Wat nou, stigma?!

3.2 Stap één: kwalitatieve inhoudsanalyse

Fred Wester dicht de inhoudsanalyse als onderzoeksmethode “relatieve onbekendheid” toe (Wester, 2006, p. 9). De onbekendheid is onterecht, stelt hij. Een inhoudanalyse – eigenlijk een specifieke vorm van waarnemen – heeft als grote voordeel boven andere onderzoeksmethoden dat de onderzoeker data kan verzamelen, zonder de gegevens te beïnvloeden. Bij het interviewen van participanten of het hen onderwerpen aan een experiment, moet de onderzoeker altijd rekening houden met de mogelijkheid dat de participanten wetende dat ze meedoen aan een onderzoek, zich anders gedragen of verkeerde gegevens verstrekken (Saunders, Lewis, Thornhill, Booij, & Verckens, 2011, p. 174).

Dit is het probleem van reactiviteit, zoals Earl Babbie het omschrijft: “If the people being studied know they’re being studied, they might modify their behavior in a variety of ways” (Babbie, 2007, p. 290). Bij een kwalitatieve inhoudsanalyse van het online samenzijn op Marokko.nl schuilt dit gevaar niet. Het materiaal komt tot stand of is al aanwezig zonder inmenging van de onderzoeker. Deze wijze van observatie geeft zodoende een waarheidsgetrouw beeld van de dagelijkse routine van het forum en haar actieve leden, wat volgens aanhangers van de observatiemethode ook haar grote kracht is.

De kwalitatieve inhoudsanalyse van Marokko Community richt zich op het achterhalen van de motieven achter het online samenzijn van de leden van Marokko.nl. Dus: opmerkingen die verwijzen naar ervaringen in het dagelijks leven, zijn interessant als deze direct in verband te brengen zijn met de activiteiten op Marokko.nl. Maar ook uitspraken met betrekking tot het forum – en/of haar leden – of redenen om actief te zijn op het platform kunnen licht werpen op de sociale functies van het medium in relatie tot het offline bestaan. En of dit wellicht in verband staat met offline stigmatisatie. Welke onderwerpen trekken de aandacht, welke onderwerpen bloeden juist dood, welke leden zoeken elkaar steeds op. Wat is de tone of voice. Belangrijk hierbij is het om ook de onderlinge verbanden tussen de verschillende subfora in het oog te houden. Hoe houden de leden zich tot elkaar? Welke verschillende groepen zijn er te herkennen?

De discussies tussen de leden vormen de centrale onderzoeksgrond van de inhoudsanalyse – of observatie. De interactie van een debat kan de onderlinge relaties blootleggen en hiermee belangrijke waarde hebben als het gaat om de verhoudingen tussen de verschillende betekenissen die Marokko.nl-leden toekennen aan hun participatie. Ik heb me gericht op uitingen die te maken kunnen hebben met de reden van het lid zijn van Marokko.nl. Reacties die iets zeggen over de participatie of over een potentieel stigma in de offline samenleving. Dus ook opmerkingen over de politiek in Nederland, uitlatingen over de eigen etnische groep of hoe zij behandeld worden.

In de discussies rondom actuele thema’s zijn er ook veel niet-Marokkaanse participanten, in het licht van de vraag of het online samenzijn terug te voeren is op stigmatisatie in de offline samenleving, is het interessant om te zien hoe de discussies tussen deze twee groepen – Marokkaanse leden en niet-Marokkaanse leden – zich ontrollen. Met de reacties op bepaalde discussies laten leden zien hoe zij tegen de geponeerde vraagstukken of actuele berichten aankijken, maar ook hoe zij andere leden bekijken. Dit laat een glimp zien van hoe zij in de wereld staan, welke normen en waarden ze erop nahouden. In het algemeen: wat zij belangrijk vinden en daarmee ook wat niet. Hiermee ontstaat ook een algemene schets van de doelgroep en wat hen beweegt.

Met de kwalitatieve inhoudsanalyse ontstaat zodoende een beschrijven typologie met al wat eerste verwijzingen naar stigma, de resultaten zijn onder verdeeld in drie verschillende typen van online samenzijn. Steeds daarbij is het de vraag: is dit type van online samenzijn te koppelen aan stigmatisatie in de offline samenwerking. De kwalitatieve inhoudsanalyse geeft slechts een aanzet tot beantwoording van deze vraag. Vervolgens is er stap twee: het verkiezen van sleutelparticipanten en aan de hand van hun activiteit door de jaren het vormen van een persoonlijk profiel. Dit functioneert voornamelijk als verdieping van de resultaten van de inhoudsanalyse. Maar eerst ga ik in op wat in eerste instantie stap twee van dit onderzoek zou zijn: het interviewen van leden van Marokko.nl.

3.3 De beoogde stap twee

Het streven van deze scriptie in een eerdere opzet was om theorievormend te zijn, door de resultaten van interviews van forumparticipanten te koppelen aan de uitkomsten van de kwalitatieve analyse van Marokko.nl. Zodoende zou het wellicht mogelijk zijn om een empirisch geïnformeerde typologie te krijgen van de sociale functies van Marokko.nl, gekoppeld aan de offline ervaringen van leden. Het doel was om zodoende een theorie te ontwikkelen over de verschillende manieren waarop online samenzijn op Marokko.nl verbonden is met het offline leven. Er zijn dan ook verschillende pogingen gedaan om Marokko.nl-leden bereid te vinden voor een vraaggesprek, al dan niet digitaal om hun privacy te waarborgen. Echter zonder succes.

In juni 2010 is er een oproep op het forum geplaatst om interviewkandidaten te vinden en in mei 2011 is er nogmaals een poging gedaan¹. Dit leverde zeer tegenvallende reacties op. Ook zijn er verschillende moderators – toezichthouders op het forum – aangeschreven met de vraag of zij zouden willen meewerken aan het promoten van het onderzoek. Hier zijn geen reacties op teruggekomen. Bovendien zijn er leden via een privé-bericht benaderd voor een interview, dit leverde ook geen animo op. Uiteindelijk zijn er vier interviews afgenomen met Marokko.nl-leden, maar dit leverde te weinig materiaal op om het oorspronkelijke onderzoeksdoel te bereiken.

Het is gissen naar de reden van de gebrek aan respons. Wellicht is het gebrek aan verbondenheid tussen de leden van Marokko.nl gerelateerd aan de onwil om mee te werken aan een onderzoek over het forum. Willem de Koster trof op Stormfront.org en RefoAnders.nl een min of meer hechte groep aan, met leden die het forum stuk voor stuk een belangrijke plaats in hun leven toedichten, als ontsnapping uit een offline omgeving gevuld met stigmatisatie. Hij vond zonder veel moeite zijn participanten op de fora die hij onderzocht door oproepen te plaatsen. Op Marokko.nl is er echter veel minder sprake van groepsbinding. Wellicht is er in dat geval ook minder de drang om mee te werken aan een onderzoek over het forumgebruik, dit wordt wellicht niet belangrijk genoeg geacht om woorden aan vuil te maken.

Daarnaast lijkt er een bepaalde achterdocht te zijn jegens de Nederlandse onderzoekscultuur. Anoniempje25 reageert op de oproep: “Veel succes, maar mij lijkt het weer zo’n geval om de Marokkaanse gemeenschap in een zwart daglicht te zetten.” En ook Lella_Najat zegt: “Ik vind al die onderzoekjes over allochtonen en specifiek gericht op Marokkanen zwaar eenzijdig. Van mij hoeft het niet. En ik vind niet dat mensen aan dit onderzoek mee moeten doen. Hetgeen je zegt wordt altijd wel verdraaid. Waar die autochtone onderzoekers ook last van hebben, is dat ze niet weten hoe ze de dingen die ze tegenkomen in deze doelgroep kunnen relativeren.”

Na verschillende pogingen bleek het vinden van voldoende interviewkandidaten dus geen haalbare kaart. Na deze kink in de kabel heb ik ervoor gekozen de koers van de scriptie te wijzigingen, door deze toe te spitsen op de stigmatisatie. Inmiddels had ik aanwijzingen dat de offline stigmatisatie van Marokkanen online voor een ander soort samenzijn zorgde dan op Stormfront.org en RefoAnders.nl. Dit gaf voeding aan de nieuwe richting van de scriptie, namelijk: te achterhalen of stigmatisatie een rol speelt bij de opvallende online participatie van Marokkanen en hoe zich dat dan online ontpopt. Om dit te bereiken is als verdieping gekozen voor het opvoeren van zogenoemde sleutelparticipanten. In de volgende paragraaf ga ik hier verder op in.