Wat nou, stigma?!

4.3 Type II: Marokko.nl als religieuze ontmoetingsplaats

4.3.1 Inleiding

Marokko.nl fungeert ook als religieuze ontmoetingsplaats. Door het actief zijn op Marokko.nl voelt men zich waarschijnlijk een betere moslim in het offline leven, het draagt bij aan een actief geloofsleven. Er zijn twee dimensies van dit type te ontwarren. Er is voor gekozen deze twee vormen binnen dit type afhankelijk van elkaar op te voeren, omdat de participatie voortkomt uit andere motieven. Het platform trekt allereerst twijfelende moslims aan die op zoek zijn naar wat religieus zelfvertrouwen, dit is de eerste dimensie. Maar er is ook een groep stabiel gelovigen actief op het forum, zij gebruiken Marokko.nl om religieuze teksten en kennis uit te wisselen. Dit is de tweede dimensie van de religieuze ontmoetingsplaats. Waar de aarzelende gelovigen streven naar stabiliteit en zoekende zijn naar het juiste pad, hebben de meer ervaren moslims dit allang verkregen.

Deze twee specifieke vormen van online samenzijn wijken duidelijk af van de eerder genoemde confrontatiezone. Er is ook een duidelijke uitwisseling tussen deze twee aan religie verbonden vormen van online samenzijn. Hieronder worden ze specifieker uiteen gezet, zoals ook bij de confrontatiezone presenteer ik sleutelparticipanten die kenmerkend zijn voor deze vormen van online samenzijn.

4.3.2 Dimensie één: Religieuze voedingsbodem

‘Ik ben wel waarachtig, maar dus niet standvastig

wat betreft mijn gedachtegang.’ Weeswaarachtig
In de eerste week van april 2011 starten vier leden afhankelijk van elkaar een topic die begint met dezelfde intentie: de islam vanaf nu serieus te nemen. Ze zijn op zoek naar of kennis en raadgeving of mede-gelovigen die hen willen helpen. Marokko.nl lijkt dus een voedingsbodem voor een nog soms ontkiemend, soms instabiel geloof. Er is bij deze zoekende groep veel onzekerheid merkbaar. Zij zijn nog zoekende naar zelfvertrouwen in het geloof. Zoals madamemocro die april 2011 in een topic advies vraagt om haar haperende geloof goed uit te oefenen. Ze schrijft: “Ik stop heel vaak met bidden omdat ik lui ben. Ik ben eerlijk, dat is het volgens mij gewoon en ook omdat shaytan sterk is (misschien zelfs te sterk voor mij). Wie kan me alsjeblieft tips geven Alsjeblieft, ik wil echt niet weer stoppen…”

Ook Weeswaarachtig bekent heel wisselvallig in haar geloof te staan. Ze opent in maart 2011 een topic waarin ze zegt: “De ene keer wil ik er alles aan doen om een goede moslima te zijn (vooral in de avond krijg ik deze gedachtes) en de volgende dag ben ik niet meer zo standvastig. Ik ben wel waarachtig, maar dus niet standvastig wat betreft mijn gedachtegang.” Als concreet voorbeeld noemt ze haar kleding: ze combineert haar hijaab – bedekkende kleding – met een strakke spijkerbroek wat tegen de religieuze voorschriften is, omdat mensen haar benen dan kunnen zien. “Ik weet al een tijdje mijn koers niet meer te vinden, zelfs niet wat betreft mijn studie mogelijkheden. En ik weet ook niet waar ik moet beginnen met meer kennis opdoen over de islam, waar ik lange wijde kleding kan kopen en hoe ik mijn hijaab op kan doen zonder dat ‘ie steeds beweegt of lossig zit.”

Deze kreten om religieuze hulp worden beantwoord door een meer stabiel gelovige groep die haar wijzen op de kledingvoorschriften van de islam. Schurk reageert vermanend: “Als je zoiets draagt heb je dan geen vrees voor Allah Subhanahu wa ta'ala? Ben je niet bang dat de engel des doods elk moment jou leven kan afnemen, en dat je sterft in zulke beschamende kleding? Deze wereld gaat aan zijn einde komen, hoe mooi men zich kleed doet er niet aan toe, Allah kijkt alleen naar de harten van de mensen. Wees voorbereid en laat je niet bespelen door de valsheden van deze wereld.” Dit is sociale controle op internet. De meer met religieuze kennis onderlegde leden helpen de wat weifelende gelovigen op weg met bemoedigende teksten. En zij accepteren dat. Er heerst over het algemeen een sfeer van elkaar helpen, veel warmte en begrip. Ze helpen elkaar over het hobbelige geloofspad, immers: geloven gaat met pieken en dalen. DolOpBabies reageert op de bekentenis van Weeswaarachtig: “Je bent niet de enige en het is goed dat je dit door hebt. Betekent dat je îmân bezit. Ik heb het ook, soms bid ik ook niet, want heb dan het gevoel dat ik ernstig heb gefaald. Dan gaan er ook erge gedachten door mijn hoofd heen.”

Wat we hier hebben gevonden, is een duidelijk ander type online samenzijn dan de eerder gepresenteerde confrontatiezone. Het geloof staat hier centraal, dat vormt de rode lijn in de gesprekken. De sfeer tussen de leden is ook anders, veel gemoedelijker. Er is veel behoefte om elkaar te helpen en te beschermen tegen verkeerde invloeden. Marokko.nl lijkt voor deze groep te fungeren als een springplank, een betekenis die De Koster (2010) ook herkende op RefoAnders.nl. Een bepaalde groep ziet het actief zien op het forum als een vorm van persoonlijke ontwikkeling, om te leren van de ervaringen van anderen om vervolgens deze wel of niet toe te passen in het eigen leven. Het virtuele is vanuit dit oogpunt een plaats van persoonlijke groei. Marokko.nl biedt bemoediging voor beginnende moslims die hun zwakke geloof willen versterken en offline niet de hulp vinden die ze zoeken. Deze leden snakken naar een stabiel islamitisch leven en het actief zijn op Marokko.nl fungeert als gids op weg naar zelfvertrouwen in het geloof.

4.3.3 Vijf religieuze twijfelaars

Veel Marokkanen die met een onzeker geloof aankloppen bij Marokko.nl zijn niet lang lid. Of ze activeren een vrijwel niet-actief account dat lang geleden is aangemaakt om hun twijfels op het net te spuien. Het forum lijkt bij hen vooral een korte termijn-functie te hebben. De vijf leden hieronder zijn uitgekozen omdat ze in één of meerdere postings duidelijk hun twijfels over hun geloof delen met hun forumgenoten. En om hulp vragen bij het uitoefenen van hun religie. Bij elk van hen probeer ik te achterhalen of stigma een rol speelt bij hun participatie.
-Cherry03 past bij het type religieuze voedingsbodem omdat uit haar reacties blijkt dat ze zoekt naar geloofsgenoten die haar verder kunnen helpen met haar aarzelende religie. Het feit dat ze eind mei 2012 vraagt naar de specifieke vastdagen, bewijst dat haar geloof nog in de kinderschoenen staat. Ze vraagt naar “de duidelijke maanden en dagen (…) voor het vasten van Moeharram en Sja’bân, maar dan in “onze kalender”?” Ze heeft daarnaast ook twijfels over hoe ze haar gebed moet inrichten, getuige deze post: “Ik had ook een vraagje: Is het toegestaan dat je verschillende dua’s doet naar Allah toe, na het gebed? En worden ze dan ook allemaal verhoord?” Dit laat zien dat leden Marokko.nl zien als een locatie om over de meest basale twijfels opheldering te krijgen. De reden dat ze zoekt naar contact, is dat ze zich net aan verdiepen is in haar geloof. Ze schrijft: “Ik zelf ben pas begonnen met praktiseren en zou het heel fijn vinden om een zustermiddag te houden of met z’n allen het vast verbreken etcetrra of een zuster in de buurt te hebben. Iemand die mij kan helpen?”

-Cberry03 is dan ook vooral ook op zoek naar geloofsgenoten. Mensen die in hetzelfde schuitje zitten. In een reactie op het topic van –ONELOVE die een moslima zoekt waarmee ze kennis over het geloof kan uitwisselen, reageert ze gretig: “Ik zoek ook een zuster waarmee ik kennis kan uitwisselen. Iemand die mij graag zou willen ophelderen?” En ook in een topic over een eventuele zustermiddag, reageert ze ook enthousiast: “Ja inderdaad! Dat zou echt leuk zijn, want hoe meer zusters je kent des te beter voor je imaam, zusters!” En later: “Het is inderdaad fijn om allemaal zusters zo te zien. (…) Alleen zo spijtig om te zien hoe sommige zo eenzaam zijn. Wat we ook kunnen doen is elkaars msn uitwisselen, en dan groepsgesprek houden dat we samen een eigen zustermiddag organiseren. Dat de ene dit meeneemt de andere dat etcetera.” Ze reageert ook in een topic over vrouwenactiviteiten: “Wat leuk! Dit zocht ik nou net. Insh'Allah zullen er veel zusters met ideeën komen. Zelf zat ik de denken aan elke week een zustermiddag en elke keer wat nieuws leren van elkaar, kan zowel over Islam gaan of andere leerzame activiteiten.”

Nergens maakt –Cherry03 haar participatie heel specifiek, maar haar berichten tonen een bepaalde hunkering naar contact met andere moslima’s. Ze geeft aan dat ze net is begonnen met praktiseren, het is heel goed mogelijk dat dit gegeven gekoppeld is aan het lidmaatschap van Marokko.nl waar ze enkel reageert op de religieuze topics. Van stigmatisatie lijkt geen sprake, dit komt nergens in haar berichten naar voren en lijkt dus in ieder geval niet in verband te staan met haar participatie op Marokko.nl.
Lid Riffia_Kebdania is al sinds juni 2007 lid van Marokko.nl. Maar pas sinds begin 2011 is ze actief in de religieuze topics. Ze bekent in maart 2011 dat ze na een korte periode waarin ze zich verdiepte in het geloof, weer is gestopt met bezig zijn met de islam. “Ik schaam me dood, ik luister niet meer naar de Koran, ik luister ook niet meer naar interessante lezingen en ik bid ook niet meer.” Ze voegt eraan toe: “En steeds zeg ik van: stel dat je morgen dood gaat en dan kan ik niet meer terug.” Vervolgens poneert ze haar stappenplan om een meer stabieler geloofsleven te verkrijgen. “Elke avond beetje de Koran lezen, meer verdiepen in de Islam over de profeten enzovoorts, naar Koran luisteren en vooral blijven bidden. yarabie inschallah dat het ons gaat lukken. Ameen.”

Riffia_Kebdania is duidelijk iemand die wel wil geloven, maar moeite heeft om consistentie in haar religieuze leven te verkrijgen. En ze gebruikt het forum om steun te verkrijgen. Zo vraagt ze een paar maanden later welke islamitische boeken andere leden haar aanraden. “Ik heb al een aantal boeken gelezen, maar wil nu weer nieuwe boeken. Mijn vraag aan jullie is: welke boek vonden jullie heel erg interessant?” Dat ze bezig is met haar geloofsleven, bewijst ook een reactie binnen een topic over bedevaart naar Mekka: “Ik denk hier heel erg vaak aan, vooral de laatste tijd.” Elders schrijft ze dat ze het als een goed punt van zichzelf beschouwt dat zich verdiept in de islam. Ze deelt in augustus haar religieuze vorderingen ook op het forum. En schrijft: “Voorheen was ik geen slecht persoon, maar ik deed niet veel aan de islam, ik heb altijd gedacht van: voor school moet ik huiswerk maken, waarom kan ik dat ook niet voor ons geloof? Dat was de gedachte die ik vaak had en uiteindelijk ben ik er mee bezig en hoop ook inschallah dat zo blijft, yarabee ameen!”

In geen enkel bericht van haar op Marokko.nl komt naar voren dat Riffia_Kebdania last heeft van stigmatisatie in de offline samenleving. Hoewel ze ook nergens haar beweegreden om lid te zijn van Marokko Community verder specificeert. Maar gezien de berichten lijkt het erg onwaarschijnlijk dat een eventuele vijandige samenleving van invloed is op haar online aanwezigheid. Riffia_Kebdania is vooral vervuld van haar wankele geloof en haar streven om dit te versterken. Ze deelt zowel haar zwakke als haar sterke momenten. Maar niet naar hoe de samenleving naar dit geloof kijkt en hoe dat effect heeft op haar.

Foetoe slingert in mei 2012 een duidelijke noodkreet het web op. “Ik wil me verdiepen in de islam!!!” En: “Ik wil alles van de islam leren!” Ze vertelt dat ze na een periode waarin ze slecht in haar vel zat, zich nu meer met haar geloof wil bezighouden. Ze zet uiteen hoe ver ze hierin al is: “Ik verricht de salat nu op de correcte manier! Sinds gister bid ik ook fdjar!! Het is wel moeilijk, maar ik dwing mezelf op te staan. Ik draag geen hoofddoek, maar wil heel graag de hidjaab dragen. Constant denk ik eraan, maar telkens wanneer ik dan de hoofddoeken van mijn moeder pak en ermee de badkamer in ga en de hidjaab op doe vind ik het mooi staan. Ik glimlach naar mezelf en blijf kijken, maar dan hoor ik een stemmetje in mijn hoofd dat zegt: neee johhh, je pony staat je veel leuker!!! Dan is in één keer het gevoel weg...”

Dit laat zien dat Foetoe al een paar stappen heeft gezet op het religieuze pad, maar bij Marokko.nl aanklopt voor verdere hulp. Ze ziet het forum dus als een voedingsbodem om haar geloof verder uit te bouwen en stabieler te maken. Zo vraagt ze de vrouwelijke forumleden: “Hebben jullie de hidjaab gedragen zonder erbij na te denken, gewoon op een dag opgestaan en ‘em om gedaan en naar buiten gelopen. Of echt heel lang over nagedacht?” Ze lonkt naar de hoofddoek, maar durft de stap niet te zetten. Ze schrijft: “Als ik meisje/vrouwen zie met hoofddoek dan denk ik : wauw mashallah! Zo wil ik het ook!!” Pakweg een week na haar noodkreet, schrijft ze: “Het gaat veel beter, hamdoeliallah. Ik bid nu elke dag, sub7anallah. Ik voel me nu niet meer goed wanneer ik niet bid! Ik bid nu ook fdjar, zet dan wekker en sta dan op alhoewel het moeilijk is!!! Ik lees elke avond voordat ik ga slapen de Koran, en maak daar samenvattingen over in mijn eigen woorden zodat ik het beter begrijp...”

Het feit dat ze deze vorderingen zo nauwgezet deelt op het forum, geeft aan hoe diep het bij haar zit en hoe belangrijk dit voor haar is. Het forum is een plaats waar bemoediging en advies verkregen kan worden om verder te gaan op het ingeslagen pad. Foetoe lijkt ook bewust op zoek naar een stukje sociale controle, als muziek ter sprake komt en iemand haar erop wijst dat muziek haram is, reageert ze meteen schuldbewust: “Ja, je hebt gelijk, muziek is muziek en is dus haram... Maar ben hamdoeliallah ook echt aan het minderen wat betreft muziek!”

Ook bij Foetoe blijkt uit geen enkel bericht of opmerking dat ze de samenleving als iets vijandigs beschouwt. Haar online participatie is vooral gekoppeld aan het geloof en haar streven om dit sterker te maken. Er blijkt uit haar berichten op geen enkele manier dat stigmatisatie invloed heeft op haar activiteit op Marokko.nl.

Ook Geel kampt met een instabiel geloofsleven, gekoppeld aan depressieve gevoelens. Maar hij lijkt vooral last te hebben van dat wegglippende geloof, zo schrijft hij dat hij “afschuw” heeft voor zichzelf omdat hij niets voor de islam doet. “Er is gebrek aan motivatie.” Hij hekelt de sombere gevoelens die hem tarten. “Ik stel me steeds de vraag waarom Allah al deze ellende mogelijk maakt terwijl hij over de macht beschikt om iedereen rechtschapen te maken. Waarom zou ik dan in Allah geloven? Terwijl hij ons zwak heeft gemaakt en de duivel nog ook eens de mogelijkheid geeft om ons nog verder de put in te duwen. Wat moet ik nou in godsnaam doen? Kan ik er iets aandoen? Ik maak mij zorgen om mijn geloof.”

Deze vraagstelling herhaalt hij in verschillende bewoordingen in verschillende topics. Geel zoekt duidelijk op Marokko.nl naar handvaten om weer vertrouwen te krijgen in zijn religie. Vertrouwen dat hij ooit wel had. Want hij zegt: “Mijn hele leven lang verdedigde ik de islam en ik geloofde erin met hart en ziel.” Maar nu “stel ik vragen bij alles”. Hij verontschuldigt zich voor zijn huidige twijfels, zegt: “Sorry, maar ik snap het allemaal niet. Ik ben zo wanhopig op zoek naar antwoorden. Ik ben bang om een ongelovige te worden. Ik zet een vraagtekens bij alles.” De angst om het geloof te verliezen, zit er diep in. Elders zegt hij: “Ik ben bang, want ik voel me precies een ongelovige worden.”

Hij hoopt op Marokko.nl een religieuze voedingsbodem te vinden om zijn verdorde geloof weer op te wekken. In de offline samenleving vindt hij niet de religieuze hulp die hij zoekt. “Ik wil niet zomaar een moskee binnen stappen. De imams zijn meestal oude mannen, die wel lief zijn, maar denk ik ook nog met die Marokkaanse ouderwetse gedachten zitten. Ik wil een jong persoon die echt met het geloof bezig is, waar ik een beetje kan vertellen over mijn problemen zodat hij mijn geloof wat opkrikt door mij wat meer motivatie te geven.” Elders hekelt hij zijn oppervlakkige leeftijdsgenootjes. “Ik hoor geen enkel ander onderwerp dan behalve feesten, fuiven, discotheek, sex en “wijven”. Vrijwel niemand heeft morele waarden. Ze zijn net een veer op een boom. Waait er een wind, gaan ze mee met de wind.”

Geel is vervuld van zijn geloof en vooral dan de angst om dit kwijt te raken. Hij slingert op Marokko.nl zijn twijfels de wereld in, in de hoop antwoorden te krijgen op de fundamentele vraagstukken die hem tarten. Ook bij hem is er geen enkele aanwijzing te vinden dat hij in het dagelijks leven te maken heeft met discriminatie of de negatieve beeldvorming omtrent Marokkanen. Zijn beweegreden om online te zijn lijkt te zijn geworteld in zijn geloof en zijn twijfels daaromtrent. Hoewel hij dit nergens expliciet maakt, wijzen zijn berichten daar heel sterk op.

Ook onbekend1233 klopt bij de leden van Marokko.nl aan met haar geloofsvragen. Zo opent ze op de eerste dag van haar aanmelding in mei 2012 een topic over of het dragen van een hoofddoek nu wel of niet verplicht is in de islam, ze noemt deze stap “de grootste stap die ik zet voor mij en mijn geloof…” Ze is zich duidelijk aan het verdiepen in het geloof. Een dag nadat ze zich dit afvraagt, opent ze een topic over wat de regels omtrent het bidden zijn. En weer een dag later: hoe vaak de woedoe – rituele wassing – verplicht is. Ze lonkt naar hulp bij de uitoefening van haar geloof. Zo schrijft ze, in verband met het bidden: “Ik wil een antwooooord. Ik word gek! Ik MOET en zal bidden, ik heb echt hulp nodig van zusters en broeders.”

Het gegeven dat onbekend1233 vragen stelt over de basale regels – bidden, wassen en de hoofddoek – van het geloof, betekent dat ze zich recentelijk in de islam aan het verdiepen is. Ze vraagt ook nadrukkelijk om informatie “in stapjes goed uitgelegd”. Als iemand haar gegevens toestuurt, reageert ze ook klagend: “Die vind ik zo ingewikkeld uitgelegd. (…) Ik begrijp er niks meer van. Ik ben echt bang dat ik het bidden nooit onder de knie ga krijgen, ik ben bang dat ik wat fout ga doen.” Dit maakt dat ze bij het type religieuze voedingsbodem past. Ze zoekt op Marokko.nl naar handvaten om haar geloofspad verder uit te stippelen.

In het offline samenleving kampt ze met een moeder die ze ziet als een “verwesterd gek wijf” en een vader die “de Koran zowat uit zijn hoofd” kent, maar toch haar de hoofddoek afraadt. Ze schrijft over dit laatste: “Hij heeft me verteld dat er inderdaad in de Koran staat dat een vrouw zich moet bedekken, maar daarmee word niet gezegd dat het haar van de vrouw bedekt moet worden.” Dit laat zien dat leden Marokko.nl zien als een betrouwbare locatie om informatie in te winnen om verdere stappen te nemen in het geloof. Betrouwbaarder dan de gelovigen in de offline samenleving. Als andere Marokko.nl-leden haar weten te overtuigen van het verplicht zijn van de hoofddoek, reageert ze gretig: “Ik wil dit zo snel mogelijk toepassen en ik ga verder niet in op wat mijn vader allemaal zegt. (…) InshaAllah, morgen ga ik beginnen om het te dragen, het gaat me zeker goed doen van binnen. Shokrane iedereen.”

Net als de vier voorgaande participanten rept onbekend1233 nergens specifiek over haar beweegredenen om aanwezig te zijn op Marokko.nl. Wel tekenend is haar activiteit pal nadat ze lid is geworden. De snelheid waarmee ze haar vraagstellingen over de islam neerzet en de specifieke onderwerpen van haar topics. Ze zoekt op Marokko.nl duidelijk naar zekerheid of ze de juiste stappen zet richting een stabiel geloof. En ze hecht veel waarde aan de informatie die leden haar toespelen. Nergens komt een eventuele discriminerende omgeving danwel stigmatisatie naar voren. Dit lijkt totaal niet te spelen voor onbekend1233 en als het wel speelt, heeft het geen betrekking op haar lidmaatschap van het forum.

4.3.4 Dimensie twee: De digitale moskee

“Moge Allah subhanahu watahala het voor je vergemakkelijken

en je wensen spoedig doen vervullen en je gezondheid levenslang doen behouden!

Ameen! Tawakkal alla Allah! Ghair insha Allah!” ARAB_ELLA
Marokko.nl is een ontmoetingsplaats voor gelovigen. Niet alleen beginnende, twijfelende aanhangers van de islam vinden hun weg naar het forum. Ook de meer stabiel gelovigen gebruiken Marokko.nl als een plaats van samenkomst. Religieuze teksten en filmpjes worden in grote hoeveelheden gedeeld en besproken in de verschillende religieus getinte kamers van Marokko Community. Volgens Brouwer functioneert het internet voor Nederlandse moslims als een “imagined community”, een term die ze ontleent van Benedict Anderson. Ze schrijft: “Cyber Islamic environments provide a sense of commonality, based on shared expressions and understandings, associated with the concept of ummah (the Muslim community)”.

Voor een gedeelte van de Marokko.nl-leden is deze theorie heel aannemelijk, gezien de grote hoeveelheden religieuze informatie de leden dagelijks met elkaar delen. Zo is er een heel actief topic waarin leden delen welk voedsel hallal is en andere richtlijnen van het geloof. Want, zo schrijft IslaamFanaat: “Als wij gezond willen leven, moeten wij het voorbeeld nemen van de Profeet 3alayhi salaat wa salaam. Dus niet alleen het voorbeeld nemen volgens zijn spirituele wijze, maar wij dienen ook zijn voorbeeld te volgen op het gebied van alle andere zaken, zoals relaties met anderen, genezingswijze en het soort voedsel dat wij consumeren.” De populariteit van deze thread geeft aan hoe serieus deze leden hun geloof beoefenen en hoe ver hun kennis reikt. Deze leden lijken het als hun taak te beschouwen zoveel mogelijk informatie met elkaar te delen als verrijking van hun geloof. Ook populair is het “handige, leuke, slimme islam weetjes topic” – binnen een maand zeshonderd reacties – waarin er weer tal van citaten uit de Koran uitgedeeld worden. Sommige leden gaan zover om niet alleen een tekst, maar ook een uitleg te plaatsen. Zoals hizabr die plaatst:

“Al- Agharr Ibn Yasar al-Muzani al-Ansari levert

de volgende woorden van de Boodschapper van Allah over:

O mensen! Toon berouw en vraag Allah om vergeving!

Ik toon zelf elke dag honderd keer berouw. (Muslim)

Uitleg:

Veel geleerden hebben duidelijk gemaakt dat het feit

dat het getal honderd in deze hadith vermeld wordt,

uitdrukt dat hij overvloedig veel om vergeving vroeg

en dat het niet gaat om een bepaald aantal vragen om vergeving.”
De leden drukken hun religieuze identiteit ook uit door middel van hun ondertekeningen. Teksten als “ALLAH MY LORD, ISLAM MY DEEN, MUHAMMED MY HERO, PARADISE MY DREAM!!” en: ““En boven elke wetende staat de Alwetende.” (Surah Yusuf; aya 76)” en: “Voorwaar, Allaah houdt niet van wie verraderlijk en zondig is. [4:107]” geven aan hoe sterk verbonden deze leden zijn met hun geloof.

Soms passeren er hele praktische vragen de revue. Niet over de basale fundamenten van het geloof – bidden, vasten, hoofddoek – zoals waar de religieuze twijfelaars mee kampen, maar heel concrete vragen over het uitoefenen van het geloof in een westerse samenleving. Het forum heeft hiermee een tweede springplank-functie, de discussies helpen leden in het maken van hele concrete beslissingen op hun geloofspad.

Zo wil er iemand begin april 2011 weten hoe het zit met de rente van de Belastingdienst, is dat haram of niet. Een ander informeert naar de regels omtrent de huwelijksnacht, weer een ander wil weten of het onrein is om de koran vast te houden tijdens de menstruatieperiode. Er is onderscheid te maken tussen vragen die gaan over een specifiek westerse situaties en vragen die inhaken op algemene breinbrekers. Deze laatste leiden vaak tot recht-toe-recht-aan gesprekken. Er is een vraag en er komt een antwoord. Maar bij de eerste is er veel vaker sprake van discussies, wat voor dit onderzoek interessant is omdat het meer weergeeft van de wisselwerking tussen de leden.

De discussiestarters zijn gelovig, maar kampen met het moslim-zijn in een niet-islamitisch land. Een vraag over of het kopen van een huis haram of niet is, laat dit zien. Volgens de islamitische wetgeving is rente woeker (riba) en dus haram, waarmee een hypotheek afsluiten voor moslims in Nederland niet is toegestaan. Vragensteller rabija krijgt in eerste instantie ook afwijzende reacties. Ik-ram-je antwoordt door uit de koran te citeren: “Degenen, die woekerwinst maken, verrijzen zoals iemand, die door Satan met krankzinnigheid is geslagen. Dat komt, omdat zij zeggen: “Handel is gelijk aan rente”, terwijl Allah de handel wettig en de rente onwettig heeft verklaard.”

Maar anderen komen met de islamitische geleerde Youssef Al-Qaradaw die het aangaan van een hypotheek onder bepaalde voorwaarden heeft toegestaan. Rabija geeft vervolgens haar twijfels weer: “Maar in mijn omgeving hoor ik dikwijls...als Al-Qaradaw het toestaat is het voor ons moslims in Europa halal...” En lid Loeppi bekent vervolgens bezig te zijn met een hypotheek in verband met stijgende huurprijzen en de onmogelijkheid om tegen een redelijke prijs ergens een huurhuis te vinden. Ze wordt verguisd om deze keuze, blancheneige vraagt zich af waarom verhuizen naar een andere regio geen optie is. “Ik woon in een woning waarin ik niet wil wonen, en de plaats ook niet. Wollah dit maakt me elke dag ongelukkig. Maar een oorlog met mijn Schepper is het zeker niet waard. Hoe kan je op hadj gaan als je aan rente doet, hoe kan je dua doen en hopen dat Allah je dua verhoort als je Zijn regels niet nakomt?”

Respectvol_25 filosofeert hardop: “Wat ik me afvraag is wat nou erger is: schulden nemen omdat je gedwongen wordt om een particuliere woning te nemen of het feit dat je een huis koopt met riba?” Lid mehemed81 stelt vervolgens dat er wel een hypotheek is die halal is, hierbij wordt de bank eerst bezitter van het huis en vervolgens wordt het pand met winst doorverkocht. Want: winst mag wel, maar rente betalen of ontvangen is uit den boze. Koper betaalt bedrag in termijnen terug. Hij ondersteunt dit met Arabische bronnen, maar forumlid jialqhad wuift zijn insteek weg: “Dit is gewoon rente, haha echt schattig maar nee.”

Deze discussie toont twee groepen: de conservatieven die zich houden aan de dogmatiek van het geloof en de wat meer vrijzinnige leden die zoeken naar een manier om het geloof in te passen in de westerse samenleving. Zij vragen zich af wat de achterliggende gedachte van een bepaald voorschrift is en of dit nog steeds toepasbaar is. Dat de discussie uiteindelijk wel degelijk impact heeft op het offline leven van de leden, toont het bericht van Loeppi aan. Ze schrijft zaterdag 16 april 2011 dat de hypotheek van de baan is. “Inshallah zal Allah subhanahu wa-ta'ala ons een oplossing voorleggen. Moet eerlijk zeggen, het was moeilijk deze keuze.”

4.3.5 Vijf kennisdragers

De vijf leden die functioneren als sleutelparticipanten bij deze vorm van online samenzijn zijn uitverkoren op basis van hun activiteit en de lengte van hun lidmaatschap. De leden die actief zijn uit religieuze overwegingen zijn vaak trouwe leden, die bijna dagelijks op het forum te vinden zijn. Ze zijn ook ractief. ARAB-ELLA bijvoorbeeld post ruim dertig berichten per dag. Waaronder veelal puur religieuze teksten. Er komt veel Arabisch in hun berichten voor, ik heb ervoor gekozen dit niet te vertalen, tenzij het echt noodzakelijk is. Vaak zijn de zinsneden in de context heel goed te begrijpen en juist het gebruik van de taal waarin de Koran is geschreven is tekenend voor hun manier van online samenzijn. Ze drukken hiermee ook een stukje geloof uit, zoals hieronder zal blijken.
ARAB-ELLA post 34 berichten per dag. Dat zijn veelal eigen topics die ze start. Het lijkt dat ze Marokko.nl gebruikt om haar kennis van het geloof te verspreiden. Ze plaatst religieuze teksten uit de Koran of andere islamitische geschriften. Maar ook hoe het zit met de regels omtrent de bruiloft, het correct dragen van bedekkende kleding en de voorschriften omtrent het bijwonen van het vrijdaggebed. Ze richt zich hierbij nadrukkelijk tot de medegelovigen, dit blijkt uit de inleidende tekst die ze er zelf bijzet, zoals: “Doe er je voordeel mee; vergroot je hasanaat en voorkom onnodige zonden aldaar, waarvan je het bestaan nog niet wist!” Ze ziet Marokko.nl duidelijk als een digitale moskee.

ARAB_ELLA voelt zich blijkbaar verantwoordelijk om anderen op het juiste pad te houden, dit blijkt uit een reactie binnen een topic over de islamitische jaarkalender. “Ter nasieha fisabililah aan de oprechten onder ons; het klopt niet aldus de kibaar ulaama hierover! Wa Allahu ahlem. Bovendien is de aangehaalde reeds geplaatste info in post vier op deze topic notabene afkomstig van de shieten-raafidah! Dus in het geheel niet betrouwbaar! Weet en besef dus wat je eventueel opvolgt! Ghair insha Allah!” En elders wijst ze een forumgenoot dat deze sjiitische informatie volgt. Ze krijgt een positieve reactie terug en schrijft dan: “Alhamdulilah! Afwan sis! Allahuma ameen op je dua! Wa ghairan djazaki! Fijn dat je mijn oprechte nasieha fisabililah ter bescherming ter harte neemt sis! BarakAllahu feeki! Graag gedaan sis! Ghair insha Allah!”

Elders probeert ze een Marokko.nl-lid die kampt met angstaanvallen te helpen door religieuze teksten te delen die kunnen fungeren als bronnen van inspiratie van kracht. Ze schrijft erbij: “Moge Allah subhanahu watahala je spoedig van al je klachten en waswas doen verlossen. Ameen. Tawakkal alla Allah! Ghair insha Allah!” Na een bedankberichtje van topicstarter, reageert ze: “Moge Allah subhanahu watahala het voor je vergemakkelijken en je wensen spoedig doen vervullen en je gezondheid levenslang doen behouden! Ameen! Tawakkal alla Allah! Ghair insha Allah!” ARAB_ELLA gebruikt het forum ook om beginnende gelovigen op weg te helpen. Zo reageert ze op iemand die moeite heeft om standvastig te blijven in het geloof, bemoedigend: “Allahuma ameen! Laat je niet gek maken door deze waswas lieverd slechts ter afleiding en tegenwerking van het goede, maar ga de strijd standvastig en vol sabr aan en slechts en alleen vertrouwende op de bijstand en bescherming van Allah subhanahu watahala. Je bent goed bezig meis! Hou vol hoor! Ghair insha Allah!” Hieruit blijkt de wisselwerking tussen de zelfverzekerde gelovigen en de twijfelaars op het religieuze pad.

Hoewel ARAB_ELLA duizenden berichten op haar naam heeft staan, blijkt uit geen enkel bericht dat ze het forum ziet als een oord waar ze gestuwd door discriminatie of stigmatisatie toevlucht komt zoeken. De offline samenleving komt wel ter sprake, in de zin van: hoe gedraag je je er als een goede moslim, maar verder zijn er geen aanwijzingen dat een eventuele kille samenleving invloed heeft op haar participatie online.
Voor Thichith is Marokko.nl een digitale moskee in de zin dat ze het forum gebruikt om geloofsgenoten met prangende vragen verder te helpen. Zo reageert ze ook veel op topics met vraagstukken over het wel of niet ophouden van de hoofddoek in familiekringen, het op reis gaan met de schoonfamilie en een topic waarin leden elkaar waarschuwen voor artikelen waarin dierlijke producten verwerkt zitten. Haar toon is onderwijzend en zelfverzekerd als het gaat om geloofskwesties.

Richting een meisje dat twijfelt over het wel of niet dragen van de hoofddoek: “De hijaab is wel degelijk verplicht. Veel geleerden zijn erover eens dat de niqaab verplicht is, laat staan de hijaab.” Dit laat zien dat ze vastberaden is in haar religie, haar geloofsleven is stabiel. Ze lijkt het als haar taak te zien om andere, meer twijfelende leden aan te sporen. Zoals we dat ook bij andere leden binnen de digitale moskee zagen. Op weer een ander twijfelend lid, reageert Thichith: “Ik weet dat het heel moeilijk kan zijn, maar je zou de Islam op nummer één moeten zetten in jouw leven. Kijk niet naar wat anderen zullen denken, maar naar wat Allah van jou vindt. Moge Allah het voor jou vergemakkelijken, sabr en kracht geven. Ameen.” En op iemand die voor het eerst sinds lange tijd weer naar les in de moskee is geweest: “Meid, Allaah wil juist dat je gaat! (…) Ga naar de lessen, doe kennis op en je zal zien dat je iedere keer meer en meer van de Islam gaat houden. Meer praktiseren, meer kennis krijgt en ook steeds meer wil leren! Ga zo door! (…) Moge Allah jou bijstaan en jou en mij en iedereen leiden op het rechte pad. Moge Allah jou veel kennis en liefde voor Islam schenken. Ameen!”

Op Marokko.nl deelt Thichith ook haar twijfels over de verwestering van het geloof. “De vernieuwde Islam. Tegenwoordig maken veel mensen dingen die haraam zijn halal en volgen mensen graag hun eigen begeertes. Islam kent tegenwoordig verloving (laatst nog dames voorbij zien komen die een vrijgezellenfeest vierden). De minihoofddoek (het is niet meer als een doekje op het hoofd, hijaab is iets heel anders). Anasheed dat gewoon muziek is. Mannen en vrouwen die mixen.” En ze roept op: “Wij zouden ons allen in ons geloof moeten verdiepen en gaan praktiseren. Moslims zijn in de war en weten niet meer wat goed en wat slecht is.” Dit betekent dat ze Marokko.nl ziet als locatie om haar twijfels over het geloof en waar het heengaat te delen. En ook om haar broeders en zusters tot de orde te roepen.

Thichith is nergens heel expliciet over haar reden om lid te zijn van Marokko.nl. Maar uit haar reacties blijkt wel dat het hecht verweven is met haar geloofsbeleving en haar streven om anderen verder te helpen in hun religie. Ze hekelt wel de verwestering van de islam, maar deze frustratie richt zich op haar geloofsgenoten. De westerse samenleving blijft uit schot. Stigmatisatie lijkt dan ook geen rol te spelen in haar participatie online.

De participatie van Tahmid is volledig toegewijd aan het geloof. Hij schrijft: “Wou dat ik de rest van mijn dagen kon spenderen Allah (Subhanahu) te gedenken en de hadiths en de Quraan. Vele van onze doen is soms zo…” Hij hunkert naar religieuze kennis en lijkt Marokko.nl te gebruiken om dat op te doen, maar ook om te delen: “BarakAllahu feek agi. Insja`Allah dat wij allen in kennis zullen toenemen en deze kennis goed zullen gebruiken/het verrichten van goede daden. Kennis zonder handelen is erger dan geen kennis.” Hij past hiermee duidelijk bij de digitale moskee.

Hij ziet zichzelf duidelijk als iemand die veel kennis heeft over het geloof, hij is zelfverzekerd in zijn geloofsbeleving. En hij wil anderen helpen dit ook te verkrijgen. Aan iemand die zich wil bekeren tot de islam, maar daar nog onzeker over is, raadt hij aan de Koran te lezen en zich in het geloof te verdiepen. Maar hij schrijft ook: “Mag ik vragen: waarom je interesse? En gezien je vraag doet naar zekerheid, mag ik vragen waar je dan onzeker van bent? Dat de islaam de ware godsdienst is? De Koran? De Profeet ? Stel gerust vragen indien je die hebt en insja`Allah (Als het Godbelieft) kom je tot rust met de islaam.”

Tahmid reageert actief binnen topics van leden die zitten met religieuze vragen. Bijvoorbeeld op iemand die een serie vragen heeft over het bedekken van de huid en het huwelijk. En een forumgenoot die pijn heeft tijdens het bidden. En iemand die een vraag heeft over djinns, kort door de bocht: slechte geesten. Hij beantwoordt deze vragen met behulp van religieuze teksten. Als een lid hem uitvoerig bedankt voor zijn inzet, reageert hij: “Het is slechts omwille van Allah (swt).” Waaruit blijkt dat hij het helpen van geloofsgenoten ziet als een religieuze taak.

Zelf post hij regelmatig teksten die speciaal op moslims gericht zijn. Zoals deze:

“Vermijd deze zeven o moslims: Het is overgeleverd van Aboe Hoerayrah , van de profeet , dat die heeft gezegd: “Vermijd de zeven vernietigende zonden.” Zij zeiden: “O boodschapper van Allah, en welke zijn dat dan ?” Hij zei: “Iets of iemand anders aanbidden buiten Allah (shirk), zwarte magie, het vermoorden van een ziel die Allah heilig heeft verklaard, behalve als men daar recht toe heeft (dwz; bijvoorbeeld in het geval van een doodstraf), het consumeren van rente, het consumeren van het geld van een wees, hetwegrennen van het slagveld, en het valselijk beschuldigen van goede, gelovige vrouwen die niet eens denken aan onzedelijkheid.” [Boechaarie en Moslim]
Bekend bij velen maar zoals Allah (Subhanau Wa Ta`Ala) zegt: “En herinner, want waarlijk de herinnering is van profijt voor de gelovigen” {Surah Adh-Dhariyat - 55}
Hieruit blijkt dat hij het als taak ziet om andere moslims te behoeden voor het kwade.

Nergens in zijn berichten komt stigmatisatie of discriminatie naar voren. Hij is vol van zijn geloof en deelt daar vooral informatie over. Als hij als een eventuele hatelijkheid richting zijn geloof ervaart in het dagelijks leven, is het zeer onwaarschijnlijk dat de participatie op Marokko.nl hiermee in verband staat.

De activiteit van Gair_inschaAlah lijkt volledig voort te komen uit het geloof en haar liefde voor de ummah; de geloofsgemeenschap. Zo schrijft ze: “Ik moet gewoon kwijt hoeveel ik hou van mijn ummah. Ik kan soms mijn liefde voor jullie allen niet in woorden uiten of beschrijven.” En: “Bij Allah, ik heb mijn dierbare broeders en zusters in de islam zo lief, jullie zijn mij zo dierbaar en ik wil jullie zien groeien. Ik wil dat jullie jezelf ontstijgen met kennis en wijsheid zoals Allah het aan ons heeft voorgeschreven.” Voor haar functioneert het forum als een digitale moskee. Haar handtekening is karakteriserend: “Wapen jezelf met kennis! Vijanden treffen de onwetende lang niet zo erg, als de onwetende zichzelf treft!”

Ze begint in 2011 een topic onder de ‘Unite the Ummah’. De ummah is zoals gezegd wat moslims de geloofsgemeenschap noemen. Haar doel met het starten van het onderwerpen is het delen van informatie “over hoe we onze ummah, gemeenschap, kunnen versterken. Hoe we onszelf het beste kunnen helpen, opdat we daarmee onze familie en gezinnen het meest van baat kunnen zijn”. Waaruit blijkt dat ze het forum ziet als ontmoetingsplaats voor gelovigen en als plaats om de geloofsgemeenschap te ervaren en zelfs te versterken. Later benadrukt ze nog eens: “Ik heb deze topic geopend met de intentie om constructieve en positieve bijdragen te leveren als het gaat om onze ummah. Ik zie veel verdeeldheid, chaos, onwetendheid e.d. om mij heen. Maar mis de compassie, onbaatzuchtigheid, liefde, vriendelijkheid waar onze deen ook voor staat. Als er onderwerpen zijn waar ik te weinig kennis over heb zal ik mijn best doen die onderwerpen toe te lichten met bewijzen uit de Koran en soennah. Als ik stukken plaats waarbij ik dat niet doe, heeft dat enkel betrekking op mijn persoonlijke visie over het onderwerp wat tot stand is gekomen door mijn levenservaring en beperkte kennis en begrip waar mijn Heer mij heeft gezegend.”

Ze plaatst in deze thread regelmatig zelfgeschreven teksten die moeten fungeren als bemoediging of informatie. Zo schrijft ze binnen dit topic: “Mensen, ik heb beperkte kennis maar datgene wat ik weet wil ik graag met jullie delen. Weet dat al het goede van mijn Schepper afkomstig en al het slechte van mijzelf. Moge Allah mij vergeven als ik dingen onbewust verkeerd zeg.”

Ze ergert zich aan het feit dat de moslimgemeenschap zo verdeeld is en lijkt op Marokko.nl die verdeeldheid tegen te willen gaan. Zo schrijft ze: “Als ummah moeten we onszelf zien als een lichaam. We moeten ons niet bezighouden met de fouten en afdwalingen van andere moslims. We moeten echter oproepen tot het goede en het kwade verwerpen. Het is niet onze taak om andere moslims te veroordelen, dat is aan Allah swt. We zijn echter wel loyaliteit, hulp en vriendelijkheid naar elkaar verplicht.”

Gair_inschaAlah lijkt met haar participatie een heel idealistisch doel te hebben: het versterken van de geloofsgemeenschap die haar zo dierbaar is. Ze is daar redelijk expliciet over. Nergens blijkt dat dit in verband staat met een eventuele stigmatisatie in de offline samenleving. Ze is vervuld van de ummah en helemaal niet bezig met de samenleving of de sfeer daarin.
Ook voor Stiletto_ lijkt het actief zijn op Marokko.nl voort te komen uit een actief geloofsleven en de drang dit te delen, te verrijken en anderen verder te helpen. Zo reageert ze binnen een topic over een meisje dat twijfelt om wel of niet een hijaab te dragen. Voor haar is Marokko.nl een digitale moskee. Dit blijkt bijvoorbeeld uit hoe ze reageert op iemand die twijfelt over het wel of niet dragen van de hijaab: “Over je hijaab moet je niet nadenken. Het is een bevel, een wet van Allah Ta3ala, dus dat moet je gewoon doen! Het is een deel van aanbidding. Het is hetzelfde als bidden, vasten en zakat. Elke regel dienen wij te volgen als we ons zelf echt een moslim willen noemen.” En: “Moge Allah Ta3ala alles voor je vergemakkelijken wat je voor Zijn zaak doet. Verder moet je heel veel dua’s doen, de Koran met vertaling lezen en vooral slechte vriendinnen vermijden. Ook niet leuk via ping or whatever.”

Hieruit blijkt dat de gelovigen die wat meer standvastigheid in hun geloofsleven hebben, zich de taak hebben toegemeten de beginnende gelovigen te helpen. Dit laat ook haar reactie zien op Marokkaanse70. die poneert dat ze vandaag echt begint met bidden. Stiletto_ schrijft bemoedigend: “Zolang je nog leeft zijn de deuren van berouw en kennis nog open. Benut je tijd wel goed. (…) Zorg dat je Hem tevreden stelt en niet de mensen om je heen. Moge Allah Ta3ala het voor je vergemakkelijken. Ameen.”

In de offline samenleving heeft Stiletto_ weinig contacten met moslima’s. Getuige deze opmerking: “Eén jaar geleden had ik meer dan twintig vriendinnen, nu jaar later Alhamdoellilah, omdat ik mijzelf verdiep in mijn geloof en nooit meer naar de stad ga of naar de bios, heb ik er geen één meer.” Marokko.nl lijkt dus voor haar ook één van de weinige plaatsen om geloofsgenoten te ontmoeten.

Ze start ook zelf topics, zoals eind februari 2012, over de verantwoordelijkheid van moslims om elkaar te steunen en het ongeloof van ongelovigen te verwerpen. En op te passen in omgang met mensen die het geloof niet aanhangen. Ze citeert uit de koran: “Voorwaar, de gelovigen zijn elkaars broeders, sticht daarom vrede tussen jouw broeders. En vreest Allah. Hopelijk zullen jullie begenadigd worden.” Later verklaart ze: “Mijn boodschap is denk ik wel duidelijk. Ik voel me verplicht om dit onderwerp aan te kaarten zodat ook andere moslims er profijt aan hebben. Wij moeten haten wat Allah Ta3ala ook haat, en houden waar Hij Ta3ala ook van houdt.”

Hieruit blijkt dat ze haar activiteit op het forum bijna als een religieuze plicht ziet. Eenzelfde bijna dwangmatige aanwezigheid online kwam ook bij ARAB_ELLA naar voren die dagelijks, bijna systematisch meerdere religieuze teksten op het forum deelt met anderen. Er is geen enkele aanwijzing dat de participatie van Stiletto_ verband houdt met een eventuele stigmatisatie. Ze verwijst één keer naar een eventuele hatelijke situatie, als ze het over haar hoofddoek heeft. Ze schrijft dan: “Als ik in de stad loop, of in de tram stap, word ik altijd nagekeken. Meestal door oma’s en opa’s. Ze kijken me dan met minachting aan, maar ik doe hetzelfde. Wanneer zij kijken, moet jij langer terugkijken. Ze durven toch niks. Of gewoon doorlopen en negeren die handel.” Hoe ze dit beschrijft en het feit dat ze hier maar één keer naar verwijst, laat zien dat ze waarschijnlijk niet gebukt gaat onder het feit dat ze nagekeken wordt. Ze heeft wel het gevoel anders behandeld te worden, maar ze kampt hier niet mee. En lijkt al zeker niet om die reden lid van het forum.
Hier komt weer een andere vorm van online samenzijn naar voren. Deze leden zijn kennisdragers. Ze lijken het als hun taak te beschouwen om religieuze kennis te verspreiden. En veel religieuze kennis op te doen. Voor hen is het forum ook een springplank, ze vergaren er informatie en bemoediging om in de offline samenleving mee aan de slag te gaan. Niet om zoals de religieuze twijfelaars duidelijkheid te krijgen over de richting van hun geloofspad. Maar wel om hun al stevige geloof te verrijken. Om meer gegevens op te doen. Nergens uit de berichten van deze leden blijkt dat ze gebukt gaan onder stigmatisatie in de offline samenleving.