Şevki koca

Zuhüri (Zuhurat) Baba Dergahı

Bilinen ismiyle Zuhüri Baba Tekyesi olan Bektaşi zaviyesi “Larnaka” kentindedir. Tekye, Kalegora (Kaligra) ile Dionysou caddelerinin kesiştikleri kavşak mahallindedir. Zuhüri Baba’nın Türbesini ihtiva etmektedir. Hemen türbe yanındı Aya Spridion isimli bir Ortodoks azizinin kabri mevcuttur. Dergaha ait yapılar ve özellikle meydanevi metrükda olsa bugün elan ayakta durmaktadır. Kıbrıs Evkaf kayıtlarına; 1570 yılı sonrası açılan zaviyelerden sayılarak “Zuhüri baba dergahı ve Sıbyan Mektebi” olarak geçmiştir. (Bkz. Kıbrıs Vakıflar İdaresi Yay. C: 1. S. 161-165)

Bu dergah 1826 yılı sonrası, Yeniçeri ve Bektaşiliğin ilgası esnasında kısmen tahribat görmüştür. Çift kubbeli mimari mekanların çok özgün bir örneğidir. Dergah, Sultan Abdülaziz dönemi (M. 1860) aslına uygun olarak yeniden restore edilmiş ancak, tek şerefeli ve çifte kemerli bir camii minaresi de plana ilave edilmiştir. Dergah bu tarihten itibaren Nakşibendiye tarikatına devredilmiş ve M. 1869 yılında buraya, Sünnisi ve Naksibendiye tarikatından icazetli Hafız Hüseyin Efendi nasbolunmuştur. (Bkz. Kıbrıs Vakıflar İdaresi Yay. S: 161-165) Bu dergah ilerleyen yıllarda Mevlevi Dergahı olarak da hizmet vermiştir. Tekye; Evliya Çelebi kayıtlarında, Osmanlı Temaşaa ve gölge oyunları, ustalarını ihtiva eden Zuhuri kolu adı verilen esnaf loncasının önemli bir şubesi olarak zikredilmektedir. Bugün Türbe ve minaresiyle ayakta olan yapı, metrük durumdadır.

Kırklar (Can Baba) Dergahı

Lefkoşe’de bulunan bu dergah halk arasında “Kara Donlu Can Baba” Tekyesi adı ile anılmaktadır. Dergah hazeresinde kırk adet Bektaşi azizine ait isimsiz kabir tümülüsleri bulunmaktadır.

Bu tekye civarında “Kırklar” köyü bulunmaktadır. Köyün Rumca ismi Timbu’dur. Köyde halen Bektaşi olan demografi çok az bulunmaktadır. 1925 yılına kadar üç bin civarında olan Bektaşi nüfustan, maalesef bugün eser yoktur.

Dergahın 1908 yılına kadar bilinen son postnişini; ayni zamanda, Muhammed Nür’ül Arabi Hz.’lerinden icazetli Melami olan Hacı Feyzullah (Seyyid) Baba Erenlerdir. Mevlevi olarak da bilinen Feyzullah Baba’nın tek kızı olan Sadberk hanım, burada askeri görevle bulunan büyük dedem Hüseyin Şevki Baba ile evlenmişlerdir. Sadberk hanım 1947 yılında Hakk’a yürümüş olup, İst. Feriköy Kabristanında medfündur. Hüseyin Şevki Baba ise Rumi 1323 yılında Hakk’a yürümüş olup, Kabri Cizri Mustafa Paşa bugünkü Svelingrad kentindedir. Ünlü şair Namık Kemal, Magosa’da sürgün olarak bulunduğu dönemde, bu dergahlarda bulunmuş, fakat Hacı Hüsnü Baba’dan nasib almıştıt. Mürşidine yakın olmak içinde Tekirdağ’a defin edilmesini istemiştir.

Kırklar Dergahı iki taraflı ziyaret mekanlarındandır. Ünlü araştırmacı Sir Harry Lucke Dergahı, faal zamanlarında ziyaret ettiğini eserlerinde bildirmektedir. Bugün Türbe ve tekke halen onarım altındadır. 1816 yılında inşa edilmiş olan mescid oldukça bakımlıdır. Bir zamanlar türbe de duvara saplı bir kılıç ve bir ok olduğu rivayet olunmaktadır. Dergahın güney bölümünde yer alan duvara saplı oku tutarak, bir nefeste üç kez Allah diyenlerin dileklerinin yerine geldiği belirtilmektedir.

Katip Osman (Kutüp Odman) Baba Dergahı

IV. Sultan Mehmet (Avcı Mehmet) dönemi, Hurüc-ü Alel Sultan (Padişah’a başkaldırı) suçu töhmeti ile 1690 tarihinde Magosa’ya sürgün edilmiş bir Melami ve Bektaşi azizidir. H. 1102 (17 Aralık 1691) tarihinde Hakk’a yürümüş ve Magosa’da üzerine bir türbe ve Bektaşi Dergahı inşa edilmiştir. Hakkındaki bilgiler, Kırklar Dergahı son postnişini Hacı Feyzullah Baba’nın H. 1251 (1835) tarihinde Odman (Katip Osman) Baba, için bir ahşap levha üzerine yazdığı, türbe şahidesinden derlenmiştir. Bu ahşap kabir şahidesi, bugün Kıbrıs Canbulat müzesinde korunma altındadır.

H. 1240 (1824) tarihinde Kıbrıs kapıcı başılarından Halvetiye tarikatı mensubu Seyyid Mehmet Efendi tarafından türbesi restore edilmiştir. Bu dergah, Magosa, Akkule kapısının civarların bulunan eski Türk Mezarlığının (Bu günkü Namık Kemal Lisesi) bahçesinde görülen bir çifte kubbeli taş yapılardan oluşmaktadır. Dergah 1826 tarihi sonrası Halveti tarikatına devredilmiştir. Kutup Osman Babanın bir dönem saray imamlığı yaptığı da bilinmektedir. Dergaha 1826 yılı sonrası bir mescit ilave edilerek, dergahın Bektaşice düzenlenmiş bulunan iç mimar planı oldukça değiştirilmiştir. Dergah tamamen kesme taştan yapılmıştır. Dergah halen oldukça bakımlıdır.

Bayraktar Baba Dergahı

Lefkoşe kentindedir. Lefkoşe kalesi, Venedik Surları üzerinde, Kostanza Burcu diye anılan yörede mukim’dir. 1570 yılında kalenin alınması esnasında, buraya bayrak dikerken şehit düşen bir Yeniçeri Bektaşi azizinin anısına izafeten inşa olunmuştur. Bayraktar Baba’nın türbesi de burada olup, koruma altındadır. II. Mahmud dönemi dergah Camii’ye tahvil edilmiştir.

1821 tarihinden itibaren dergaha, Nakşibendi şeyhler nasbolunmuştur. 1826 yılındaki dergaha atanan Nakşi Şeyhinin ismi; Mora’lı Mustafa Nuri Efendi’dir. Bugün camii aktif olup, iki taraflı ziyaret mekanlarındandır. Dergahın hazeresinde, Şahkulu Dergahı Postnişini Mehmet Ali Hilmi Dedebaba’dan icazetli, ünlü melami şeyhi kaymakam Ahmet Baba’nın kabri bulunmaktadır. Ahmet Baba 1341 H. yılında Hakk’a yürümüştür. Dergah, Türbe, camii ve Hazere bugün oldukça bakımlıdır.

Hasan Baba Dergahı

Kıbrıs’ın Baf (Bafe) kentinde olan bu dergah, 17’inci yüzyılda inşaa edilmiş, ancak Tekye girişindeki yazılı levhada belirtildiği üzere; 1865 yılında yeniden restore edilmiştir. Dergahta ünlü Bektaşi Şeyhi Hacı Mehmet Haki Baba’ya ait bir türbe bulunmaktadır. Tekye 1963 yılında çıkan çatışmalarda tahribat görmüş ve bugün metrük konumdadır.

07 Eylül 2001

ŞEVKİ KOCA

Hakir-i pür taksir

El-fakir Derviş Fecri

Cem Dergisi, Ekim 2001

Kosova’da Bir Erenler Ocağı Yakova (Djakovıca) Bektaşi Dergahı

Şevki Koca

Değerli okurlarım; sizlere bu çalışmamızda yakın dönemlere değin Balkanlar’da yoğun savaş dumanları arasında kalan Kosova yöresinde mükim, mühim bir Bektaşi Dergahı olan Yakova (Djakovıca) Tekyesi’ne ilişkin bilgiler aktarmak arzusundayım.

Dergah’ın kurucusu 1. Murat Han dönemi Kosova fütühatına katılmış olan Ahi Şeyhi Suzi Horasani Veli Hz.’leridir. Divan sahibidir. Söz konusu bu Dergah Kosova özerk bölgesi civarında bulunan Prizren kentinin kırk kilometre güneyinde ve eski Osmanlı İpek bölge sancağı sınırları içindedir.

Dergah’ın ilk postnişini; Hacı Bektaş Postnişini, Vidinli Mahmud Dedebaba (1253-1258) tarafından nasbedilen Şemseddin Baba’dır. (Şemsi) Kendisi aynı zamanda Sadiyye tarikatı Şeyhi idi. Bu dergaha yörede “Şemseddin Baba Dergahı” da derler. Tekye; iki katlı, geniş arazilere sahip, kagir bir bina olup, oldukça geniş bir meydan evi vardır. Dergah’ın ilk Bektaşi Postnişini olan Şemseddin Baba’nın Türbesi, Dergah’ın bahçesi içindedir.

Yakova Dergahı’nı, mimari özelliklerinden daha çok, kültür tarihi bakımından irdelemek maksadı ile yaşayan postnişinleri çerçevesinde tanıtmayı amaçladık. Konularla ilgili özgün bilgileri Temmuz 2000 yılında Hakk’a yürüyen ve ataları bu Dergah’ta hizmet gören “Zeynel Abidin Baba” erenlerin cemaatinden derledik.