TüRKİYE’de köy enstiTÜleri ve pazarören köy enstiTÜSÜ

Seçimle Oluşan Başkanlıklar

Okulda, kendi kendini yönetim ilkesinin tabii gereği olarak, öğrencilerden çeşitli başkanlıklar oluşuyordu. Bunlar okulun yönetiminde önemli görevler alıyor ve etkili oluyordu.

Başkanlıkların en önemlisi öğrenci başkanlığı idi. Diğer başkanlıkların başlıcaları şunlardı: Temizlik ve düzen başkanı, yatakhane başkanı, yemekhane başkanı, çamaşırhane başkanı, fırın başkanı, revir başkanı, çiftlik başkanı ile teknik alanla ilgili çeşitli başkanlıklar idi.

Bütün başkanlıklar idarenin ve öğretmenlerin dışında, fakat onların rehberliğinde, öğrenciler tarafından seçilerek iş başına gelirlerdi. Süreleri birer haftalıktı. Hafta başında değişirlerdi. Daha çok büyük sınıflardan seçilirlerdi. Öğrenci başkanı sadece son sınıflardan olurdu.

Öğrenci başkanı bütün okulun başıydı. Okuldaki başkanlıkların hepsi öğrenci başkanının emrindeydi. İşlerin iyi veya kötü yürümesinden öğrenci başkanı sorumluydu. Öğrenci başkanı, her hafta başında, okul eğitim kolu tarafından son sınıf öğrencilerinin her ayrı kümesinden gösterilen adaylar arasından seçilirdi. Seçim, her hafta Pazartesi sabahları okul önünde toplanan bütün öğrencilerin oylarıyla olurdu. O gün merdiven başına gelen eğitim kolu başkanı olan öğrenci, tespit edilen adayların isimlerini okur, öne davet eder, tanıtırdı. Adayları tek-tek oya sunar, en çok oy alanı haftanın öğrenci başkanı ilan eder ve başarılar dilerdi.

Seçilen öğrenci başkanı; bir hafta süreyle gece gündüz demeden hızlı bir tempoyla çalışarak okulu yönetirdi. Her öğrenci başkanı birbirinden faal olurdu. Elinde bir düdük, o işten bu işe habire koşturur, işlerin iyi yürümesini takip ederdi. O hafta, okul disiplininin iyi işlemesi, bütün başkanlıkların işlerinin iyi yürümesi veya yürümemesi, öğrenci başkanının dirayetiyle ölçülürdü. Okulda disiplini sağlamak için, eğitim kolu tarafından görevlendirilen 2 inzibat öğrenci de öğrenci başkanının emrinde çalışırdı.

Seçimle işbaşına getirilen diğer bütün başkanlar, bir hafta boyunca bulundukları iş yerinin amiri durumundaydı. O hafta içerisinde, işlerin en iyi şekilde yürütülmesine gayret gösterirler ve kişiliklerini ispata çalışırlardı. Aksi halde, hafta sonu toplantılarındaki öğrenci eleştirilerinden kendilerini kurtaramazlardı.

Liderlik yeteneğindeki öğrenciler, bu başkanlıklar sırasında, özellikle öğrenci başkanlığı sırasında kendini gösteriyordu. Başkan olan öğrenci bu yolla tanınıyor, seviliyor, sayılıyor ve emrine itaat ediliyordu. Öğrencilerin kendi seçtiklerine itaat duygusu da bu yolla gelişiyor ve demokrasinin önemli bir kuralı böylece işliyordu.

Okulumuzda Nöbet İşleri

Köy enstitülerinde az memur, az işçi çalıştırmak esastı. Hedef, en az masrafla en iyi işi yapmaktı.

Koskoca (30’u aşkın binalı) Pazarören Köy Enstitüsünde, hatırladığıma göre bir tek kadrolu gece bekçisi çalışıyordu. Bunun yerine, gerekli olan yerlerde öğrenciler nöbetleşe bekçilik yaparlardı. Birkaç öğrenci okul nöbetçisi olarak gece dolaşırdı. Her yatakhanede öğrenciler tarafından gece nöbeti tutulurdu. Her küme kendi dershanesinin temizliğini kendisi yapardı. Okul hademesi yoktu.

Bunların dışında, okulun genel temizliğini, yatakhane temizliğini, yemekhane, çamaşırhane, fırın, revir ve başka iş yerlerinde görülecek işlerin hepsini öğrenciler yaparlardı. Bu kadar çok işyerlerine, değişik kümelerden nöbetçi öğrenci ayırmak derslerin aksamasına yol açacağından buna da bir çare bulunmuştu: Her hafta bir küme o haftanın hizmet nöbetçisi oluyordu. Bu nöbetçi kümenin yaklaşık 50 öğrencisi, değişik iş yerlerine dağılıyor ve bir hafta boyunca orada hizmet veriyordu. Her grup, üzerine aldığı işi en iyi şekilde vermeye çalışıyordu. Zira, onlarda hafta sonu eleştirilerinde hesap vermek zorundaydılar.

Her hafta bir başka öğrenci kümesi de – özellikle yaz aylarında- çiftliğe giderek orada nöbet tutuyordu.

Okulumuzda Demokrasi

Köy enstitülerinde demokrasi yaşanarak öğreniliyordu. Zira: Okulda bir hoşgörü ortamı hâkimdi. Herkes birbirlerinin görüşlerine ve özel tavırlarına saygı duyuyordu. Yukarıda belirtildiği üzere, okulda öğrencilerin kendi kendilerini yönetimi esas alınıyordu. Sınıf başkanlıkları seçimle oluyordu. Yapılan iş bölümünde görev alan kol üyeleri ve değişik başkanlıklar, idarenin yada öğretmenlerin tayini ile değil de, öğrencilerin seçimi ile işbaşına geliyordu. Görev yapan sorumlu öğrenciler, arkadaşları tarafından samimiyetle eleştiriliyor ve bu eleştiriler olgunlukla karşılık buluyordu.

Her hafta pazar günleri yapılan öğrenci toplantılarında geçen haftanın çalışmaları değerlendiriliyor, eleştiriliyor ve gelecek hafta için temennilerde bulunuluyordu. Bütün bunlar, okulda demokrasi ortamının göstergeleriydi.

Okulumuzda Yapılan Haftalık Toplantılar (Pazar Toplantıları)

Her hafta sonunda (çoğu zaman pazar günleri), bütün öğrenciler bir yerde, (yaz günleri ana okul binasının altındaki büyük meydanda) toplanıyordu. Toplantıda, (yukarıda belirtildiği gibi) geçen haftanın çalışmaları değerlendiriliyor, eleştiriliyor, gelecek hafta için dilek ve temenniler dile getiriliyordu.

Toplantıda her öğrenci söz almak ve eleştiri yapmak hakkına sahipti. Eleştiriler ve cevapları olgun bir ortamda devam ederdi. Öğrenciler, hafta içinde yapılan bir çalışmayı, yâda hizmet veren bir başkanın çalışmalarını rahatlıkla tenkit edebilir veya hakkında övgüyle söz edebilirdi. Karşı görüşte olanlarda çekinmeden cevap verebilir ve kendi görüşlerini açıklayabilirlerdi.

En çok eleştiriye hedef olan haftanın öğrenci başkanı idi. Bütün başkanlar ile öğretmenler, müdür yardımcıları, hattâ okul müdürü bile, hizmetleri yönünden eleştirilebilirdi. Bütün bu eleştiriler olgunlukla karşılanırdı. Demokrasinin en güzel uygulaması bu eleştiriler sırasında veriliyordu.

Haftalık Pazar toplantıları yoluyla öğrenciler serbest düşünmeye, düşündüğünü serbestçe ifade etmeye alışıyor; çekinmeden, ürkmeden, korkmadan konuşabilme alışkanlığını kazanıyordu. Atatürk’ün belirttiği: “Fikri hür, irfanı hür, vicdanı hür” nesiller bu yolla yetişiyor yâda yetişmesine katkıda bulunuluyordu.