BBB jadvaliga tushiradilar
2 - bosqich Asosiy 50 daq.	2.1. . Opra osiyolik allomalarning tabiat va ekologiya xaqidagi fikrlari. Venn diagrammasi to`ldiriladi. 2.2. Ekologiya tugrisida xorij olimlarining taplimotlari. (ko`nikma va malaka) aniqlashtiriladi. 2.3. Ekologiya topgprisida xorij olimlarining taplimotlari. 2.4. Ekologik inqirozlarnnig kelib chiqish turlari.	Konspekt yozishadi, tinglashadi, Mavzu rejasi bo`yicha doskada sxema va jadvallar tuzishadi. Mavzu bo`yicha savollar beradilar.
3 - bosqich. Yakuniy natijalar 15 daq.	3.1. Mavzu bo`yicha xulosa qilish va umumlashtiruvchi fikr bildiriladi. 3.2. Talabalarga BBB jadvalini bilib oldim grafasini to`ldirish taklif etiladi va o`quv mashg`ulotining maqsadiga erishish darajasi taxlil qilinadi 3.3. Mavzu yuzasidan uyga vazifasi beriladi.	O`rganilgan mavzu bo`yicha olgan maplumotlarni BBB jadvalini yakuniy grafasiga tushiradilar.

Insoniyatning dolzarb muammolari.

Orol bopyi mintakasida sodir bulgan murakkab ekalogik vaziyat inson ekalogiyasining xududiy masalalariga etibor berishini takozo etadi. CHunki xududdagi axvol inson nazoratidan allakachonlar chikib ketgan. Bu mintaka butun dunyoda ekalogik jixatidan fojeaga aylangan zona deb eplon qilingan.

Bu xududning bunday axvolga kelishiga sabab avvalo shu zonada joylashgan yerlardan tabiyat boyliklaridan, dehqonchilik tizimidagi agrotexnik usullardan nooprin foydalanish bulsa, ikkinchi tomonidan Kozogpistonning Semipalatinsk viloyatidagi yadro qurollarini sinash tufayli atmasferaga chiqarilgan nurlarning tasiridir.

YUqorida qayd qilingan omillar tapsiri biosferadagi ekotizimining buzilishiga olib keldi, ekotizimdagi nisbatning uzgarishi, uz navbatida shu mintaka tabiyatdagi muvozanatning buzilishiga sababchi buldi va okibatda shu xududlarda yashaydigan axolining xayotiga xavf tigpdiruvchi muxit vujudga keldi.

Koppchilik olimlar Urta osiyoning iqlim – geagrafik sharoitlari xususiyatlari, shu mintaka ekalogik muammolarni xosil kilishda muxim rul uynashini takidlab, misol tarikasida issik kunlarni uzok bulishi shu zonadagi odamlarning kuplab terlashiga olib kelishi, bu esa kimyoviy moddalarni saklash, tashish va ularni ishlab chikarishda kullash usullariga kattik eptibor berishlari zarurligini kayd etadi.

Inson xayoti tabiyat bilan chambarchas boglikdir. Keyingi davrda yekalogiyaga bir tamonlama yendashish tabiatning aynishiga olib keldi. Yendilikda shu xududda sogplom xaetni vujudga keltirish uchun ilmiy asoslangan ijtimoiy va iktisodiy siyosatni yaratish kerak. Bu xududning iqlim va geagrafik sharoitlari kishlok xujaligida ishlatiladigan kimeviy moddalarning insonga salbiy tasirini yana xam oshiradi (ayniksa ular changlatish yuli bilan ishlatilsa respublikada yana shunday usul bilan 35 foizdan ortik gpopza maydoni ishlanadi).

Koppchilik xududlardagi ekolog olimlar tomonidan odam ekalogiyasini chukur tahlil kilish tufayli shu narsa aniklanganki Urta osiyo mintakasi sharoitida inson bilan tabiat urtasida shakllangan uzaro munosabatlar obektiv va subektiv omillar urtasida muayyan alokalar mavjudligi tula isbotladi. Bu munosabatlar ekalogik muommolarni echishda nixoyatda katta axamiyatga yegadir. Afsuski koppchilik vazirliklar va boshkarmalar korxonalarning rahbarlari tabiatni muxofaza kilish ishiga beparvo munosabatda bulishi bilan yukorida tilga olingan omillarni mensimayotganliklarini isbotlamokdalar. CHora tadbirlar va karorlar kagpozlarda bajarilmasdan kolib ketayotir. 1990 yilda Uzbekistonda har hil zaharli chiqindilarni chikarishni kamaytirish bopyicha rejalashtirilgan 1400 chora-tadbirlardan fakat 800 tasigina bajarildi xolos.

CHiqindisiz va kam chiqindi bilan ishlaydigan tehnalogiyalar ishlab chikarishga juda sekin tadbik kilinmokda. Xar hil yukori unum bilan ishlaydiganva zaxarli chikinlarni tutib koladigan foydali usullar yaratish masalasiga yetibor berilmaydi okibatda yildan yilga hududda ekalogik jarayon yomonlashib bormokda tabiatni muxofaza kilish ishiga ajratilishi kerak bulgan kapital mablagp muommosi xal bulmayotir.

Davlat tizimidagi tabiatni muxofaza kilish kompleksiga fan uning ajralmas kampanenti sifatida kiritilmagan. Busiz ijtimoiy-ekalogik siyosatni ishlab chikib va uni tadbik kilish mumkin yemas. Olimlar loyixalar rejalar va karorlarni kurib chikishga jalb kilinmaydi taklif qilingan takdirda ham ularning fikrlari boshkarma tashkilotlarning manfatlariga zid bulsa yetiborga olinmaydi.

Jumxuriyatdagi koppchilik vazirliklar boshkarmalar va rejalashtiradigan tashkilotlar mamlakatda sodir bulgan ekalogik fojealarni hisobga olmasdan sanoat obektlarni rejalashtirganlar va kurganlar ularda tozalash changlarni tutadigan uskunalarni urnatishga yetibor berilgan yemas. YUkorida keltirilgan malumotlar shundan darak beradiki davrda xududlarda vujudga kelgan obektiv va subektiv omillar ijtimoiy ekalogik holatlarga salbiy tasirini kursatmokda. Tabiatni muhofaza kilish ishlarini yaxshilash uchun xujalik raxbarlarining ongida chukur ildiz otgan ekalogiyaga hilof tarzdagi ishlarni tashkil kilish kanday yul bilan bulmasin rejani bajarish psixalogiyasini yukatish lozim. Ularning ongiga biosferaga kursatayotgan zararli tasir okibatida fakat uz xayotini xavf ostiga kuyayotganliklarini sigpdirish zarur.