Summa caietana de pctis Et noui testamẽti iẽtacula
Yüklə 5,7 Mb.
|
catum est ex suo gñe mortale: quia iniustũ. Negare quo testimoniũ si articulus necessitatis vrget/pctm̃ est mortale: vt pote in dānũ ꝓximi vel cōis boni cedens. p̃ceptũ enim affirmatiuũ de ferendo testimonio/pro loco & tꝑe obli= gat: & ꝑꝑea si tũc non vult hō parere perhibendo testimoniũ necessarium/nō excusatur a mortali. Extra iudiciũ aũt falsum testimonium iudicatur sicut mendacium. Potest tñ multipliciter fieri pctm̃. & ex modo timendi: puta si plus aut minus timea{t$} ꝗ̈ oportet. Et ex collatione vnius timẽdi ad aliud timẽdũ. Et hoc est qñ mortale: vt si plus timea= tur occisio corporis ꝗ̈ mors anime: plus timea{t$} ira principis ꝗ̈ ira dei: & sic de similibus. ¶ Ponitur quo speciale peccatum timor pro tristitia de bono alterius quia nociuũ est mihi aut alijs / si temerarius est timor: nam si veritati aut rationabili estimationi innititur, nullum est peccatũ moderata tristitia de alterius prosperitate ex qua bono℟ oppressio venit. @@0@ @@1@ ¶ Respondetur ꝙ excusantur a peccato inducendi tyrannum ad actum & opus sibi illicitum/petentes ab illo iustitiam: quia non petunt actum illicitum/sed iustitiam actus illi illiciti. Sicut enim luxurioso sancte consulitur vt non adulteretur sed forni= cetur / hoc est minus malum committat: quia subintelligitur si<-P> @@0@ @@1@ ¶ Et ex forma iniusta vectigalia sunt/que equalitatẽ proportio= nalem non continent, sed plus grauant minus grauandos: sicut enim communes honores equalitate proportionali distribuendi<-P> @@0@ @@1@ ¶ Sunt quo iniqua ex fine vectigalia / que non pro publica vtilitate sed pro bono proprio principis imponuntur. Nec obli= gantur subditi ad soluendũ huiusmodi vectigalia: qm̃ tyrānica non politica sunt hmōi vectigalia ex proprio fine. ¶ Sunt etiam violenta ac iniqua ex abusu vectigalia imposita rite pro temporali necessitate/puta pro muris ciuitatis construen dis, si post completa menia perseuerat illorum vectigalium exa/ ctio quia prĩceps sie vult. Violente nan rapine sunt manifeste: & propterea non obligant in foro conscientie. Similiter non ob ligant si imposita sunt pro construendis muris / & tamen non applicantur ad muros construendos nisi pro forma, sed imbur= santur a principe aut rectoribus. Et breuiter si nō fit id pro quo imposita sunt vectigalia, iniqua sunt ex abusu / & fraudes aut rapine sunt: nec tenentur subditi soluere in foro conscientie. ¶ Reputantur quo ex ciuili iure iniqua vectigalia ex mate= ria / quecun imponuntur super alijs ꝗ̈ super his que causa ne=<-P> @@0@ @@1@ ¶ Iustorum autem vndi (scilicet ex agente/forma/fine/vsu/ ac materia) vectigalium fraus peccatum est mortale ex suo genere: vtpote nocumentum inferens reipublice / & ad furti vitium spectat. Ita ꝙ peccatum mortale interuenit in hac sub= tractione non ex inobedientia precepti obligantis ad mortale/ nec ex vinculo pene apposite contra trāsgressores, sed ex natura debiti reipublice non soluti/quomodocun sonet statutũ: quia eoipso ꝙ vectigal iustum est / tollit homo fraudulenter reipu= blice quod suum est. Nec refert an respublica per suos mini= stros sibi exigat / an per eos quibus ipsa vendidit: quia vectigal reipublice soluitur / cuicun soluatur, & a republica tollitur/ quandocun non soluitur: & nihilominus iniuria fit illi qui emit tanꝗ̈ subrogato. Nec excusat fraudem a peccato mortali/ quia institutores vectigalium & emptores precognoscunt ꝙ fient multe fraudes abs restitutione nisi comperiantur in facto fraudis: sicut non excusantur dispensatores rerum communita tis aut domini aut ciuis a crimine furti / ex hoc ꝙ communitas aut dominus aut ciuis prescit huiusmodi suos dispensatores fraudulentos esse: sicut nec iudas excusatur a furto ex loculis/ ex eo ꝙ dominus precognoscebat ꝙ fur erat. Institutio enim & venditio & emptio vectigalium intelligitur secundum id quod debitum est. Et licet necesse sit vt fraudes eueniant, ve autem homini illi per quem fraus venit. ¶ Primum circa authores. Nam secun=<-P> @@0@ @@1@ <-P>dum canonica iura extra. de verbo. significa. super quibusdam. declaratur illa esse pedagia/salinaria ac guidagia interdicta, que non apparent imperatorum vel regum vel lateraneñ. concilij largitione concessa / vel ex antiqua cōsuetudine a tempore cuius non extat memoria / introducta. Ita ꝙ quantum est ex parte authoris quattuor numerantur legitimi authores: scilicet impe= ratores/reges/vniuersale concilium / & antiqua cōsuetudo sine memoria initij. Et scito ꝙ sub appellatione concilij clauditur papa etiam solus: quia ab ipso concilia authoritatem habent. Et similiter sub appellatione regum comprehendi videntur ciui tates habentes merum & mixtum imperium/non recognoscen tes superiorem aliquem in temporalibus sub quo sint: quia eadẽ ratio videtur de istis & de regibus. Imponentes autem noua pedagia vel augentes antiqua sine legitima authoritate, peccant mortaliter rapine crimine. ¶ Secundum circa exactores. ꝙ exactores iniustorum vectiga= lium, si sunt iniusta manifeste/vel ex parte authoris vel forme vel finis vel materie/vel abusus, & breuiter quomodolibet sint iniusta manifeste/non excusantur ab iniquitate mortali. Si aũt non sunt manifeste iniusta/sed in dubium ab aliquibus vertun tur/alijs affirmantibus iusta, excusari viden{t$} subditi exactores: quia in dubijs obedientia excusat. Qui vero non sunt subditi aut non ex obedientia faciunt, non debẽt se periculo iniuste exactionis exponere. Et nihilominus memento excommunica= tionis contra exactores pedagiorum prohibitorum. ¶ Tertium circa exemptos a vectigalibus. Nam a clericis & personis ecclestasticis pro se aut rebus suis quas non negociandi causa deferunt / exigi nequeunt vectigalia: ca. ꝗ̈ꝗ̈ de censibus. li. vi. Vbi habes censuras ecclesiasticas: scilicet excommunicatio nis contra singulares personas/& interdicti contra communita= tes/donec extorta restituerint. @@0@ @@1@ ¶ Quartum circa presumptionem iuris de vectigalibus: quia in ca. ꝗ̈ꝗ̈. de censibus. in. vi. dicitur. ꝗ̈ꝗ̈ pedagiorum exactiones tam iure canonico ꝗ̈ ciuili regulariter merito sint damnate. Ex hoc nan textu apparet/ꝙ communiter vectigalia que & peda gia vocantur/sunt damnata. Et intelligo hoc verificari propter materiam/quia limites negociationis excedunt: & propter for= mam quantum ad immoderatum valde grauamen: & propter nouitatem: & propter iniustam causam aut in principio aut in prosequutione. tot nan conditiones exiguntur ad iusta vectiga/ lia / vt difficile forte sit inuenire vectigalia iusta: & propterea merito damnata regulariter dicuntur vtro iure humano. Exi= gitur siquidem ad iustitiam vectigalium primo legitima autho ritas imponentis: de quo dictum est. Secundo iusta causa fina= lis / que est solum bonum publicum. Tertio iusta forma, & vt non violetur iustitia distributiua / & vt non sit immodera= tum grauamen. Quarto iusta materia: que solum comprehen dit res negociatorias. Quinto iustus vsus: vt scilicet fiat illud publicum bonum pro quo imposita sunt. & demum ꝙ tempo= ralia non prorogentur vltra suum tempus. Vbi nota ꝙ quia defectu actoris censentur illicita si non apparet aliquis quattuor supradictorum authorum (ita ꝙ non presumitur pro iustitia vectigalium ex parte actoris sed contra illam si non apparet: vt in dicto ca. super quibusdam / clare patet) similiter presumen= dum videtur contra iustitiam vectigalium secundum alias con ditiones si non apparent, tanto magis quanto regulariter dicun{t$} damnata. Et hec dicta sint, vt prudens confessor in his que non apparent iusta/non cogat penitentes ad restituendum exactori= bus vectigalium. ¶ Quintum est circa collectas. Prouerbium est. facta lege/ inuenta est malicia. Quia vectigalia que pedagia dicuntur/ & vulgo appellantur gabelle vel doane &c. tot laqueis ac damnationibus subsunt / & de facto exiguntur gabelle<-P> @@0@ @@1@ Sed distinctione hic opus est. Nam hac in re aliquid est iuris & aliquid est facti. Spectat siquidem ad ius an collecte huius= modi sint licite. Et si quidem verum est quod dictum est (sci licet ꝙ distributio onerum communium commensurata his que vehuntur ad vsum est iniqua ex forma: quia plus indi= gens plus vtitur ac plus grauatur) collecte iste inique sunt. Apparet quo alia iniquitas in istis: quia pro eisdem rebus non negociatorijs eque grauatur pauper sicut diues. collecte nan pro communi bono grauantes singulos / deberent commensu= rari personis iuxta earum facultates, & non ꝙ tantum soluat pauper quantum diues. Si tamen communitates sibijpsis impo= nentes collectas / non ad commensurandum solutiones rebus pro vsu vel non vsu / sed pro expedienti ad quietem & pacem ciuium modo colligendi pecunias opportunas/ approbarent talẽ modum collectarum vt quilibet ipsorum soluat in porta secun= dum ea que defert per portam, nō video damnationem aliquā: quoniam si pro communi bono quietis & pacis seipsos tali mō grauare eligunt / nulli iniuriam faciunt. Et ad hoc vt arbitror tendunt doctores excusantes huiusmodi collectas etiam pro his que deseruntur ad vsum. Essent quo in collectarum imposi= tione & duratione / cause supradicte considerande ex ꝑte finis & vsus: quia sine illis non sunt iuste, nec obligant in foro con= scientie ad soluendum illas. Ad factum autem spectat, an secundum veritatem iste exa= ctiones sint collectarum/an solo nomine ab excusantibus dican tur per modum collecte. Differentia siquidem inter collectas &<-P> @@0@ @@1@ Per accidens autem est peccatum multi= pliciter. Primo ex incircunspectione in actu venandi: vt si fiat cum periculo aut damno proximi, non considerando si homo percuti possit/aut si damnũ inferatur agris seu vineis &c. Et tunc iudicandum est peccatũ secundum temeritatem/periculum & damnum si emersit. Secundo ex conditione persone cui prohibitum est venari: vt si sit clericus. nam cuilibet clerico interdicitur venatio & silua= tica fatigatio cum canibus/& accipitres aut falcones habere ca. omnibus. extra de cle. vena. Et constitutis in sacris pena suspen= sionis imponenda statuitur, siquis talium personarum in hac voluptate venationis sepius detentus fuerit. ibidem. cap. ep̃um. Tertio ex conditione temporis: quia scilicet venatio impedit a debito cultu deo tunc exhibendo: vt siquis propterea omittat missam/aut seruitores suos ad hoc occupando impediat audire missam. Et simile est iudicium de alijs diuinis quibus interesse debet: iuxta doctrinam ambro. que habetur. xcvi. di. ca. an. putatis. @@0@ @@1@ Quarto ex immoderato affectu. ex quo capite facile omnia humana opera fiunt peccata. Exosa autem inuenitur venatio sanctis hiero. & ambro. quia ad peccatum implicat: & forte specialiter quia abducit dominos a necessarijs expeditionibus, dum propter venationes minorem gerunt curam subditorum/ subtrahunt seipsos reipublice: aut quia animum quasi ferocẽ facit aut fouet in prosequutione & percussione animalium cum delectatione. Ex quocun autem accidente fiat mala venatio/ certum est non esse malam ex suo genere: ac per hoc cōstat esse licitam debitis adhibitis circunstantijs. Efficitur quo quinto illicita venatio si propterea dominus priuat populum libertate capiendi animalia siluestria que in nul lius sunt bonis/in loco vbi consueuerunt esse capientium: ita ꝙ nec ex parte animalium possessor aliquis damnificetur / nec ex parte loci alicui fiat iniuria. Huiusmodi. n. priuatio tyrānica est: vtpote contra bonum communis libertatis & vtilitatis propter bonum proprie delectationis. & perniciosa est/ si penam nota= bilem adijciat. Secus autem est si ab antiquo cuius initij non extat memoria/venationes reseruate sunt domino. Et tunc etiā debet pena moderata esse. multis tamen modis peccatum sit. Primo ex quantitate precij: vt si venda{t$} res pluris ꝗ̈ valeat, vel in se secundum communem estimationem seu vsum/vel vendenti. nā licitũ est vendenti / pluris vendere si plus valet sibi / non quia pluris emit, sed quia commoda sibi tantum est vt licet valeat decem/ sibi tamen valet viginti. Secundo ex fraude in substantia rei: vt siquis vnam rem ven dit pro alia. vt aquam pro vino: vt faciunt miscentes vinum in<-P> @@0@ @@1@ Tertio ex fraude in qualitate rei: vt si vitiosam rem vendit pro non vitiosa. Est. n. hic fraus & iniquitas manifesta. Secus autem si vendit rem (puta caballum) vt est, explicans se nolle pro defectu teneri. tunc. n. si non pluris vendit ꝗ̈ in veritate valeat omnibus defectibus consideratis, non peccat: ꝗ̈uis emptor fallatur a seipso/sic ꝙ si sciret tot defectus / non emeret. Sed si vendit pluris ꝗ̈ valeat in veritate, peccatum est iniustitie in foro conscientie. Et est mortale ex suo genere: quia nocumentum in fert proximo iniuste. Quarto ex fraude in quātitate mensure/ponderis aut numeri: quod constat esse mortale. Quinto ex monopolio augmentatiuo precij. nam & monopo lium est prohibitum, & quantum de precio augetur ex mono= polio tantum iniquitatis apponi{t$} precio. Nec excusantur hmōi mercatores ex concessione dominorum: quia nec ipsi domini ex cusantur a rapina, dum emptores coguntur emere tanto pluris quia nō possunt aliunde emere. Est. n. monopolium huiusmodi non solum in priuatorum hoc damnum, sed communis liberta tis offensiuum. & ideo non est tolerandum. Sexto ex temporis expectatione: vt si pluris vendat ꝗ̈ valeat/ quia non nunc sed post annum precium expectat. Est tamen hic grano salis opus/primo ratione latitudinis precij. Nō. n. cōsi= stit iustũ preciũ in pũcto, sed distingui{t$} trifariā: aliud siquidem est piũ/aliud moderatũ/aliud rigorosum. Hinc. n. fit vt res eadẽ in eodem loco ac tꝑe venda{t$} decem / vndecim & duodecim, ita ꝙ in fra huiusmodi latitudinem reputatur precium iustum.<-P> @@0@ @@1@ Septimo ex pacto de retrouendendo / si minoris vendit ꝗ̈ valeat: quia palliatur sub venditionis nomine mutui acceptio. Et tunc in venditore peccatum est, pro quanto participat in crimine cum vsurario / si inducit eum ad hoc. Verum si iusto precio venditur / & adiungitur pactum de retrouendendo & interim locando eidem qui vendit sub annuo censu honesto, cen setur venditio licita cum omnibus adiectis pactis. Et fit frequen ter huiusmodi venditio a constitutis in aliqua necessitate/ nolen tibus tamen abdicare a se vsum illius agri seu domus quam vendunt. Et si rationem queris / vide commentaria nostra in secundamsecunde. @@0@ @@1@ Octauo ex loco vel tempore prohibitis: vt sunt tempus sacrũ/ & locus sacer. Diebus nan festis deo dicatis nō licet vendere nisi ad minutum que ad cibum & potum ac medicinam vel ad articulum aliquem occurrentis necessitatis necessaria sunt. Tolerantur quo illa que ex con suetudine nundinarum aut ali ter currunt: vt diffuse in verbo festi dies habes. In locis quo sacris (vt in verbo immunitas habes) prohibitum est vendere, eijciente domino vendentes de templo. Yüklə 5,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|