Ünden bugüN

İSKENDER PAŞA MEKTEBİ

208

209

İSLAM BEY MESCİDİ

Hazire: Türbenin doğusuna zamanla mezarların ilave olmasıyla küçük bir hazire oluşmuştur. Mezar taşlarının çoğu kırık, dağınık halde, birkaç tanesi ise yerinde ve iyi durumdadır. Hazire, kuzey ve doğu yönünde moloz taş ile yapılmış bir duvarla sınırlanmaktadır. Duvar yüzeyinde her iki yönde birer dikdörtgen açıklıklı pencere bulunmaktadır.

Bibi. Yüksel, Bâyezid-Yavuz, 297, 439-440. AHMET VEFA ÇOBANOĞLU

İSKİ

bak. İSTANBUL SU VE KANALiZASYON iDARESi

Caminin harimi günümüzde, çıtalarla "çubuklu" denilen türde taksim edilmiş bir ahşap tavanla kaplıdır. Evliya Çelebi, halen kiremitle kaplı olan çatının kurşunla örtülü olduğunu, çatının altında da ahşap bir kubbenin yer aldığını nakletmektedir. Klasik üslubu yansıtan mihrabın yarım sekizgen planlı nişi köşe sütunçeleri ile kuşatılmış ve mukarnaslı bir yaşmakla donatılmıştır. Ahşap minberin kayda değer bir özelliği yoktur. Alt sıradaki pencereler klasik üslupta kalem işi alınlıklarla taçlandırılmış, tepe pencereleri de aynı türde şeritlerle kuşatılmıştır. Oranları ve ayrıntıları ile klasik üslubu sergileyen, kesme kü-feki taşı örgülü minare harimin kuzeybatı köşesinde yer alır. Çokgen kesitli gövdesi, batı cephesinde taşkınlık yapan, kare tabanlı kaideye oturmakta, şerefenin altındaki mukarnaslarm ince işçiliği dikkati çekmektedir. 1895 depreminden sonra yenilendiği bilinen petek kısmı, koni biçiminde, kurşun kaplı bir külahla son bulur.

Türbe: Bani türbelerinin yerleşiminde gözlenen geleneğe aykırı olarak, caminin kuzey tarafında bulunan türbe dikdörtgen planlı, kagir duvarlı ve ahşap çatılı bir yapıdır. Kuzey cephesinden girilen türbe mekânı dört cephesinde de yan yana sıralanan toplam on altı adet pencere ile aydınlanmaktadır. Pencerelerin dikdörtgen a-çıklıkları topuzlu demir parmaklıklarla donatılmıştır. Osmanlı mimarisinin klasik üslup döneminde alışılmadık bir görünüm arz eden bu türbenin başlangıçta üzeri açık olarak tasarlandığı, sonradan üzerine, bugünkü kurşun kaplı ahşap çatının konduğu tahmin edilebilir. Türbede bulunan, iskender Paşa ile oğlu Ahmed Paşa' ya ait kabirlerin üzerine ahşap sandukalar yerine mermer lahitlerin konmuş olması da bu ihtimali desteklemektedir. Lahitlerin ayak ve baş uçlarında silindir biçiminde mermer şahideler yükselmekte, başucu şahidelerinde, ölüm tarihlerini vermeyen kitabeler bulunmaktadır.

Muvakkitbane.-Muvakkiûıane, dört yüzyıl sonra inşa edilmesine ve ampir üslubunu yansıtmasına rağmen, mütevazı boyutları ve sade cepheleri ve köşesine iliştirilmiş olduğu türbe ile uyum içindedir. Sekizgen planlı yapının kagir duvarları sı-

Iskender Paşa

Külliyesi'nde

caminin

içinden

bir görünüm.

Kadir Aktay/

Onyx, 1994

va ile kaplanmış, üzeri basık sekizgen prizma biçiminde bir ahşap çatı üe örtülmüştür. Dikdörtgen açıklıklı kapısı ile Boğaz tarafına (batıya) açılan üç adet yuvarlak kemerli penceresi mermer söveler-le kuşatılmıştır. Kapının üzerindeki kitabe levhasına ta'lik hatla "Eser-i Rıfat Paşa 1266" ibaresi yazılmıştır. Günümüzde kitaplık olarak kullanılan muvakkithanenin bu yeni fonksiyonu da Osmanlıca kitabenin altına yerleştirilmiş olan Latin harfli küçük bir kitabe ile belirtilmiştir. Demir parmaklıklarla donatılmış olan percerele-rin kemerleri, üzengi hizasında yer alan silmelerle birbirine bağlanmış, kemerlerin kilit taşları çıkıntılı olarak tasarlanmıştır. Sıbyan Mektepleri: Cami ile birlikte inşa edildiği anlaşılan, Evliya Çelebi'nin "mu-allimhane-i sıbyan" adı ile zikrettiği mektebin dikdörtgen planlı, kagir duvarlı ve ahşap çatılı bir yapı olduğu, iki sıralı pencerelerinin bulunduğu, duvarlarının moloz taşla örüldüğü, köşelerde, ayrıca kapı ve pencere sövelerinde kesme küfeki taşının kullanıldığı, çatısının kurşunla kaplandığı bilinmektedir.

C. Vada'mn naklettiğine göre 19. yy'm sonlarında metruk ve harap durumda o-lan mektep 1897'de iptidai mektep olarak kullanılmak üzere tadil edilmiş, bu arada pencere sıralarının arasına ahşap bir kat döşemesi yerleştirilmiş, çatı kaldırılarak bunlara bir kat daha ilave edilmiş, her üç kat da kendi içlerinde ahşap duvarlarla bölünerek sınıflar ve muallim (öğretmen) o-daları meydana getirilmiştir. Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun yürürlüğe girdiği 1924'e kadar bu şekli ile faaliyet gösteren mektep bu tarihte terk edilmiş, 1938'den sonra karakola dönüştürülmüştür. Bu arada, 1897'de eklenen ahşap döşeme, üst kat ve iç duvarlar iptal edilmiş, cephelerde de değişiklik yapılarak, yapı asıl şeklinden iyice uzaklaştırılmıştır.

Zemin katındaki kahvehanenin üzerine oturan ve 1874-1880 arasında rüştiye (ortaokul) olarak kullanıldığı bilinen fevkani mektebin ise ahşap bir mesken görünümü arz ettiği tahmin edilebilir.

Hamam: Tamamen tarihe karışmış olan hamam hakkında C. Vada'nın verdiği bilgilerden, soğukluk bölümünün ahşap çatılı olduğu, çepeçevre, soyunma ma-

hallerini barındıran iki asma katla kuşatıldığı, 19l6'da hamamın yakınındaki Ata Molla Yalısı'ndan sirayet eden yangında bütün bu ahşap aksamın yandığı öğrenilmektedir.

Bu bilgilerin ışığında hamamın planını tam olarak restitüe etmek mümkün değildir. Ancak ılıklık kısmından iki hela birimine geçildiği, sıcaklığın kare planlı (5x5 m) olduğu, bunun solunda dikdörtgen planlı (5x2 m) bir halvetin yer aldığı anlaşılmaktadır. Bu halvetteki kurnalardan birisinde yer alan, Evliya Çelebi' nin de sözünü ettiği, fil kabartması ile bezeli aynataşı 1914'te Evkaf-ı tslamiye Mü-zesi'ne (bugün Türk ve islam Eserleri Müzesi) taşınmıştır. Söz konusu hamamın, Mimar Sinan'ın mührünü taşıyan inşaat defteri Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi'nde bulunmaktadır.

Bibi. Saî Çelebi, Tezkiretü'l-Bünyân, ist., 1988, s. 35, 42; Evliya, Seyahatname, I, 1969, 135; Ayvansarayî, Hadîka, II, 158; Raif, Mir'at, 224-225; Osman Bey, Mecmua-i Cevâmi, II, 52-53, no. 233; C. Vada, Boğaziçi Konuşuyor, ist., ty, s. 67-82; Konyalı, Mimar Sinan; Öz, istanbul Camileri, II, 35; Kuran, Mimar Sinan, 34, 65, 277; Z. Ahunbay, "Mimar Sinan'ın Eğitim Yapıları", Mimarbaşı Koca Sinan, Yaşadığı Çağ ve Eserleri, ist., 1988, s. 288; S. Saatçi, Mimar Sinan'ın Yapılarındaki Kitabeler, ist., 1988, s. 68-70.

M. BAHA TANMAN