Summa caietana de pctis Et noui testamẽti iẽtacula
Yüklə 5,7 Mb.
|
|
sacros canones & veritatis doctrinam pie interpretari. Vnde qui vouit triduo ieiunare aut aliquam elemosynam dare abs prefixo tempore, tenetur adimplere illo tempore quo ipsum non remordeat conscientia ꝙ fuerit in mora: quoniam ꝗ̈diu ei vide= tur ꝙ non sit in mora, interpretandum est ꝙ non sit elapsum tempus intentum ab ipso vouente. Hinc enim intentio vouentis discerni potest. Caue autem ne fallaris / putans in varijs casi= bus & euentibus occurrentibus votum non ligare quia persona quando vouit si hec preuidisset non fecisset votum. Falsa est hec imaginatio & destructiua omnium humanorũ cōtractuũ. Multi nā cōiugati nō obligaren{t$} ad cōiugiũ: quia si p̃uidissent<-P> @@0@ @@1@ <-P>que euenerunt non contraxissent tale matrimoniũ. Et similiter multi professi non tenerentur ad religionẽ: quia si tunc que post occurrerunt cogitassent/non fecissent professionis votum. Et sic de alijs. Caue ergo ne fallaris: sed de efficacia intentionis vouen tis senti vt ante dictum est. nis, vota qñ oportet confessorem iudicare. ¶ Vbi scito/ꝙ quia irritare votũ/ꝑtinet nō ad ecclesiasticā au= thoritatẽ vłr, sed directe spectat ad ptātẽ dñatiuā seu quasi dña tiuā rei votiue, ideo ad irritandũ votũ subditi/ sola ptās dñatiua cũ volũtate irritandi sufficit. ita ꝙ persona subdita non est rea fracti voti, si is qui habet dñium super re voto promissa/nō vult votũ valere. Et rō est: quia quilibet dñs pōt vti sua libertate. Et hinc fit vt vxo℟/puella℟/seruo℟ / puero℟ & religioso℟ vota, si irriten{t$} a maritis/parẽtibus/dñis/p̃latis/nō obligent. Et q plus est/si semel maritus aut dñs audito subditi voto consenserit & postea reuocauerit licentiam, non peccat subditus non adimplen do votum: sed peccat qui semel concessit & postea pro libito re= uocat: vt habes ex. xxx. ca. numeri/adiuncta glosa augustini, & diffuse in commentarijs nostris predictis. ¶ Ad dispensandum vero votum exiguntur duo: authoritas ecclesie & causa rationabilis. Et de authoritate quidem ecclesie satis patet. De causa vero rationabili ꝙ requiratur supponimus hic: vtpote discussum in dictis commentarijs. Ita ꝙ si prelatus etiam papa pro libito dispensaret/non esset audiendus: quia non habet potestatem nisi in edificationem ecclesie, nec est domi= nus sed dispensator. quod non potest abs ratione intelligi. Rationabilis autem dispensandi causa est honor christi & vtilitas ecclesie, & vt vno verbo dicatur maius bonum ꝗ̈ sit votiua exequutio: quoniam si ob maius bonum fit dispensatio, saluatur & maior christi honor/& maior ecclesie vtilitas spiri tualis. Consueuit autem oriri huiusmodi maioritas boni ex ali=<-P> @@0@ @@1@ ¶ Ad cōmutandũ vero vota licet regułr exiga{t$} authoritas ec= clesie, qñ tñ euidẽter cōstat in melius & gratius deo cōmutari/ nō est reus fracti voti qui sic cōmutat propriũ votum abs alia authoritate: vt si hñs votũ terre sancte cōmutet in votũ religio= nis: & sic de similibus. Et rō est: quia deo cui promissio facta est/satisfit plenius dando maius & acceptius ei bonum. Et quia commutatio non tollit vinculum voti sed mutat voti materiam / & commutatio de rigore iuris sufficiens uidetur si fiat in aliquid equale, ideo ad commutationem voti vltra au= thoritatẽ ecclesie exigitur ad minus equalitas materie: vt scilicet illud in quod cōmutatur/ equiualeat exequutiōi debite ex voto. & propterea si est votum peregrinationis, habenda est ratio nō solum laboris / sed expensarum quas fecisset peregrinando: qm̃ hec omnia cadunt sub voto concomitanter. & sic de similibus. Ex parte autem cause cōmutandi vt rationabiliter fiat/ ꝗ̈uis de= beat aliqua impotentia aut difficultas aut maioritas materie aut vtilitas aut aliquid eiusmodi mouere, si tamen gratiose conde= scenditur in persona dei a cōmutante/omnis occasiosufficere vi detur/ ex quo a gerente vices christi cōmutatiuam habente po= testatem acceptatur: quum sola materia cōmutetur, & semper concurrat petentis cōmutationem / promptior voluntas ad exe= quendũ cōmutatā materiā ꝗ̈ promissam. Vt tñ cōmutans tutior sit, cōmutet semꝑ in aliquid melius quantũcun parũ melius. ¶ Memento quo confessor ꝙ omissio votorum non purgatur sola penitentia, sed vltra penitentiam de voti fractione/ exigitur exequutio voto promissa: quia promissio deo facta remanet semper viua donec exoluatur, nisi reddita sit impossibilis aut illicita &c. vt ante dictum est. Et propterea qui vouit aliquid<-P> @@0@ @@1@ ¶ Et quia vsura distinguitur in vsurā mentalem tm̃ & in vsu ram extrinsecā/& vsure pctm̃ ex proprio gñe est pctm̃ in exte= riori opere consistens/quia est ad alterum iniustitia, ideo tractan dum est de vtra/sed prius de vsura exteriore: que consistit in hoc quod est lucrari ex mutuo/interueniente pacto explicite vel implicite. tur & sufficiunt quātum est ex parte ipsius lucri / due conditiones. Prima est ꝙ sit aliquid pecunia eslima bile. Secunda est ꝙ non sit suum. @@0@ @@1@ ¶ Vnde ex hisconditionibus redditur ratio & declaratio mul= torũ casuum. Primus est. Siquis mutuat ad hoc vt ille sit sibi amicus/non est vsura: quia amicitia non est pecunia estimabi lis. Nulla tamen pōt hic conuentio ciuilis interuenire: quia ami= citia est res cui repugnat obligatio ciuilis. quia amicitia est inte rior amor spontaneus: obligatum autem ciuiliter est necessitati subiectum, ita ꝙ velit nolit tenetur exhibere illud. Vñ ridicula esset obligatio ciuilis ad amicitiam / que pecunia estimari non potest. Secundus est. Siquis mutuat vt redhibeat suum apud petentẽ mutuum qũolibet occupatum aut detentũ / non est vsura: quia nihil lucratur/sed suum recuperat. Tertius est. Siquis mutuat vt redimat vexationem suā / non est vsura: quia nihil lucratur non suũ, sed quod suũ est seruat. vt siquis mutuat alicui cōminanti sibi aut suis, & hinc exuit se a multis sumptibus quos oportet ad sui tutelam facere. & sic de qualibet alia redemptione vexationis sue. Quartus casus est. Siquis ex hoc ꝙ mutuat incurrens dānũ/ deducit in pactum vt soluatur sibi vltra sortem suum interesse quod incurrit ex mutuo. Verbi gratia / quia accepit sub vsuris vt mutuet illi: vel quia minoris vendit rem suā vt habeat pecu= niam quam illi mutuet. & sic de similibus. Nulla siquidem hic interuenit vsura: quia nullum ex mutuo lucrum est, sed sola vitatio proprij damni. decet. n. mutuantem seruare se indemnẽ. Et hoc quo ad damnum emergens. Quintus casus est quo ad damnũ lucri cessantis. Siquis pecu= niam pro parata in promptu negociatione expositurus in veri/ tate/vt occurrenti casui necessitatis proximi ex charitate subue= niat mutuat/ac damnum cessantis lucri sibi persolui vltra sor= tem deducit in pactum, vsura non est si due adsint cōditiones. prima est/ꝙ mutuans ex hoc mutuo impediatur vere a lucro. quod tunc non est quando mutuans habet aliam pecuniā quā potest mutuare: quia si aliam habet non impeditur ex mutuo<-P> @@0@ @@1@ Sextus est. Siquis mutuat alicui eo pacto vt remutuet sibi qñ ipse indigebit/vsura est: quia obligatio ista pro quanto est ciuilis est pecunia estimabilis. Quāuis enim accipiens mutuũ tenea{t$} ex debito morali ad remutuandũ qñ opus eri: & poterit, non tene{t$} tñ ex debito ciuili: quale debitũ ori{t$} ex pacto. Vñ quũ obli gatio ista sit pecunia estimabilis, nō pōt ex mutuo in lucrũ duci abs vsura. Septimus est. Siquis mutuat alicui eo pacto vt veniat ad mo= lendum in mola sua/aut ad emendũ ab officinasua/aut aliquid hmōi, vsura est: quia obligatio ista ad molendũ in hac mola/ ad emendum ab isto/& hmōi, vendibilis est. & ideo non licet ex mutuo hoc lucrum aliene obligationis reportare. Octauus similis isti est. Siꝗs mutuat alicui dño tꝑali eo pacto vt cōcedat sibi officiũ p̃toris/vel aliquod aliud offm̃, vsura est: quia cōcessio ista vendibilis est. Et ꝑꝑea nō licet ex mutuo lucrũ talis cōcessionis exigere. Discerne tñ in his casibus duo lucra. Alterũ vsurariũ: & alterũ licitũ. Nam vsurarium lucrũ est ob ligatio ad remutuandũ/obligatio ad molendũ in hac mola/obli gatio ad emendũ ab hac officina / obligatio ad concedendũ tale officiũ/& sic de similibus. Licitũ vero lucrũ est merces debita pro mola/preciũ re℟ venditarũ/stipendia & prouentus officij/ & sic de similibus: quia ista lucra nō sunt ex mutuo, sed ex alijs contractibus/seruitijs/industrijs/operis/officijs &c. Et propterea in istiusmodi vsuris non tene{t$} qui sic mutuauit ad restituendũ mercedẽ mole/preciũ vendita℟ re℟/stipẽdia prouentus officij/<-P> @@0@ @@1@ Nonus est. Siquis mutuat dño vel cōitati eo pacto vt donec re stitua{t$} sibi mutuatũ nō soluat gabellas, vsura ẽ: quia ex mutuo lucrũ reportat exemptionis a debita solutiōe gabella℟. Cōstat. n. ꝙ hec exemptio pecunia estimabilis est. & tene{t$} iste ad restōnẽ cōmunitati seu dño gabelle de toto retento q soluere debuisset: quia lucrum vsurarium est. Decimus casus ẽ. Siquis mutuat alicui centũ ea rōne vt emat a mutuante q̃dā sua iura desperata aut inutilia/aut agrũ sterilẽ/ aut aliquid hmōi, vsura est pessima. Tum quia mutuũ/damnũ infert proximo annexe male emptionis. Tum quia ẽt si res que venales proponun{t$} essent vtiles valde, cōtra naturam cōtractus mutui est ꝙ is cui mutuatur obligetur ciuiliter ad emendũ seu quodlibet aliud: vt dictum est. Vndecimus est. Siquis mutuat suꝑ pignora ea ratione vt hẽat tres pro centenario/nō quasi lucrũ ex mutuo/sed quasi subsidiũ ac stipendium necessarium ad custodiam pigno℟ & excussionẽ & alia hmōi, vsura est: qm̃ in veritate iste non mutuaret nisi lu cra hec ex hoc ꝙ mutuat expectaret. Ex hoc autem non sequi{t$} errare illos qui pignora onerosa bona fide accipientes/volunt in demnes se seruare: sicut. n. nō debent ex pignore fieri locupletio= res/ita nec pauperiores: & sicut fructus pignoris sunt compu= tandi in sortem, ita expense qualitati pignoris annexe imputāde sunt domino pignoris. Duodecimus est. Siquis mutuat alicui nauiganti mille ea ra tione vt cum ipso eodem mutuante fiat cōtractus assecurationis<-P> @@0@ @@1@ ¶ Et hinc habes claritatem plurium casuũ. Primus est. Siquis accōmodat pecuniā alicui ad ostentationẽ faciendā (vt numu larij solitisunt mōstrare publice quasi aceruos numo℟ aureo℟) & exinde vult sibi lucrũ aliquod, non est vsura: quia non ex mutuo sed ex accōmodata & quasi locata pecunia lucrũ bẽt. Secundus est similis. Siquis locat pecunias aureas ad ponen= dum in balneo vel brodio & hmōi, si inde vult moderatũ lu= crum/nulla est vsura. Tertius. Siquis numos aureos vendit pro argenteis / & inde moderatũ lucrum exigit, nulla est vsura. Et rō horum & simi lium casuum est: quia pecunia in istis cōtractibus non mutua tur, sed quasi res quedam accōmodatur/locatur/venditur: sicut licite in similibus casibus aurũ non monetatum/gemme/iocalia & alia huiusmodi possent accōmodari / locari aut vendi cum honesto lucro. Quartus casus est cum lucrum venit ex mora debitoris. Ita ꝙ postꝗ̈ debitor non soluit tempore debito/potest creditor duo lucrari: scilicet penam conuentionalem, & aliquid pro interesse tam damni emergentis ꝗ̈ lucri cessantis. Nullum siquidẽ excre= mentum huiusmodi est vsurarium: quia non ex mutuo proue= nit/sed ex mora debitoris. Et hec intellige si & ꝗ̈diu contra vo luntatem creditoris contracta est & durat mora. Nam si credi tor prorogasset terminum aut esset contentus de mora cōtinuan<-P> @@0@ @@1@ (hoc est ex incluso seu interpretato mu= tuo in alijs contractibus: puta emptionis & venditionis &c.) dicendum nunc est. Primus ergo casus est. Siquis vendendo/pluris non pio & mo derato sed rigoroso precio vendit quia expectat tempus quo sibi soluendum est, vsuram committit: quia quasi mutuum est ex= pectatio temporis. Qñ tñ venditor seruaturus erat res in aliud tẽpus vendendas, pōt vt supra dictum est/vendere pluris ꝗ̈ nũc valẽt iuxta ambiguũ verisimile p̃ciũ futuri tꝑis. Et similiter Yüklə 5,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|