PVsillanimitas (qua homo ex
ꝑuitate animi re=
trahit se a magnis oꝑibus & honoribus suam
facultatẽ excedentibus/ tanꝗ̈ si excederent)
peccatum est: vtpote contraria virtuti magnani
mitatis. Et est maius peccatum presumptione/vtpote magis con
traria virtuti: quia dissimilior est magnanimitati/ vt patet.
@@0@
@@1@Rapina. Raptus. Religiosorũ pctā.
¶ Est autem peccatum mortale / qñ retrahit a magnis que sunt
de necessitate salutis. vel simpliciter: vt siquis ex timore peccandi
post baptismum nollet baptizari aut communicare. vel in casu:
vt siquis ex timore deficiendi / nollet preceptum sibi officium
pastorale acceptare. Nec excusatur sed accusa{t$} ex hmōi timore
& ignorantia proprie virtutis/quā non discutit: qm̃ ex his cau=
satur pusillanimitas. Vnde dominus in euangelio/ seruum pusil
lanimem qui talentum non exposuerat lucro dānauit.
Quando vero retrahit ab alijs vtilibus proximo & precipue
saluti animarum, licet veniale sit/graue tamen est: & tanto peri
culosius quanto sub humilitatis spẽ detinens animum imbibi{t$}
& radicatur perseuerans.
RApina (qua homo violentia iniusta acci
pit alienas res) pctm̃ est mortale:
quia iniuriam infert proximo & quantũ ad res
& quantũ ad modũ. Dr̃ aũt iniusta: quia si vio
lentia iuste infertur/nō est rapina: vt quum in
bello iusto preda tollitur: & similiter quũ authoritate publica/
iustitia exigente puniuntur in rebus ciues. Sed si iustitia desit,
rapina committitur tam in bello ꝗ̈ in ciuitate res ciuium aufe/
rendo/publica authoritate abutendo ad rapiendum.
RAptus Quo persone rapiuntur iniuste/
maius crimẽ est ꝗ̈ rapina, quanto
ꝑsona maior est rebus exterioribus. Et spāliter
appropria{t$} ad raptũ puella℟: quecũ tñ ꝑsona
rapia{t$}, hẽt in se crimẽ raptus/& admixtā iniqui
tatem pro qua rapitur. que iuxta genus suum iudicanda est.
REligiosorum Peccata specialia sunt
in triplici differentia.
Nam quedam sunt communia eis & clericis:
que vide in verbo clericus. Quedam sunt com
munia omnibus religiosis / vel ex tribus votis<-P>
@@0@
@@1@Represalie. 196
<-P>communibus omni religioso (vt sunt vota castitatis/pauperta=
tis & obedientie) vel ex sacris canonibus concernentibus spe
cialiter religiosos: vt que sunt in cle. religiosi. de priuile. videlicet.
Quibus etiam (scilicet religiosis) in virtute sancte obedientie
& sub interminatione maledictionis eterne districtius inhibe=
mus, ne in sermonibus suis ecclesiarum prelatis detrahant / aut
etiam retrahant laicos ab ecclesiarum suarum frequentia vel
accessu/seu indulgentias pronuncient indiscretas. neue quum
confectionibus testamentorum intererunt, a restitutionibus de=
bitis aut legatis matricibus ecclesiis faciendis retrahāt testatores.
nec legata vel debita aut male ablata incerta, sibi aut alijs singu
laribus sui ordinis fratribus vel conuentibus/in aliorum preiu=
dicium fieri seu erogari procurent. Nec etiam in casibus sedi
apostolice aut locorum ordinarijs reseruatis quenꝗ̈ absoluere:
aut personas ecclesiasticas presertim coram iudicibus delegatis a
nobis suam contra eos iustitiam prosequentes vexare indebite/
aut ad loca plura & presertim multum remota conuenire pre=
sumant. Multa quo recitata sunt superius in tractatu de ex=
communicatione, que sunt sub excommunicationis late senten
tie pena religiosis specialiter inhibita. Quedam vero sunt pro=
pria istis religiosis ex propria sibi regula aut constitutionibus.
& hec quilibet de seipso sciat.
REpresaliarum Iniquitas frequens
forte est. Vel quia
iniuste decernuntur: vtpote non propter consti=
tam culpam presidentium negligentium facere
iustitiam. Nam si non constet illos puta floren=
tinos culpabiles esse negligendo facere iustitiam paulo romano
creditori florentie, inique essent represalie a romanis contra flo=
rentinos: sicut esset iniustum bellũ contra florentinos sine culpa
communitatis propter culpam alicuius particularis ciuis: repre=
salia. n. est species belli particularis. Contingit quo iniquitatẽ<-P>
@@0@
@@1@Restitutio.
<-P>in exequutione interuenire in quantitate plus exigendo, vel in
qualitate/clericorum res accipiendo: clerici enim intelliguntur
exempti a represalijs. vel in substantia: vt si facerent represalias
non solum res sed personas accipiendo: quia in persona nec pater
portat iniquitatem filij/nec filius patris.
REstitutio Confessoribus sepe
occurrit discutien=
da / & necessaria est (quia non
remittitur peccatum nisi restituatur
ablatum) nec facile potest quilibet
discernere casus eius multos & ex
multis capitibus contingentes, ideo
diffusiore opus est doctrina. Sunt
igitur octo capita in restitutione consi
deranda: scilicet quis/quid/quantum/cui/vbi/ quando/ qũo/&
quo ordine.
Caput Primum est quis tenetur ad restitutionem. Et
quantum ad hoc notande sunt due radices restitu
tionis omnis: scilicet acceptio & res. ita ꝙ omnis restō aut est de
bita ratione acceptionis precedentis / aut ratione rei accepte. Et
extenditur hic acceptionis & accepti nomen ad omnem actio=
nem/qua alienum accipitur, siue vere accipiendo siue damnifi=
cando: ita ꝙ accipere dicitur non solum qui mutuo accipit aut
emit aut furatur aut rapit, sed qui cōburit/qui detrahit/ qui con
ui iatur/& sic de alijs ¶ Et qm̃ acceptio duplex est (scilicet vel
iusta: vt per mutuum/aut emptionem/aut depositum/cōductio
nem &c. vel iniusta: vt rapina/vsura / detractio &c.) omissa
prima/vtpote clara cōfessoribus, de secũda hñdũ est pro regula
generali restōnum/ꝙ quicũ est cā iniuste acceptionis tenetus
ad restōnẽ: ita ꝙ ex prima radice oritur hec regula ad cognoscen
dum quis tene{t$} restituere? rñde & dic/ quicũ fuit causa in=<-P>
@@0@
@@1@Quis teneatur rōne actiōisrestituere. 197
<-P> iuste acceptionis. Ita ꝙ si vna acceptio iniusta eodẽ vel diuerso
modo a multis causata est, quilibet illo℟ tenetur restituere.
¶ Et ne vageris querendo quot modis cāre quis potest iniustam
acceptionẽ vt teneatur ad restōnem, suscipe laborẽ patrũ nr̃orũ
in his versibus positũ. iussio consiliũ/ consensus/palpo/recursus:
ꝑticipans/mutus/nō obstans/non manifestans. In his. n. nouem
modi ponun{t$} ꝗbus aliquis cooꝑa{t$} iniuste acceptioni quā alius
exequi{t$}. Ita ꝙ computato exequutore qui ip̃am actionẽ iniustā
exercet/inueniũtur decẽ gña ꝑsona℟ que tenentur ad restōnem
rōne iniuste acceptionis: quo℟ septẽ directe / tria vero vltima in
directe ad causandam iniustam acceptionem concurrunt.
Inchoando igitur ab exequutore (qui nō cōputatur in dictis
versibus/sed presupponitur: quia de cooperatoribus tm̃ loquun{t$}
versus) scito ꝙ exequutor iniuste actionis/hoc est ille qui exer=
cet per seipsum illam ( vt est ille qui furatur / qui occidit / qui
dat ad vsuram/qui detrahit &c.) siue hoc faciat motu proprio
siue ex precepto dñi/siue pro proprio siue pro alieno lucro, tene=
tur ad restitutionem: quia est vere causa proxima efficiens in=
iustam actionem: vt clare patet. Et hinc patet/ꝙ sicut vulnera
tor aut occisor proximi ad dñi sui mandatum & vtilitatẽ tantũ
modo/tenetur satisfacere vulnerato vel occisi heredibus, ita mi=
nister vsurarij qui ad mandatũ & vtilitatem domini sui tantũ
exercet vsurariā prauitatem/tenetur ad restitutionem. & sic de
alijs. Nec obstat ꝙ si ille minister non faceret/ꝙ per aliũ omni=
no fieret: sicut non obstat vulneranti ꝙ si ipse nō vulneraret/ꝙ
omnino per alium vulneraretur. scriptum est. n. necesse est vt
veniant scandala, verumtamen ve homini illi per quẽ scandalũ
venit. Et hoc intellige secundum veritatem iustitie ꝑꝑ rōnem
dictam. nam secundũ quandam humanam equitatem ministri
vsura℟ ad alio℟ tm̃ vtilitatẽ/excusari viden{t$} a debito restōnis:
veritas tamen iustitie preferenda est huic humanitati. magis tñ
tenetur ad restōnem dominus ꝗ̈ minister.
@@0@
@@1@Quis teneatur rōne actiōis restituere.
Ingrediendo autem expositionem versuum ordine quo nume
rantur occurrit primo iussio: hoc est precipiens fieri actionem
iniustam. Iubens enim habet rationem principalis cause mouen
tis suo imperio ad patrandam actionem iniustam: & ideo tene
tur ad restitutionem.
Consilium/hoc est dans consilium efficax ad perpetrandam
actionem iniustam, causa est directe mouens suo consilio ad
illam: & ideo tenetur ad restitutionem. Notanter autem dixi
efficax: quia si consiliũ non peruenit ad hoc ꝙ sit causa rapine,
non tenetur qui dedit consilium iniquitatis ad restitutionẽ: ꝗ̈uis
peccauerit mortaliter.
Consensus: hoc est ille qui suo consensu causat aut concausat
actionem iniustam. Vbi nota ꝙ de consensu oportet distingue
re inter consensum qui est causa / & inter consensum qui solum
modo est cōsensus & non causa. verbigratia. tractant aliqui de
bello iniusto, requiruntur hi ad quos spectat/consentiunt. H orũ
consensus non solum est consensus sed causa belli iniusti: quia
ex horum consensu pendebat negocium. A udiunt pleri alij
huiusmodi negocium/placet eis/consentiunt/dicunt fiat. Horũ
consensus est solummodo consensus/& non causa belli iniusti:
quum ex ipsis voluntas volentium bellum iniustum facere/ nō
pendeat nō mutetur &c. Attende ergo si consensus fuit causa
seu concausa actionis iniuste. Et si fuerit causa seu concausa/
scito ex tali consensu teneri ad restitutionem ex hocipso ꝙ fuit
vere causa iniuste acceptionis. Et hinc habere potes ꝙ si in com
munitate aliqua/plura vota vincunt, & dum dantur vota aper
ta aliquis ex vltimis videns vnita vota precedentium iam vi=
cisse / & videns ꝙ suum votum in contrarium nihil prodesset/
consentit ob aliquem humanũ respectum iniusto facinori, pec=
cat quidem mortaliter ( quia consentit iniquitati) non tenetur ta=
men ad restitutionẽ: quia consensus eius nec est causa nec con
causa. Secus autem est de precedentibus: quia licet preuideant<-P>
@@0@
@@1@Quis teneatur rōne actiōisrestituere. 198
<-P>subsequentes consensum daturos / non propterea consensus eorũ
a causarum numero excluditur. tum quia consensus omnes an
tecedentes sunt & tendunt vere ad integrandam causam. tum
quia in instanti homo mutatur/ & propterea possent subsequen
tes dissentire: quorum nullum locum habet in primo casu. Et
hinc fit vt si indigno scđm deum/canonice tamen electo alij cō
sentiant, peccent quidem mortaliter/ non tamen tenentur in con
scientia de damnis spiritualibus & temporalibus subsequenti=
bus: quia consensus eorum non est causa ꝙ eligatur, sed consen
sus concurrens vt consensus tantum. nisi consensus eorum esset
concausa vt confirmaretur: quod tunc nō habet locum quando
scitur ꝙ electio omnino erat confirmanda. Et sic de similibus.
Palpo: hoc est laudator criminis sub specie boni: puta quia
sic oportet domare stultos &c. Sed hic etiam opus est discretio
ne an adulatio sit causa acceptionis iniuste an non: si. n. pura est
adulatio/non tenetur ad restitutionem, ꝗ̈uis peccet mortaliter.
si vero est non solum adulatio letificatiua sed causatiua iniuste
actionis, tenetur ad restitutionem adulator.
Recursus: hoc est receptator refugiũ iniuste agentis. Est. n.
huiusmodi complexus causa iniuste actionis: & anteꝗ̈ fiat/tanꝗ̈
prebens seu adiuuans securitatem iniuste agendi/ac tanꝗ̈ conser
uans hominem in perseuerando ad iniustas actiones: & postꝗ̈
facta est/ tanꝗ̈ saluans illam quasi proprius locus eius / & bre=
uiter sicut patronus iniquitatis patrocinium illi prestans. Et pro=
pterea ad restitutionem tenetur.
Participans: hoc est qui particeps est criminis/siue vt socius/
siue vt mediator/siue vt explorator/ & vniuersaliter quomodo
libet particeps est criminis illius iniuste actionis. Particeps. n.
quicũ si sic est ꝑticeps criminis vt sit etiā cā seu concā iniuste
actionis, tenetur ad restōnem rōne ipsius actionis. De participe
aũt rei accepte dice{t$} in fra in secunda radice restōnum: nũc. n.
de debito restituendi rōne actionis tractatur.
@@0@
@@1@Quis teneatur rōne actiōis restituere.
Mutus: hoc est qui potest & tenetur loqui consulendo/repre=
hendendo/precipiendo &c. & tamen tacet. Talis enim quia est
causa/non directe seu positiue sed indirecte et priuatiue iniuste
acceptionis ( sicut incuria seu somnus naucleri est causa sub=
mersionis nauis) ideo tenetur ad restitutionem. Notanter autẽ
dixi qui potest & tenetur: quia licet aliquis possit, si tamen non
tenetur/computatur extra causas actionis sequẽtis. ad priuatiuā
enim causam iniuste actionis exigitur ꝙ debeat seu teneatur
impedire: alioquin non ei imputatur. vt patet ex hoc ꝙ deus pōt
quidem obuiare cuilibet peccato hominis, quia tamẽ non tene{t$}/
non ei imputatur peccatum aliquod nostrum. Qui ergo potest
& debet precipere aut consulere & tacet, quia non impedit ini=
quam actionem quam tenetur & potest impedire / causa est
illius: ac per hoc tenetur ad restōnem. Et ne vageris querendo
quis est qui tenetur, scito illos solos esse quibus ex officio in=
cumbit precipere/consulere &c. & idem intellige in duobus
sequentibus.
Non obstans: hoc est non prebens auxilium impeditiuum
actionis iniuste/si tamen potest & tene{t$}. quia sic esset indirecte
priuatiua causa inique actionis. Et propterea domini temporales
qui non obstant latrocinijs crebre scentibus in terris suis/ tenen{t$}
ad restōnem damnum passis: quia possunt & tenentur ad hoc
ex officio: quia sunt custodes iusti.
Non manifestans: hoc est non manifestans inuasorem vel
tunc vel post factum, ita ꝙ non manifestatio sit causa vel in=
iuste actionis vel iniuste detentionis. Et hoc tunc tantum est
quando aliquis potest & debet manifestare: alioquin non esset
causa iniuste actionis vel detentionis. Et propterea testis non
manifestans quod potest, quia ex officio ei incumbit/tenetur ad
restitutionem eius damni quod patitur alter ex ipsius non mani
festatione. Et sic de similibus.
@@0@
@@1@Quis teneatur rōne rei restituere. 199
Aduerte ꝙ in his tribus immediate precedentibus capitibus
(scilicet mutus/non obstans/non manifestans) ꝗ̈uis verum sit
regulariter/ꝙ soli illi quibus ex officio incumbit loqui / obstare
aut manifestare/comprehendantur, verũ tñ quo est compre=
hendi il los qui ex occurrenti articulo necessitatis vrgentis/mani
feste tenentur & possunt abs suo damno & periculo: vt siꝗs
sciat inuasurum aliquem domũ alterius & rapturum seu fura
turum/& nisi ipse presignificet sequetur furtum / & pōt abs
periculo & damno prouidere, reus est furti: sicut reus esset
homicidij/si eodem modo sciret homicidium futurũ/ & posset
prouidere & non curaret. Et quia est causa iniuste actionis ꝗ̈uis
indirecte/ad restitutionem tenetur.
Hec ergo decem personarum genera teneri ad restōnem intel=
lige cum duplici adiectione. Prima est si effectus est subsequu
tus, hoc est iniusta actio inferens damnum proximo. Nam si
actio iniusta non est subsequuta/aut si esset subsequuta non tñ
damnificasset proximum, nullus tenetur ad restōnem: quia restō
non est necessaria nisi vt alterius damnum recompensetur, ac
per hoc vbi nullum fuit damnũ/nulla est opus restōne. Secũda
est/ꝙ quilibet supradictorum tenetur ad restōnem in solidum,
hoc est ad restituendum totum damnum quod causauit seu
concausauit: quia fuit cā actionis que intulit totũ illud damnũ.
ꝗ̈uis. n. non fuerit solus in causando/ fuit tñ concā totius actionis
que damnum illud intulit. Et hec quo ad primam restōnum ra
dicem ( scilicet actionem iniustam) pro nunc sufficiant ad
discernendũ ex hac radice quis teneatur ad restituendum.
¶ Secunda vero radix restōnum est res accepta. & iuxta hanc
ponitur generalis regula / ꝙ quilibet habens rem alienam tene{t$}
eam restituere. Et in promptu causa est: quia res illa non est
ipsius sed alterius: ac per hoc nō detinenda sed danda illi cuius
est. Si. n. non redderetur illi / minus haberet de suo & damnũ
pateretur: quod constat esse iniquum.
@@0@
@@1@Quis teneatur rōne rei restituere.
Aduerte circa hanc regulam/ꝙ res aliena dupliciter hr̃i pōt:
scilicet vel bona vel mala fide. & rursus vel in seipsa/ vel in ali
qua re seu effectu loco illius rei: puta quia habetur illius preciũ,
vel habetur res propria conseruata que consumpta fuisset nisi
affuisset vsus rei aliene. Et si quidem mala fide res aliena habea
Dostları ilə paylaş: |
