DEfensio Manualis/illicita dupliciter
reddi{t$}. Primo ex intẽtione:
si scilicet animo ledendi offensorem fit.
Nam defensio debet esse suo fine contenta,
scilicet vt defendat: & preter intentionem
defendentis/si aliter non potest defensio fieri
nisi ledatur inuasor/debet illum ledere, ita ꝙ lesio sequatur ex<-P>
@@0@
@@1@Delectatio morosa. 45
<-P>necessaria defensione. Et hinc peccant mortaliter/ qui non curāt
seruare illesos inuasores quum possunt aliter defensionem exer/
cere. Secundo ex immoderamine tutele. vim enim vi repelle
re licet / sed cum moderamine inculpate tutele. Et intelligitur
de immoderamine ex proposito. qui enim putat moderate defen
dere/& preter propositum non aduertendo aliqualiter excedit,
aut non peccat aut leuiter: quum humana actio in exercitatione
exteriori accensa/non omnimode subdatur mensure.
DElectatio Morosa (hoc est volun=
taria delectatio de actu ma
lo cogitato sine voluntate exequendi cogita=
tum actum illum malum) exigit ex duplici
capite discretionem: scilicet ex parte consen
sus / & ex parte actus de quo est delectatio, qui actus dicitur
& est obiectum delectationis. Ex parte siquidem actus ob=
iecti / iuxta naturam actus de quo est delectatio iudicanda est.
ita ꝙ si actus de quo quis cogitando delectatur est peccatum
mortale (puta adulterium / furtum/homicidium &c.) ipsa
quo morosa delectatio est peccatum mortale: & si actus
de quo quis cogitando delectatur est peccatum veniale (puta
iocari verbis letis / comedere laute &c.) ipsa quo morosa
delectatio est peccatum veniale. Ex parte vero persone /
iuxta veritatem deliberati consensus iudicanda est. Nam si
persona cogitando de actu quantumcun malo delectetur/ non
aduertendo ad id de quo delectatur (ita ꝙ si aduerteret non
approbaret) non est ibi peccatum mortale/ etiam si per vnum
diem sic inaduertenter cogitaret & delectaretur: quia non
potest esse mortale peccatum sine rationali consensu, qui in
proposito deesset. Si vero aduertere incepit / & preualente
impetu concitate passionis non plene aduertit / sed anteꝗ̈ plene
aduertat delectatio facit cursum suum, peccatum non mortale<-P>
@@0@
@@1@Delectatio morosa.
<-P>sed veniale interuenit: quia sicut inaduertentia excusat a mor/
tali quia excusat a deliberatione, ita non plena aduertentia excu
sat a mortali propter eandem rationem / scilicet quia excusat a
deliberatione: sine plena enim aduertentia non habet humana
mens vt deliberet. In cuius testimonium excusantur a somno
pollutionis surgentes siquid mali eis complacet/donec plene ad
uertant ꝗd eis incumbit: quod enim illi patiuntur propter som=
num/isti patiuntur propter passionem inuoluntariam. Si autem
plene aduertit / & positiue consentit in illam, peccatum iam
patet. & similiter si positiue dissentit / virtus iam patet. Sed si
positiue nec consentit nec dissentit / & tamen in illa cogitatione
delectabili perseuerat, conuincitur consentire ex ipsa continua=
tione delectationis / non prohibite a voluntatis imperio quando
potuit & debuit: quia tunc mens hominis operam dabat actui
peccati mortalis quantum est ex parte actus, sed excusabatur
a mortali ex eo ꝙ non erat voluntarius. accedente autem tem=
pore quo voluntas potest prohibere mentem a continuatione
huius mali actus / tenetur voluntas prohibere: sicut teneretur
manum cohibere a prosequutione alicuius actus mali inchoati
in somno, alioquin sibi imputaretur/tanꝗ̈ voluntarius. Et vere
esset voluntarius negatiue & ex negligentia: quia potuit & de
buit prohibere & non prohibuit.
Magna tamen hic opus est discretione / quum de timoratis
con scientijs agitur. Discernere siquidem oportet causam quare
continuatur illa cogitatio delectabilis. Nam si ex compla=
centia delectationis illius prouenit ꝙ negligit prohibere conti
nuationem illam, voluntaria fit delectatio & vere morosa/
vt dictum est. Si autem non ex complacentia / sed ex non
estimatione commote cogitationis & delectationis negligentia
prouenit (puta quia scit voluntatem suam constantem / &
considit ꝙ propter huiusmodi commotiones phantasie & con
cupiscentie non ruet in consensum malum) peccat quidem:<-P>
@@0@
@@1@Delectatio morosa. 46
<-P>quia potest & debet conari ad repellendum huiusmodi intima
bella & pericula maxima, et quantum in se est implere illud.
persequar inimicos meos & non conuertar donec deficiant.
Non peccat tamen mortaliter: quia in veritate iste dissentit / vir
tualiter saltem. immo putat se non actiue continuare cogitatio/
nem illam delectabilem, sed se pati illam. & tanꝗ̈ tentationẽ
non tanꝗ̈ propriam operationem apprehendit illam, ac per hoc
confidens de non consensu suo / paruifacit illam cogitationem
delectabilem tanꝗ̈ debilem hostem ad sui impugnationem.
Vnde negligentia ista non cadit super actu intrinseco volũtatis,
scilicet consensu vel dissensu ad velle continuationem talis de
lectationis: sed cadit super conatu ad repellendum illam tanꝗ̈
hostem. Et propterea iste non perseuerat in cogitando delecta
biliter de illo actu: sed phantasia delectabilis molestando ip̃m
perseuerat in illo / formaliter loquendo. Et hec ex parte consen
sus sufficiant.
Rursus Ex parte rei de qua est delectatio / discernere
oportet quattuor. Primum an delectatio sit
de opere cogitato / vel de ipsa cogitatione. Verbi gratia si cogi
tatur bellum aliquod cum delectatione, vtro modo contingit
delectari. aliqui. n. delectan{t$} de operibus cogitatis: puta de homi
cidijs/vulneribus/predis/incendijs &c. Et hi sunt ꝗ sunt affecti
ad hmōi facinora. Aliqui autẽ delectantur de ipsa cogitatione:
delectatur. n. naturaliter anima nostra in cōferendo/& precipue
noua aut mira: vt testantur comedie. Testantur & multorum
ocia/dum ingrediuntur hortos stultorum. Et sicut diximus de
bello cogitato/ita contingit in materia venerea & alijs. quidam
enim cogitantes de turpibus/non delectantur de actu cogitato,
sed de cogitatione / dũ occurrit aliquis subtilis modus male ope
randi: ita ꝙ cogitatio illa tanꝗ̈ subtilis aut mira seu noua inhe
rens anime parit delectationem. Et hoc videtur accidere p̃cipue
curiosis & affectis ad subtiles inuentiones. Aliqui autem de=<-P>
@@0@
@@1@Delectatio morosa.
<-P>lectantur de vtro: scilicet de cogitatione & actu cogitato. Et
licet difficile alicui videbitur discernere vnde delectatio insur
gat: non debet tamen difficile videri / vt discernat quid mouet
ipsum ad complacentiam illius delectationis. Nam si sentit se
moueri ab opere cogitato/iam habet morose delectationis natu=
ram: si vero a cogitatione noua aut mira aut subtili &c. iam
habet ꝙ non est delectatio morosa: quoniam morosa delectatio
est de opere malo cogitato.
Secundum. an delectatio sit de ip̃o opere malo cogitato/an de
modo operandi concogitato. Verbi gratia occurrit cogitatio de
furto vel rapina/& cōcurrunt cogitati multi miri modi rapien
di vel furandi. Nam si delectatio sit de furto vel rapina / est
morosa. Si vero de miris & similibus modis/non est delectatio
morosa: quum modi isti sint admirabiles/& naturaliter delecta
biles cogitanti anime.
Tertium est inter cogitatum malum opus simpliciter & ab
solute/vel relatum ad cogitantem. Stat enim ꝙ opus esset pecca
tum alicui & alteri non. Et hinc discerne tria. Primo ꝙ vidua
que delectatur de preteritis actibus coniugij/non peccat mortali
ter: quia delectatur de operibus sibi licitis pro tempore quo fue=
runt licita. Plus est enim explicite approbare ꝗ̈ delectari: sed con
stat ꝙ vidua licite approbat preteritas delectationes: ergo. Peccat
tamen venialiter in huiusmodi memoria: quia caret tam necessi
tate ꝗ̈ pietate huiusmodi delectatio. Secundo/ꝙ quāuis licite
cupiat quis delectari cum aliqua muliere conditionaliter/scilicet
si esset vxor sua (quia tale opus tali conditione relatum ad sic
cupientem/est licitum) delectatio tamen voluntaria quam iste
in presenti acciperet de tali opere cogitato cum illa, esset delecta
tio morosa: quia presens delectatio non fertur cum conditione,
sed de facto hr̃ sine conditione. desideriũ autem est quod cum
conditionali fertur super opus. Vnde religiosus etsi non peccat
mortaliter/cupiẽdo delectari cũ muliere si esset sua vxor: peccat<-P>
@@0@
@@1@Delectatio morosa. 47
<-P> tamen mortaliter voluntarie se delectando in actu carnali cogi
tato cum illa si esset vxor sua / propter dictam rationem: quia
conditio excusat desiderium futuri/sed non delectationem pre=
sentem. Tertio/ꝙ vir cogitans de vxore absente & actu con
iugij/& voluntarie delectatur de illo, non incidit in morose de=
lectationis crimen: quia de actu sibi licito tunc/ delectatur abso=
lute. ꝗ̈uis peccet venialiter: quia nec necessitas nec pietas suadet
sibi talem mentis occupationem.
Quartum est (quod a principio diximus) inter obiectum
& obiectum. Nam si opus cogitatum delectans est veniale/de
lectatio erit venialis: & si mortale mortalis. Et hinc fit/vt volun
taria delectatio de muliere pulchra visa vel videnda / non nisi
veniale peccatum sit: quia videre mulierem pulchram / nō plus
ꝗ̈ veniale peccatum est quando peccatum est. Voluntaria autẽ
delectatio de muliere pulchra libidinose amplexataseu osculata/
vel amplexanda seu osculāda, peccatum mortale est: quia hmōi
amplexus & oscula/peccata mortalia constat esse.
Aduerte demum diligenter pie lector/vt hec que diximus for
maliter intelligas: non decet. n. loqui docendo nisi formaliter.
Excusamus siquidem multa stando in fra terminos de quibus
est sermo, que tamẽ aliunde possent damnari. Verbi gratia dici=
mus ꝙ memoria delectabilis in vidua excusatur, verum est si
nihil aliud adiungatur. sed si adiunxeris ꝙ hinc in vidua insur=
gunt in cōcupiscibili appetitus aut in carne commotiones, opor
tet ad regulas de annexis malis aut periculis recurrere. Et simile
est de alijs iudicium.
Circa Morosas delectationes notato adhuc tria: scilicet oc
casionem/libertatem/& intentionem. Potest siqui=
dem occasio delectationis esse volũtaria & licita: vt quum quis
gratia componendi / predicandi / disputandi/consulendi/vel ex
audientia confessionum cogitat aliqua vnde delectatio surgit.
Vel voluntaria & nō licita: vt quũ quis ex vanis & sensualibus<-P>
@@0@
@@1@Delectatio morosa.
<-P>verbis/dictis aut auditis / vel ex vano visu aut tactu incidit in
huiusmodi delectationes. Vel inuolũtaria: vt quum sese offerũt
preter intentionẽ hmōi phantasie delectabiles. Hinc. n. fit, vt quũ
homo aduertit se hmōi delectabilibus inuolui/& negligẽs est,
magis imputetur negligentia illi qui ex occasione volũtaria &
illicita ꝗ̈ illi qui ex inuoluntaria / & minime imputetur illi qui
ex occasione necessaria aut pia in delectationes hmōi incidit.
¶ Inter subiectionem quo corporis vel partis sensualis ad ra=
tionẽ/differentia est: ꝙ corporis partes ( puta manus & pedes)
obediunt seruiliter: hoc est abs libertate. moueo. n. manum
quando volo/& versus partem qua volo, nulla exñte in manu
libera resistẽtia. Appetitus autem sensualis obedit quidem rōni/
sed politice, hoc est cum libertate resistendi: habet. n. proprium
motum ac impetum quo concupiscit aduersus spiritum. Et hinc
fit vt non ita imputetur motus delectationis homini sicut impu
tatur motus manus. & non sit signum sufficiens ad probandũ
consensum tacitum sola perseuerantia delectationis post aduer=
tentiam/sicut perseuerantia motus manus sufficit ad conuincen
dum consensum aduertentis: nam pars sensualis potest perseue=
rare ex proprio impetu, quod non habet locum in manu. Vnde
similitudo que data estsuꝑius inter cōtinuationẽ motus manus/
& continuationẽ motus delectabilis postꝗ̈ hō plene aduertit, in
telligitur quatenus iste motus pendet ex rōne. Ita ꝙ postꝗ̈ homo
plene aduertit / & adhuc perseuerat in cogitatione delectabili
de opere malo vt sic, conuincitur consentire in delectatio=
nem / pro quanto delectationis motus pendet ex ratione / &
non absolute.
¶ Intentio deni hominis contuenda est quo tendit. Nā postꝗ̈
plene aduertit, si negligit vt delectetur de illo malo opere/com=
mittit formaliter peccatum delectationis morose. Si autem negli
git quidem/sed nō vt delectetur de illo malo opere cogitato / sed
ex quadam tepiditate seu aliquo hmōi, non incurrit formaliter<-P>
@@0@
@@1@Derisio. 48
<-P>delectationem morosam. ac per hoc non peccat mortaliter, nisi
exorbitatio fuerit tanta / vt quasi ideo neglexerit vt delectetur.
Nam sicut detrahens non intentione detrahendi / non peccat
mortaliter / nisi lesio fame fuerit tanta vt quasi intenderit ille
detrahere dum non curauit tantam lesionem fame inferre, ita
qui negligenter ac per hoc materialiter delectatur de malo
opere cogitato non vt delectetur de illo / non peccat mortali/
ter nisi inuolutio fuerit tanta vt redeat in naturam sue forme:
vt quasi ideo neglexerit vt delectetur, dum non estimauit tam
notabiliter se tali delectabili inuolui. Et hinc habes vnde post
plenam aduertentiam multas negligentias excuses a peccato
mortali, quia parue sunt: in his precipue qui habitualiter in
animo gerunt se potius velle mori ꝗ̈ peccare mortaliter. Si
enim contingit hos esse negligentes in huiusmodi cogitationi=
bus delectabilibus, non est eorum negligentia ex affectu ad
delectationem de illo malo opere quod cogitatur. Nec deti=
nentur a tali delectabili vt sic, sed magis ab aliqua passione
concupiscentie / que sine tali delectabili detineret. Et vt puto
nunꝗ̈ aut rarissime sic habituati / in antedictam negligentiam
mortalem incidunt. Et hec ita accipiantur ad excusandum / vt
non foueant ad negligendum.
Dostları ilə paylaş: |
