Türk edebiyatının islamiyet'ten önce ve îslamî dönem genel tasnifi içinde; Türk Halk Edebiyatı kendine has yerini almaktadır. Bu edebiyat

145

B. Türkçe- Edebiyat Ders Programlannda İşlenen Halk Edebiyatı Konulan

Doğuş hususiyetleri ne olursa olsun, anonim ve kollektif karakter taşıyan mahsullerle; efsane menkabe, destan, masal, hikaye, atalar sözü, fıkra, bilmece, mani, ninni, ağıt ve köy orta oyunu dediğimiz mahsulleri; meddah, karagöz ve ortaoyunu hatta kukla, halk edebiyatı ürünleri adı altında toplanabilir (Elçin, 1993: 4). Belirtilen bu halk edebiyaü ürünleri, gerek ilköğretim Okulu Türkçe dersi programlannda, gerekse Orta Öğretim Türk Dili ve Edebiyatı dersi programlannda öğrencilere bilgi ve beceri ve davranış kazandıracak bir araç olarak yer almaktadır. Bunun yanında halk edebiyatı, Türk edebiyatı tarihinde de bir alan olarak incelenmektedir.

Bu sebeple üniversitelerin Türkçe Eğitimi, Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi, Türk Dili ve Edebiyatı ve hatta Sini/Öğretmenliği ve Okul Öncesi Eğitimi Bölümlerinde okuyan öğretmen adaylannın halk edebiyatı ürünlerinden kaynak ve araç olarak yararlanmayı bilmeleri gerekir.

Okullanmızın müfredat programlannda yer alan Halk edebiyatına ait konularaı aşağıdaki şekilde gösterebiliriz. Onlar da:

7. İlköğretim Türkçe Programlannda İşlenen Halk Edebiyatı Konulan 153

Programda halk edebiyatıyla ilgili, doğrudan belirtilen amaç ve kazandı-niacak davranışlann yanında, halk edebiyatı ürünlerinin araç olarak kullanılmasıyla daha kolay kazandınlabilecek bilgi ve becerilerle ilgili maddeler de bulunmaktadır. Burada daha çok halk edebiyatıyla doğrudan ilgili madde-lere yer verilmiştir. Bu maddelere geçmeden önce, Programdaki Genel A-maçlar ve Açıklamalar bölümleri incelendiğinde de halk edebiyatı ürünlerinden yararlanmayı gerektiren hususlara yer verildiği görülecektir.

Programın Genel Amaçlar bölümünde;

Sözlü ve yazılı Türk ve dünya kültür ürünleri yolluyla, Türk kültürünü tanıma ve ka7.anmala.nnda; Türk yurdunu, ulusunu, doğayı, hayatı, insanlığı sevmelerinde yardımcı olmak, maddesinde belirtilen amaca ulaşmada;- banşı, sevgiyi, doğa sevgisini, vatan sevgisini, vatan için fedakarlık göstermeyi ve çalışmayı anlatan masal, hikaye vb. halk edebiyatı ürünlerinden,

Yukarıda verilen sorular işlenen konu ile alakalı ve konunun anlaşılıp anlaşılmadığım tespit ettiği için değerlendirme sorulandır. Teknik olarak yukarıda ifade edilen 36. 37. 38. 39. maddelere uyum sağlayacak şekilde somlara dikkat edilmelidir.

Birinci, ikinci ve üçüncü soru 38. maddeye uygundur. Çünkü öğrenci kenedi kendini değerlendirme imkanının bulmaktadır.

Birinci, ikinci ve üçüncü soru 36. 27. 39. maddelere uygun sorulmuştur.

Yukarıda verilen soruların 36. Maddeye kısmen uygun değildir. Çünkü, test tekniğim becerisin; kazandıracak herhangi yönlendirme yoktur.

ı" T. T. K. B'nın 22. 09. 1981 tarih ve 172 sayılı karan ile kabul edilmiş; 06. 07. 1981 tarih ve 2098 sayılı Tebliğler Dergisinde yayımlanmıştır.

146

Türlü etkinliklerle öğrencilerin kelime dağarcığını geliştirmek, madde-sinde belirtilen amaca ulaşmada da; masal, hikaye anlatma-anlattırma; bilmece sorma-sordurma; hikaye ve masalları dramatize ederek oynattırma; halk oyunları ve mahallî çocuk oyunları oynattırma; karagöz, ortaoyunu gösterileri yaptırma gibi etkinüklerinden yararlanılabilir Ayraca bu etkinliklerle öğrenciler arasında iletişim gelişir, öğrenciler sosyalleşir ve eğlenirler.

Belirtilen bu çalışmalar aynı zamanda öğrencilerin anlama ve anlatma becerilerim geliştirmeye yardımcı olacaktır.

Programın Açıklamalar bölümünde öğrencilere okuma alışkanlığı ka-zandınîması gerekliliği vurgulanmaktadır. Öğrencilerin okuma eğilimlerinin saptanarak hoşlandıkları türleri okumaları yönünde teşvik etmek gerekir. Özellikle ilköğretimin ilk yıllannda eğlendirici, dikkat çekici olmaları ve öğrencilerin zihinsel yapılanna uygunluk yönüyle halk edebiyatı ürünleri öğrencilere okuyup dinlemeleri yönünde tavsiye ve teşvik edilebilir.

Yine bu bölümde, Türkçe dersleri öğrencinin;

Ulusal kültürümüzün değerli eserleri île karşılaşmasını sağlayarak ulusal bilincim ve ulusal coşkusunu; güzel metinlerin zevkim tadarak duygusunu ve Türk dilme olan sevgisini geliştirecektir, denilmektedir. Bu bilgi beceri ve duyguların kazanıhp geliştirilmesinde halk edebiyatı ürünleri büyük katkı sağlayacaktır.

Halk edebiyatı mahsullerine ait metinler, metin inceleme çalışmalannda da bir araç olarak kullanılabilir. Böylelikle öğrenci hem halk edebiyatım tanımış, genelde edebiyatı bilgi seviyesinde öğrenmiş hem de bu metinlerdeki kültürel unsurları kazanmış olacaktır.

Halk edebiyatı metinlerinin dil inceleme-dil bilgisi çalışmalannda kulla-nılması yoluyla da öğrencinin yeni ifade kalıpları öğrenmesi ve bunları kullanabilme alışkanlığı kazanması sağlanmış olacaktır.

Halk Edebiyatı Ürünleri Yönünden ilköğretim Okulu Türkçe Progra-mında Öğrencilerin Kazanacakları Davranışlar (Bilgi Beceri ve Alışkanlıklar):

147

ANLAMA (Dinleme ve izleme. Okuma, Anlama Teknikleri Bakımın-dan)__________________

1. Sımf

2. Sınıf

3-5 dakikalık bir masalı dinleyebilmek (anlatanı, kitaptan okuyanı, teyp, pikap vb. araçlardan),

Dinlediği, görüp izlediği ya da okuduğu düzeye uygun (3-5 dakikalık) bir masaldaki, öykü vb. ndeki kahramanların kimler oldu-ğunu belirtebilmek,________________________

6-8 dakikalık bir masalı ve öyküyü dinleyebilmek (anlatanı, kitaptan okuyanı, teyp, pikap vb. araçlardan), Açık yazılmış basit bir öyküyü kişilerin konuşmalarım canlandı-rarak okuyabilmek,

Düzeyine uygun tekerleme ve şiirler okuyabilmek, Dinlediği, görüp izlediği (3-5 dakikalık) ya da okuduğu düzeye uygun bir masaldaki, öykü vb. ndeki kahramanların kimler oldu-ğunu, olayların geçtiği yer ve zamanı anlayıp belirtebilmek,

3. Sınıf

4. Sınıf

8-10 dakikalık bir masalı ve öyküyü dinleyebilmek (anlatanı,

kitaptan okuyanı, teyp, pikap, radyo vb. araçlardan),

Açık yazılmış basit bir öyküyü küçük hareketlerle ve kişilerin

konuşmalarım canlandırarak okuyabilmek,

Düzeyine uygun tekerleme ve şiirleri okuyabilmek,

15-20 dakikalık bir masal, öykü, bandım dinleyebilmek, bir röportajı, bir belgesel filmi ve bir çocuk filmim izleyebilmek,

Dinlediği, izlediği bir filmin, oyunun okuduğu bir öykünün (hikayenin) olayım belirtebilmek, belli başlı kişilerin fiziksel ve karakter özelliklerim, olayın geçtiği yeri ve zamanı belirtebilmek, Dinlediği, izlediği bir konuşmanın, filmin ve benzerlerinin okuduğu bir öykü yazısının (masal, öykü, fıkra vb.) 100-150 kelimelik bir mektubun ana fikrini ve bir iki yardımcı fikrini anlayıp belirtebilmek,____________________ ______

5. Sınıf

20-25 dakikalık bir masal, öykü, bandım dinleyebilmek, bir röportajı, bir belgesel filmi ve bir çocuk filmini izleyebilmek, izlediği bir filmin, bir oyunun, okuduğu bir öykünün (hikayenin) olaylarım belirtebilmek, belli başlı kişilerin fiziksel ve karakter özelliklerim, olayın geçtiği yeri ve zamanı belirtebilmek,_____

6. Sınıf

Bir yazıdaki kelimelerin gerçek ve mecaz anlamlarım kavrayabilmek, kelime gruplarım, benzetmeleri, atasözlerini çözümleyebilmek,__________________________

7. Sınıf

8. Sınıf

Bir yazıdaki kelimelerin, kelime gruplannın benzetmelerin, ata-sözlerinin anlamlarım çözümleyebilmek,

Bir yazıdaki kelimelerin, kelime gruplannın benzetmelerin, ata-sözü ve özdeyişlerin anlamlarım çözümleyebilmek,________

ANLATMA (Sözlü ve Yazılı Olarak)

l. Sınıf Kısa bir masalı, bir öyküyü anlatabilmek,

2. Sınıf

Düzeye uygun bir masalı, bir öyküyü vb. 3-5 cümle ile anlatabilmek, Bazı tekerlemeleri söyleyebilmek, düzeye uygun ve sanat değeri

148

olan şiirleri ezbere okuyabilmek.

Düzeye uygun kısa bir masalı, bir öyküyü resimlere bakarak 8-10

cümle ile sınıfça yazabilmek,

3. Sınıf

Okunan ya da dinlenen düzeye uygun bir masalı, bir öyküyü izlenen düzeye uygun bir çizgi filmi, olaylar dizisini bozmadan, ana çizgileriyle anlatabilmek,

Okunan ya da dinlenen düzeye uygun bir masalı, bir öyküyü izlenen düzeye uygun bir çizgi filmi, olaylar dizisini bozmadan, ana çizgileriyle en az 5-6 cümle ile yazabilmek,

4. Sınıf

İzlenen düzeye uygun bir filmi, okunan ya da dinlenen 150-200 kelimelik bir olay yazışım (masal, öykü, anı, gezi vb.) anlatabil-mek, ana fikrini kısaca belirtebilmek,

5. Sınıf

izlenen düzeye uygun bir filmi, okunan ya da dinlenen 200-300 kelimelik bir olay yazışım (masal, öykü, anı, gezi vb.)kısaca sırasıyla anlatabilmek, ana fikrini belirtebilmek, Basit atasözü ve özdeyişlerin anlamlarım açıklayabilmek, izlenen düzeye uygun bir filmi, okunan ya da dinlenen 200-300 kelimelik bir olay yazışım (masal, öykü, anı, gezi vb.) özetleye-bilmek, ana fikrini belirtebilmek,

6. Sınıf

Düzeyine uygun kelime grupları, atasözü, özdeyiş ve deyimleri açıklayabilmek,

7. Sınıf

Kelime, kelime grupları, atasözü, özdeyiş, deyim ve benzetmeleri açıklayabilmek,

8. Sınıf

Atasözü, özdeyiş, deyim, kelime, kelime grupları ve benzetmeleri açıklayabilmek,

2. Lise Edebiyat Programlannda işlenen Halk Edebiyatı Konulan154

Adında da geçtiği gibi bu program, daha çok bir öğretim programıdır. Yani program alışkanlık, beceri ve davranış kazandırmaya değil, konulara dayandırılmıştır. Öğretilecek bilgiler konulara bölünerek verilmiştir. Halbuki ilköğretim Türkçe programı, davranış temeline oturtulmuştu.

Program, Edebiyat, Türk Dili ve Kompozisyon ana başlıkları altında üç yıla göre düzenlenmiştir. Konumuz olan halk edebiyatı, Türk edebiyatı içinde verilmiştir. Halk edebiyatının sınıflara göre ders programlannda ele alınış şekilleri şu şekildedir:

""' T. T. K. B'nın 18. 09. 1992 tarih ve 293 sayılı kararı ile kabul edilmiş; 1992-1993eğitim ve öğretim yılından itibaren uygulanmaya başlamıştır.

149

9. Sınıf

A. Türk Halk Edebiyatında Manzum Eserler:

1. Türk halk edebiyatında belli başlı nazım şekilleri ve nazım türleri (mani. türkü, koşma, semai, ilahi, nutuk, ninni vb.)

2. Hece ölçüşü ve özellikleri

3. Anonim halk edebiyatı Türk şiiri

4. Dini- tasavvufî Türk şiiri

5. Aşık tarzı Türk şiiri

Eserlerinden faydalanılacak şahsiyetler: Yunus Emre, Aşık Veysel Şatıroğlu, Karacaoğlan, Ercişli Emrah, Kaygusuz Abdal, Aziz Mahmud Hüdaî, Erzurumlu Emrah.

B. Türk Halk Tiyatrosu

(Karagöz, meddah, ortaoyunu ve köy seyirlik oyunları)

10. Sınıf

10. Sınıf

A. islamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

1. Devrin genel özellikleri

2. Eserler

a. Sözlü eserler

1. Sagular

2. Koşuklar

3. Savlar

4. Destanlar (Oğuz Destanı, Ergenekon Destanı vb.) b. Yazılı örnekler

Göktürk Kitabeleri (Metinleri)

3. Dünya Edebiyatı Karşılaştırmalı (Destan örnekleri) B. İslamî Devir Türk Edebiyatı Yüzyıllara göre genel özellikleri vb. Eserler. Manas Destanı Eserlerinden faydalanılacak şahsiyetler:

Nasrettin Hoca (Fıkra örnekleri). Dede Korkut Hikayeleri

(Anonim)

Aşık edebiyatının genel hatları ile tanıtımı Eserlerinden faydalanılacak şahsiyetler:

Köroglu, Aşık Garib Hikayesi, Karacaoğlan, Aşık Ömer, Kerem île Aslı Hikayesi, Erzurumlu İbrahim Hakkı.

C. XIX. Yüzyıl Türk Edebiyatı

Genel özellikler Eserlerinden faydalanılacak şahsiyetler:

Dadaloglu, Seyrani, Bayburtlu Zihni, Erzurumlu Emrah.

11. Sınıf

A. Günümüz Halk Edebiyatı

1. Genel Özellikler

2. Eserler Eserlerinden faydalanılacak şahsiyetler:

Aşık Veysel, Erzurumlu Yaşar Reyhanî, Karslı Murat Çobanoğlu, ŞerefTaşlıova

150

3. İlköğretim ve Use Programlarındaki Halk Edebiyatı Konulanmn Değerlendirümesi

Bilindiği gibi ilköğretimde metinler dil becerüerinin geliştirilmesine yönelik bir araç olarak kullanıhrken, orta öğretimde birden bire bu metinlerin edebiyat yönü ele alınmaya başlanır. Dil becerileri. Kompozisyon başlıklı bölümde incelenir. Dolayısıyla ilköğretim ile orta öğretündeki dil eğitimi çalışmaları bir kopukluk gösterir.

Lise Türk Dili ve Edebiyatı Programına yönelik eleştirilerin basında klasik Türk edebiyaüna (divan edebiyatı) çok ağırlık verildiği gelmektedir (TED, Orta Öğretim Kurumlannda Türk Dili ve Edebiyatı Öğretimi ve Sorunları, 10-11 Nisan 1986). Yine bunun yanında programla ders kitapları arasındaki uyumsuzluk öne çıkartılmaktadır. Programın Açıklamalar bölümü dikkate alınmadan sadece konular kısınma göre ders kitapları hazırlanmaktadır. Bu da programın esnek yönünün kullanılmaması anlamına gelmektedir.

Programda halk edebiyatı, bir edebiyat tarihi bakış açısıyla ele alınmaktadır. Bilinen en eski sözlü ve yazılı eserlerden itibaren kronolojik bir sıralama içinde konular belirtilmiştir. Sonradan yapılan eklemelerle günümüzden ancak iki aşığa yer verilmiştir (Şeref Taşlıova, Murat Çobanoğlu). Bu durum da halk edebiyatım yine günümüzden, halk yaşamından uzak bir edebiyat gibi göstermektedir. Halbuki, annesinden dinlediği ninnilerle, masallarla uyuyan; arkadaşlarıyla birbirlerine sordukları bilmecelerle, söyledikleri tekerlemelerle eğlenen; deyimlerle, atasözleriyle dilini güzel ve etkin bir şekilde kullanan insanlar için o edebiyat, sadece geçmişe ait olamaz. Halk edebiyatı öncelikle günümüzden hareketle ele alınmalıdır. Dil eğitimi halk edebi-yatının yüzyıllardır devam eden sadeliğinden yararlanılarak geliştirilmelidir.

ilköğretim ve orta öğretimde programlar belirtilen bu hususlara göre dü-zenlenirse hem dil gelişiminde hem de halk edebiyatı öğretiminde istenilen amaçlara ve başanya daha kolay ulaşılacaktır.

4. Programlarda Kullanılan Halk Edebiyatı Terminolojisi

Ayrıca bu değerlendirmeyi Halk Edebiyatı Öğretiminde Terminoloji da-lında ele alacak olursak bunu da değeriendirmemiz şöyle olabilir. Bilindiği gibi bilimde, üzerinde anlaşılmış terimlerin bulunması çok önemlidir. Günü-müz, eğitim öğretim faaliyetlerinde de bu terim ve kavramlar oldukça etkilidir. Bu sadece sözlük anlamında değil, kapsadıktan öğretim sürecinin düzen-lenmesinde de önemlidir. Öncelikle öğretilecek alanla ilgili kavramlar tespit edilip konular ve programlar buna göre oluşturuluyor.

Ülkemiz halk bilim/halk edebiyatı çalışmalannda ve ders kitaplannda kimi terimlerin kullanmunda bir terim birliği olmadığı bilinen bir gerçektir. Terim birliği sağlanmadıkça yapılan çalışmaların anlaşılması, yorumlanması

151

ve halk edebiyatı öğretiminin yapılması istenilen verimlilikte olmayacaktır (Sever, 2002: 653). Öncelikle halk bilim/halk edebiyatı çalışmalannda, sonra da bunların öğretiminde üzerinde anlaşılmış bir terminolojiye ihtiyaç vardır.

Halk edebiyatı eğitimi ve öğretiminde kullanılacak terim ve kavramlar, alanla ilgili kaynaklardan ve ders kitaplanndan taranarak bir tespit yapılmalı ve bu tespitleri haftalık ve yıllık ders programlannda genişletilmesi ve sayının arttırılması suretiyle faydalanılmalıdır.155

C. Türkçe-Edebiyat Ders Programlannda Halk Edebiyatı Konula-nnın tşlenişinde Kullanılan Ders Araç-Gereçleri15*

Ders araçlannın eğitimde kullamiması eğitim tarihi kadar eskidir. Ancak geniş çapta kullanılmaları eğitim teknolojilerindeki ilerlemelerle olmuştur. Bu cümleden olarak ders aracı; "Ögrenme-öğretme etkinlikleri sırasında öğrencinin ögrenmesi, öğretmenin etkin bir öğretim faaliyeti yürütebilmesi için bilgilerin kavratılmasında, olayların açıklanmasında, varlıkların tanı-tılmasında üzerinde gözlem ve araştırma yapmada kullanılan her türlü öğ-renme-ögretme yardımcılanna" denir. (Teker 1987)

Eğitim-öğretim araç ve gereçlerinin faydaları konusunda pekçok önemli araştırma yapılmıştır. Yapılan araştırmaların sonuçlarma göre hatırlama ve etkili öğrenmede araç ve gereçlerin önemli rol oynadığı görülmektedir. Eğer öğretmen araç ve gereç kullanırsa öğrenciler elbette daha iyi öğrenirler.

Öğretim etkinliklerinde uygun araçlardan yararlanıldığı takdirde; öğrencilerin konulan daha kolay öğrendikleri, sağlam algılar kazandıkları, öğretimin daha aktif hale geldiği, ilgi ve dikkatierinin daha uzun süre tutulabildiği, ezbercilikten kurtuldukları, bilimsel araştırmalara yöneldiği ve bunlara benzer bir çok katkıda bulunduğu bilinen bir olgudur.

Öğretim araçları çok basit yapıdan aşın derecede karmaşık yapılara kadar uzanan çok geniş bir alanı kapsamaktadır. Bu alan yazı tahtasından bilgi-sayara kadar uzanmaktadır. Kısaca bunlan tanıtmaya çalışalım:

a. Ders Araç-Gereçlerinin Çeşitleri l. Kitaplar ve Diğer Yayınlar

Bilindiği gibi kitaplar; sosyal bilimlerden biri olan edebiyat dersleri için, öğretimde vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Ancak Halk edebiyatı eğitimi için hazırlanan kitaplann ne ölçüde eğitim bilimlerim temel ahnarak hazırlandığı

152

tartışma konusudur. Zaten belli bir ders kitabından bahsetmek de hatalıdır. Çünkü öğretim elemanının takip edeceği, öğrencilere tavsiye edeceği birçok kaynak eser olacağı unutulmamalıdır, önemli olan bu eserlerden eğitim öğretim sürecinde nasıl faydalanılacağıdır. Halk Edebiyaü öğretiminde derste kullanılacak kitap ve diğer yayınlar seçilirken amaca ne ölçüde hizmet edeceği incelenmelidir. Bu tür metinlerin seçiminde iki önemli ölçüt vardır. Bunlar:

1- Okunan metinler öğrencinin ilgisini çekmeli,

2- Okunan metinler edebî yönden değerli olmalı. Mensup olduğu edebî türün iyi bir temsilcisi olmalıdır.

Kitaplannda yer alan metinler araçtır. Kimileri metinlerin araç olma ö-zelliğini göz ardı ederek, onları bir amaç gibi algılamaktadır. Bu yüzden de Halk edebiyatı eğitimi için hazırlanan bazı kitaplar yetersiz kalmaktadır.

Derslerde kullanılan kitapların yazımında seçilen metinler, mümkün olduğunca gençlerin okul dışındaki dünyasıyla ilgili olmalıdır. Çünkü, insan kendi gözlemleriyle, okudukları ve dinledikleri arasında ilgi kurmak ister. ilgi kuramadığı konulanı kayıtsız kalır, onları kavramakta zorluk çeker. Kitapların seçilmesi ve kullanılmasında yukarıda belirttiğimiz noktalara mümkün olduğunca dikkat edilmesi gerekmektedir.

Genel anlamda kitapları üç grupta inceleyebiliriz (Ünalan 2001: 105):

Başucu Eserleri: Bu tür kitaplar bir kez değil, dönüp dönüp okunması gereken kitaplardır. Bunlar gıda gibidir alınmazsa olmaz.

Müracaat Eserleri: Sözlükler, kavram kitapları, ansiklopediler, antolojiler vb. Bu gruba girmektedir. Gerektikçe alınmalıdır.

Genel Kültür Eserleri: Uzun vadede nasıl bir insan olacağınım şekillendiren eserlerdir ki seçiminde çok titiz olunmalıdır.

2. Yazı Tahtası

Öğretmenlerin temel yardımcılanndan birisi şüphesiz ki yazı tahtasıdır. Kara tahta olarak da bilinen yazı tahtasının günümüzde değişik bir çok şekli yapılmaktadır. Büyük yazı alanının olması, kolayca silinebilmesi, yazılan yazıların kalabalık öğrenci gurupları tarafından okunması yazı tahtasının en yararlı yönleridir. Değişik renkte kalem/tebeşir kullanılarak öğrencinin dikkati bazı noktalara çekilebilir. (Küçükahmet 1999: 145-146). Tahtanın kullanılmasında bazı pedagojik usullere uyulmalıdır. Yazı tahtasına yazılacak yazılar, tahtanın sol uçundan sağ ucuna kadar boydan boya, uzun satırlar halinde yazılmamalı, öğrencilerin de tahtayı bu tarzda kullanmalanna müsade edilmemeli. Her şeyden önce tahta iktisadî ve düzenli kullanılmalıdır

153

Tahtaya yazılan bilgilerin öğrencilerin bellekterine daha etkin kaydet-melerine yardımcı olmak için öğretmen için bazı ilkeler geliştirilmiştir (Senemoğlu 2001:379):

* Yazacağınız fikri tahtaya yazmadan önce söyleyiniz. Bu ilkenin üç temel yaran bulunmaktadır.

a. Söyleme, yazmadan hızlıdır. Böylece öğrenci beynin sol yan küresini

kullanarak bilgiyi işlemeye başlar.

b. Yazının başı göriilerek yanlış tahmin yapılması önlenir. c. Tahtaya mesajın yazılması sırasında meydana gelen üç-sekiz saniyelik

sessizlik bilginin kısa süreli bellekte saklanması için zihinsel tekrar yapma

fırsatı verir.

* Anahtar sözcükler kullanırın, basit şekiller, şemalar çiziniz.

Öğrencinin anahtar sözcükler ve temel fikirler üstünde odaklaşmağı için, temel kavramlar ve fikirler arasındaki ilişkiyi çok basit bir biçimde tahtada sesli düşünerek şematize ediniz.

* Kavramlar ve fikirler arasındaki ilişkileri gösterecek şekilde yazınız.

Bir konunun ana hatlarının tahtaya yazılması,

Örneğin;

A Türk Halk Edebiyatı

1. Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı

2. Türk Destan Edebiyatı

3. Türk Ananim Halk Edebiyatı

4. Aşık Edebiyatı

* Yeni bir şey yazmadan önce, eski ilişkisiz bilgileri tamamen şiliniz.

Açık bir zihin, nasıl temiz bir düşünmeyi sağüyorsa, aynı şekilde de temiz bir tahta etkili öğrenmeyi sağlar.

Sadece yazacak yer kadar silmek diğer taranan silmeden bırakmak, tah-tadaki fikirlerin, kavramlann kanşmasına neden olur. Bu durum ise, dikkati dağıttığından dolayı, sağ yan kürenin bilgiyi düzgün bir şekilde işlemesine engel olur.

Sonuç olarak, gerek her dershanede bulunabilecek yazı tahtası kullanıl-sın, gerekse öğrencileri daha çok güdüleyen video, televizyon, slayt, bilgisayar, film şeridi vb. görsel araçlar doğru ve etkili kullanılsın öğrencilerin, her tür derste beyinlerinin iki yan küresini bir arada kullanmalanm sağlamak ve dolayısıyla öğrenmeyi etkili bir şekilde gerçekleştirmek gerekmektedir.

154

3. Fotoğraflar ve Resimler

Fotoğraf ve resimlerden Türk Halk Edebiyatı derslerinde önemli ölçüde faydalanılabilir. Halk yaşamı ve estetiği hakkında resim, fotoğraf minyatür gibi materyaller öğrencilerin incelenilen metnin ya da şahsın yaşadığı devir-deki yaşam biçimini göstennesi açısından önemlidir. Bu tür malzeme sözle anlatılmayacak pek çok mesajın kolayca verilmesini sağlamaktadır. Gerçeği-nin gösterilmesinin çok zor ya da imkansız olduğunu durumlarda resim ve fotoğraflardan faydalanılabilir. Örneğin, halk ozanlannın kullandığı müzik aletlerinin resmi gösterilerek öğrencilerin daha iyi kavraması sağlanabilir.

4. Üç Boyutlu Materyaller

Üç boyutlu materyaller, halk kültürünün manevî unsurlarım oluşturan malzemeleri kapsamaktadır. Devirlere göre ya da coğrafi şartlara göre kullanılagelen folklorik malzemeler Halk edebiyatı eğitiminde önemli etkiye sahiptir. Günümüzde kentleşen toplumumuz ve bunun sonucunda çevresinde folklorik ve etnografik malzeme görmeden gelen gençlere halk ürünlerim kavratmakta bu tür araçlar son derece önemlidir. Mümkün olduğu ölçüde sınıf ortamına getirilen, gezi-gözlem ile eğitim sürecine dahil edilen halk kültürü ürünleri hem öğrencilerin ilgisini bu derse çekmekte hem de algılan-ması ve kavranılmasını kolaylaştıracağı göz önünde bulundurulmalıdır. Halk kültürü ürünlerinin bulunduğu şahıslardan, etnografya ve halk bilimi müzele-rinden faydalanmak halk edebiyatı dersinin etkinliğim artıracaktır. Bu amaca hizmet edecek bir halk bilimi müzesi Gazi Üniversitesi bünyesinde açılmıştır. Örnek olması açısından Zeybek kıyafetim Zeybek oyununu ele alabiliriz:

1. Öğrenci Zeybek kültürünü hem kıyafet hem de folklorik özellikleri açısından somut olarak görebilir. Bu kıyafeti kullanan kişilerin Anadolu'nun neresinde yaşadığı ve giyim özellikleri konusunda bilgi edinebilir. Kıyafetin şeklinden -pantolonun şort biçiminde oluşundan- bunun soğuk bölgelerde kullanılmayacağım anlar. Zeybek oyununun hareketli oluşundan bunun çok sıcak bölgelerde de kullanılamayacağım tahmin edebilir.

2. Bu kıyafetin kullanıldığı yöredeki insanın giyim anlayışı ve yaşayışı hakkında bilgi edinebilir.

3. Zamanındaki halk dokumacılığı hakkında bilgi edinilebilir.

4. O yörenin halk müziği hakkında bilgi edinebiliriz.

5. Kullanılan dil aracılığıyla o yörenin insanlannın kullandıkları dil ö-zelliklerini ve duygu düşünce ve his dünyalanndan haberdar olabiliriz.

6. Üzerindeki işlemelerden ait olduğu donemdeki sanat anlayışı hakkına bir fikir edinebiliriz.

155

5. Elektronik Araçlar

Edebiyat gibi sosyal bilimler alanlannın eğitiminde elektronik araçların kullanımı günden güne artmaktadır. Bu tür araçlar hem göze hem kulağa hitap ettiği için eğitim ve öğretimde büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Bu araçlar tepegöz, televizyon, video, radyo, kasetçalar, slayt, bilgisayar, bilgisayarlı tepegöz (data show), lazer gösterici vb.