24-DARS: GAPNING IKKINCHI DARAJALI BO‘LAKLARI Yuqorida aytilganidek, gaplar bosh bo‘laklar (ega va kesim) va ikkinchi
darajali bo‘laklardan tashkil topadi. Bosh bo‘laklar gapning asosini tashkil qilsa,
ikkinchi darajali bo‘laklar bosh bo‘laklarni to‘lditrib, aniqlab, izohlab keladi. Ikkinchi
darajali bo‘laklarga aniqlovchi, to‘ldiruvchi va hol kiradi.
Aniqlovchi, uning ifodalanishi va turlari. Aniqlovchi predmet belgisini ifodalovchi, ya’ni predmetning qandayligini,
kimga qarashli ekanini bildiruvchi ikkinchi darajali bo‘lakdir.
Misol: 1
. Yozuvchining vazifasi go‘zallik yaratishdir (A.Qahhor). 2.
Yaxshi fazilatlardan biri tilni tiyib so‘zlashdir. 3. Uzoqdan
baland bo‘yli, ozg‘in kishi
ko‘rindi. 4.
O‘n beshta kitob o‘quvchilarga tarqatildi. 5.
Shu kitoblar Toshkentda
nashr qilingan.
Yuqoridagi misollarda ajratilgan so‘zlar predmetning kimga qarashliligini
(birinchi misol), shaxs predmetning qandayligini – belgisini (ikkinchi va uchinchi
misol), miqdorini (to‘rtinchi misol) va ko‘rsatishli belgini (beshinchi misol)
ifodalangan.
Aniqlovchilar qo‘yidagi so‘z turkumlari orqali ifodalanadi:
1. Sifat bilan ifodalanadi :
Yaxshi niyat – yarim mo l (maqol)
2. Son bilan ifodalanadi :
Yig‘ilishda uchta talaba so‘zladi .
3. Olmosh bilan ifodalanadi :
Uzoqdan ko‘ringan ana shu binoga bizning universitetimiz joylashgan .
104
4. Ot bilan ifodalanadi :
Fakul’tet talabalari hamma ishda namuna bo‘lishdi.
