Rehber ansiklopediSİ 1

AHMED CEVDET (İkdamcı)

Osmanlıların son devrinde yetişen gazeteci ve yazar. İstanbul’un tanınmış tütün tüccarlarından Hacı Ahmed Efendinin oğludur. 1862’de İstanbul’da doğdu. İlk tahsilinden sonra Kaptanpaşa Rüşdiyesini bitirdi. Özel olarak Arapça, Farsça ve Fransızca dersler aldı. Bu arada Mülkiye ve Hukuk Mektebinden mezun oldu. Kendi gayretiyle Rumca ve Almanca öğrendi. Yirmi bir yaşındayken Tercüman-ı Hakikat Gazetesinde Mütercimlik yapmaya başladı. Aynı zamanda resmi gazete olan Takvim-i Vakayi’de yazılar yazdı ve bir müddet bu gazetenin yazı heyetinde bulundu. Daha sonra Tömbeki Rejisinde Osmanlı Bankasında çalıştı. Sabah, Tarik ve Saadet gazetelerinde baş yazılar yazdı. 1894 Temmuzunda İkdam Gazetesini yayınlamaya başladı. Bu gazeteyi uzun süre yayınlaması üzerine “İkdamcı Cevdet” diye meşhur oldu. Yayımcılıkla da uğraşan Ahmed Cevdet, İkdam Kütüphanesi adı altında birçok eser ve Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nin ilk altı cildini neşretti.

İkinci Meşrutiyetin ilanından sonra, İttihat ve Terakki Fırkasına muhalefette bulundu. 31 Mart Vak’asından sonra Avrupa’ya gitmek mecburiyetinde kaldı (1909). Cumhuriyetin ilanına kadar İsviçre’de yaşadı. Yayımını (neşriyatını) sürdüren İkdam’a buradan yazılar gönderdi. İstiklal Harbi yıllarında, gazetesi ile Milli Mücadeleyi destekledi.  Bir ara gazetenin adı İktiham olarak değiştirildi ise de tekrar İkdam olarak yayın hayatına devam etti. Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye’ye dönen Ahmed Cevdet, gazetede yayınlanan bir yazı yüzünden İstiklal Mahkemesine verildi ise de, beraat etti. Ömrünün sonuna kadar siyasetle uğraşmadı. İkdam 31 Aralık 1928’e kadar 11.384 sayı yayınlandı. Ahmed Cevdet Ankara’da yapılan Birinci Matbuat Kongresine katıldığı gün kalp krizi geçirdi ve 27 Mayıs 1935’te vefat etti.

Ahmed Cevdet, gazeteciliğimizin gelişmesinde önemli rol sahibidir. Yazılarında sade dil kullanmıştır. Türkçülüğü ve Türkçeciliği dilinde ve düşüncelerinde değişmeyen hareket çizgisi olmuştur. İkdam Gazetesi de aynı fikri paylaşan pekçok yazarın toplandığı bir merkez ve yayın organı olmuştur. Zengin iç ve dış haberleriyle; ciddi, seviyeli, ilgi çekici tefrika ve makaleleriyle kısa sürede gazeteyi okuyucularına sevdiren Ahmed Cevdet, İkdam’ı zamanın en çok satılan gazetesi haline getirmiştir. Ahmed Cevdet, İkinci Meşrutiyetin ilanından sonra gazetesinde bazı yenilikler yapmış ve ilk defa rotatif baskı makinasını Türkiye’ye getirerek gazetesinin sayfalarını çoğaltmıştır.  Böylece Türk gazeteciliğinde yeni ve faydalı taraflarıyla örnek olmuştur.

AHMED CEVDET PAŞA

Osmanlı Devletinde on dokuzuncu asırda yetişen büyük devlet ve ilim adamı. 27 Mart 1822 (H. 1238)’de Tuna kıyısında bulunan Lofça kasabasında doğdu. Babası Lofça İdare Meclisi azasından İsmail Ağadır. İlk tahsilini Lofça’da yaptı. Yaradılıştan zeki ve kabiliyetli olduğu gibi, pek de çalışkandı. Dedesinin yardımı ile 1839 yılında İstanbul’a geldi. Medrese tahsiline başladı. Bu arada, matematik, astronomi, tarih ve coğrafya gibi ilimlerle de uğraşarak kültürünü artırdı. O zaman çok meşhur olan Murad Molla tekkesine tatil günleri giderek Farisi öğrendi ve Mevlana’nın Mesnevi’sini bitirdi. Divançe’sinde bulunan şiirlerin çoğunu bu tekkeye devam ettiği sırada yazdı.

1844’te 22 yaşındayken Çanat payesi ile Rumeli kaleminde kadı oldu. 1845 yılında müderris olarak İstanbul camilerinde ders vermek hakkını elde etti. 13 Ağustos 1850’de Meclis-i Maarif azalığı ile birlikte Dar-ül-Muallimin (Öğretmen okulu) müdürlüğüne getirildi. Bu mektebi kısa zamanda ıslah ederek, mektebe giriş ve imtihan usüllerini yönetmeliklerle tesbit etti. Encümen-i Daniş’e (Osmanlı Akademisi) 1851’de asli üye seçildi.

“Tarih-i Cevdet” namıyla şöhret bulan kıymetli eserinin üç cildini 1854 yılında bitirip Sultan Abdülmecid Hana sundu. Eseri çok beğenen Sultan, rütbesini yükseltti. Bir sene sonra da devletin resmi tarihçisi oldu.

Osmanlı Cihan Devletinin kanunlarını yapacak olan “Meclis-i Vala-yı Ahkam-ı Adliye”ye 1861 yılında üye tayin edildi. 1866 yılında ilmiye sınıfından vezirliğe geçti. Halep vilayetine vali tayin edildi. Bir müddet orada kaldıktan sonra yeni kurulan “Divan-ı Ahkam-ı Adliye”ye başkan tayin edildi. Bu vazifede çok faydalı işler gördü; memleketin adliye ve hukuk sistemini devrin ihtiyaçlarına göre düzenlemeye çalıştı.

Ali Paşa, Fransız medeni kanununun tercüme edilerek Osmanlı Devletinde tatbik edilmesi gerektiğini ileri sürüyordu. Buna karşı Ahmed Cevdet Paşa ve aynı düşüncede olanlar, İslam Hukukunun zengin ve tatbik edilmiş en kuvvetli dalı olan Hanefi fıkhının sistematik hale getirilerek kanunlaştırılması fikrini müdafaa ediyorlardı. Bu ikinci yani, Ahmed Cevdet Paşa ve arkadaşlarının fikirlerinin tatbiki için “Mecelle Cemiyeti” adıyla ilmi bir heyet toplandı. Memleketin en kıymetli hukuk alimlerinin iştirak ettiği bu meclis, Kur’an-ı kerimin hükümlerini kanun şekline sokup, bütün milletlerin kıymet verdiği Mecelle adındaki kitabı hazırlayarak, büyük hizmet etti.

Cevdet Paşa, 1879 yılında Maarif Nazırlığına tayin edildi. Sonra da, çeşitli valiliklerde, Adliye, Maarif, Dahiliye, Ticaret nazırlıklarında bulundu. Padişah’ın hususi encümenlerine iştirak etti. 26 Mart 1895’te vefat etti. Naşı, Fatih Camii bahçesine defnedildi.

Alim, fadıl, edib, tarihçi ve büyük devlet adamı Cevdet Paşa, muhtelif sahalarda pekçok eser vermiştir. Bunlardan bazıları şunlardır:

Tarih-i Cevdet: 12 cilttir. Osmanlı Devletinin 1774-1825 seneleri arasındaki tarihini anlatır.

Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hulefa: 12 kısımdır. Cevdet Paşanın en tanınmış eseridir. Hazret-i Adem’den itibaren bir çok peygamberin (aleyhimüsselam), İslam halifelerinin, İkinci Murad’a kadar Osmanlı padişahlarının tarihinden bahseder.

Tezakir-i Cevdet: Devrinin siyasi, içtimai, ahlaki cephesini anlatmıştır.

Ma’ruzat: Sultan İkinci Abdülhamid’e 1839-1876 yılları arasındaki tarihi ve siyasi hadiseleri takdim etmek için hazırlanmıştır.

Mecelle: Ahmed Cevdet Paşa başkanlığında bir hey’et tarafından hazırlanmıştır. (Bkz. Mecelle).

Divançe-i Cevdet: Gençliğinde yazdığı şiirleri, Sultan İkinci Abdülhamid’in emriyle bu kitapta toplamıştır.

Kavaid-i Osmaniye: Fuad Paşayla birlikte yazdığı dil bilgisi kitabıdır.

Ayrıca Belagat-ı Osmaniye - Kavaid-i Türkiye, Takvim-ül Edvar-Miyar-ı Sedad, Adab-ı Sedat fi-İlm-il-Adab, Hülasatül Beyan fi-Te’lifi’l -Kur’an, Asar-ı Ahd-i Hamidi, Hilye-i Seadet, Ma’lumat-ı Nafia (Faideli Bilgiler adıyla İhlas Matbaacılık A.Ş. tarafından Latin harfleri ile bastırılmıştır.) adlı eserleri çeşitli mevzulardan bahsetmektedir.