184
Sasani şahı Ənuşiravanın atası Qubad özünün şəxsi və siyasi hədəfinə görə (bəlkə
də zərdüşt ruhanilərini və əşraf təbəqəsini əzmək üçün) Məzdəkiliyə üz tutub ona
çox geniş imkanlar verdi. Beləliklə, Məzdək
öz ayinini o dövrdə zərdüşt
cəmiyyətində genişləndirə bildi. Amma Qubaddan sonra Ənuşiravan məzdəkiləri
kütləvi şəkildə qırmağa başladı və bundan sonra Məzdəkilik gizli bir firqə şəklinə
düşdü; bu firqə İslamın zühurundan sonra üç əsr öz həyatını davam etdirə bildi.
3. Məsihilik:
Zərdüşt cəmiyyətini təhdid edən və onu bir din kimi əsaslı
şəkildə təhlükə ilə
qarşılaşdıran üçüncü din məsihilik idi. Məsihilik İran zərdüşt cəmiyyətinə əsasən iki
yolla daxil oldu: Biri məsihi təbliğatçılarının vasitəsi ilə; digəri isə İran
dövləti
tərəfindən müharibələrdə əsir düşərək ölkənin müxtəlif məntəqələrinə yayılan
şəxslərin əli ilə. Məsihilik Xosrov Pərvizin dövründə çox yüksək nüfuza malik idi
və bu dövrdə İran şahlarının yaxın adamlarından çoxu məsihi oldular; şahın özü də
bu dinə meyl etdi və bununla da məsihiliyin genişlənməsi üçün münasib şərait
yarandı.
4. İslam dini:
İslam dini İrana daxil olan ərəfələrdə zərdüştilik zərvaniyyə, manvi, məzdəki və s.
cərəyanların xurafi əqidələrinə düçar olmuşdu və onun əqidə üsulları
insani
dəyərlərdən çox uzaq düşmüşdü. Digər tərəfdən də bu din fəsad, eyş-işrətçilik və
sinfi ziddiyyətlər bataqlığında qərq olmuş, hökumət aparatı
ilə mubədlərin əlində
oyuncağa çevrilmişdi. Buna görə də xalq kütlələri əvvəldən az-çox tanış olduqları
yeni bir din qarşısında müqavimət göstərmədilər və onu asanlıqla qəbul etdilər.
Çünki, onun təkallahlıq və tövhid əsasında olmasını, fitrətlə uyğun və Ahura Məzda
ruhuna malik bir din olduğunu görürdülər; bəlkə də zərdüştlərin belə bir mövqedə
olmasında Suşyantın gəlişinə verdiyi və'də də tə'sirsiz olmamışdır. Bundan əlavə,
İslam ordusu rəhbərlərinin çox sadə şəkildə yaşaması, onların adi əsgərlərlə eyni
səviyyədə və birlikdə olması iranlıların ruhiyyəsində çox dərin tə'sirlər buraxdı;
onlar yeni dini qəbul etmək üçün daha çox maraq göstərdilər. Buna görə də İranın
müsəlmanlar tərəfindən fəth olunması hadisəsində, qısamüddətli müharibələrdə
Nəhavənd şəhərinin yaxınlığındakı Qadisiyyə məntəqəsində baş verən vuruşmalar
istisna olmaqla, İran imperatorluğunun qalan şəhərlərində
camaat islam dininə
yüksək rəğbətlə qoşulurdular.
Dostları ilə paylaş: