Onderwijsinnovatie in Europa : Voorbeelden van goede praktijken uit tien Europese landen

Onderwijsinnovatie in Europa
Voorbeelden van goede praktijken uit tien Europese landen

Studie uitgevoerd in het kader van Accent op Talent

Mei 2004

ONDERWIJSINNOVATIE IN EUROPA.

Voorbeelden van goede praktijken uit tien Europese landen.

Een uitgave van de Koning Boudewijnstichting, Brederodestraat 21, B-1000 Brussel.
Auteur: Yves Beernaert

Eindredactie: Wouter Van den Berghe, Deloitte.

Coördinatie Koning Boudewijnstichting: Guido Knops, directeur – Jan Blondeel, project­verantwoordelijke – Pascale Criekemans, assistente
Deze uitgave kan gratis worden gedownload van onze website www.kbs-frb.be.


Wettelijk depot: D/2004/2893/08

ISBN: 90-5130-459-5

Nur: 844

Titel Onderwijsinnovatie in Europa. Voorbeelden van goede praktijken uit
tien Europese landen (Accent op talent - CD Rom)

Mei 2004

Woord vooraf

Voorstellen formuleren voor de herwaardering van technische en technologische oplei­din­gen en beroepen: dat was de opdracht die de commissie Een nieuw perspectief voor technische en technologische beroepen en opleidingen begin 2001 kreeg van de Koning Boudewijnstichting, mede onder impuls van de Vlaamse Minister van Onderwijs en Vorming, Marleen Vander­poor­ten. De Stichting bracht een aantal sleutelfiguren uit het onderwijs en de sociaal-econo­mische wereld rond de tafel, die deelnamen in persoonlijke naam. In november 2002 bracht de commissie het rapport Accent op talent. Een geïntegreerde visie op leren en werken uit. Dit rap­port kreeg een grote weerklank en veel onderwijsactoren herkenden zich in de ver­nieuw­en­de voorstellen die het rapport formuleerde rond anders kiezen, anders leren en anders stu­ren. Ook het bedrijfsleven engageerde zich om initiatieven te nemen rond ‘anders werken’.

Begin 2003 vertrouwde de minister van Onderwijs een vervolgopdracht toe aan de Stichting. Be­doeling was de visie en concepten uit Accent op Talent verder uit te werken en ook te ver­ta­len naar beleidsaanbevelingen die zouden voorliggen op de onderhandelingstafel van de volgen­de Vlaamse regering in juni 2004. Tegelijk kreeg een aantal scholen(groepen), die nu reeds concepten van Accent op Talent in de praktijk brengen, een zogenaamde licentie tot ver­nieuwing om de innovatie bottom-up op te starten en uit te dragen.
Op het einde van het schooljaar 2002-2003 werden 16 projecten geselecteerd, de zogenaamde voor­trekkersscholen. Samen vertegenwoordigen zij meer dan 60 scholen uit alle provincies van Vlaanderen. De meeste, meerjarige projecten kiezen voor een geïntegreerde aanpak door ini­tia­tieven te nemen die zowel anders kiezen als anders leren en anders sturen betreffen.
Ter ondersteuning van de projecten stelde de Minister van Onderwijs voor elk voor­trek­kers­pro­ject een deeltijds ambt ter beschikking. En in opdracht van de Koning Boudewijn­stich­ting ontwikkelde het adviesbureau Deloitte diverse begeleidingsinitiatieven: trimestriële net­werk­dagen, gemeenschappelijke vormingssessies en individuele begeleiding van de voor­trek­­kersscholen.
In de meeste Europese landen is onderwijsinnovatie aan de orde van de dag. Ook daar krijgt verandering van onderuit veel aandacht en kansen. In het kader van de opdracht ‘Accent op Talent’ werd beslist deze informatie te verzamelen en ze toegankelijk te maken voor de voort­rekkersscholen en voor de commissie Accent op talent.
De oogst aan goede praktijken en beleidsinformatie bleek zo interessant en veelzijdig, dat ze ook voor vele andere scholen én onderwijsactoren in Vlaanderen een inspiratiebron zijn. Het is de verdienste van de auteurs, en met name Yves Beernaert en Wouter Van den Berghe, dat ze binnen een relatief beperkt tijdsbestek, dit veelzijdig en toegankelijk resultaat hebben neer­gezet. De Stichting is hen daar zeer erkentelijk voor.
Dit is wellicht niet de enige verzameling van goede onderwijspraktijk in Europa. Wat deze ver­za­meling bijzonder maakt is haar benadering: de focus van de verkenning lag op onder­wijs­innovatie van onderuit en op nieuwe wegen voor talentontwikkeling op schoolniveau. Uiteraard zijn ook de beleidsontwikkelingen terzake mee opgenomen en krijgen meer alge­mene tendensen die sporen met Accent op talent de nodige aandacht. Daarnaast krijgt de lezer een schat aan contactinformatie en bronnen ter inspiratie en netwerkvorming.
We wensen haar en hem een aangename lectuur en een vruchtbare verkenning toe.

Koning Boudewijnstichting

Mei 2004

Inhoud

Woord vooraf 3

Inhoud 5

Deel I

Context en synthese

11

1. Context 13

1.1 Doelstellingen van de studie 13

1.1.1 Ondersteunen van onderwijsvernieuwing in de Vlaamse scholen 13

1.1.2 Goede-praktijkvoorbeelden – ook voor het beleid 14

1.1.3 Faciliteren van internationale netwerking 14

1.2 Gevolgde werkwijze 14

1.1.4 Bepaling van de Europese landen en identificatie van beleidstendensen 14

1.1.5 Identificatie en keuze van de goede-praktijkvoorbeelden 16

1.1.6 Beperkingen van de studie 17

1.3 Leeswijzer 17

2. Synthese van tendensen in Europese landen 19

2.1 Inleiding 19

2.2 Onderwijsvernieuwing langs de strategische ontwik­ke­ling­sassen 20

1.1.7 Flexibele leerwegen die leiden naar startkwalificaties voor iedereen 20

1.1.8 De leraar als professional, teamspeler en gids 22

1.1.9 Autonome scholengemeenschappen met een ruim vormingsaanbod 24

1.1.10 Scholen met een brede maatschappelijke functie 26

1.1.11 Scholen die ondernemende, innovatieve en lerende organisaties zijn 27

1.1.12 Een overheid met vooral een stimulerende, faciliterende en kwaliteits­bevorderende rol 29

1.1.13 Onderwijs en samenleving die de technologie een volwaardige plaats geven 31

1.1.14 Een structurele samenwerking tussen onderwijs, en het bedrijfsleven, de non-profit-sector en openbare diensten 32

Deel II

Beleidsontwikkelingen en goede praktijken
in 10 Europese landen 35

1. Nederland 37

1.1 Schema onderwijssysteem 37

1.2 Beleidselementen en beleidsopties 38

1.1.15 Inleiding 38

1.1.16 Primair onderwijs 38

1.1.17 Basisvorming 39

1.1.18 De “Tweede fase” (bovenbouw VWO en HAVO) 40

1.1.19 Beroepsonderwijs 42

1.3 De Stichting AXIS 43

1.1.20 De AXIS-Stichting en haar rol 43

1.1.21 Informatie beschikbaar bij AXIS 44

1.1.22 Het “Deltaplan” of “Deltapunt” 45

1.4 Enkele andere groepen, organisaties en projecten 45

1.1.23 COLO 45

1.1.24 SLO - Stichting Leerplanontwikkeling 46

1.1.25 PAEPON 46

1.1.26 Regionale Opleidingscentra (ROC’s) 46

1.1.27 VMBO-plein 47

1.1.28 Het Platform Beroepsonderwijs 47

1.1.29 SENTER - KeBB 47

1.1.30 Pedagogische centra 47

1.1.31 Iederwijs Nederland 47

1.1.32 Kennisnet 48

1.5 Samenvatting en conclusies 49

Bijlage: Enkele goede-praktijkvoorbeelden 50

2. Duitsland 56

2.1 Schema onderwijssysteem 56

2.2 Beleidsontwikkelingen en beleidsopties 57

1.1.33 Beleidselementen uit het Berufsbildungsbericht van 1 April 2003 57

1.1.34 Vier beleidsprioriteiten naar onderwijs 58

1.1.35 Initïeren van innoverende projecten 58

1.1.36 De Bund-Länder Kommission (BLK) 58

1.1.37 Overzicht van de BLK-programma’s 59

2.3 “Schulversuch“ in afzonderlijke Länder 61

1.1.38 Algemeen 61

1.1.39 Nordrhein-Westfalen 61

1.1.40 Beieren 62

1.1.41 Baden-Württenberg 62

1.1.42 Niedersachsen 63

2.4 Samenvatting en conclusies 64

Bijlage: Enkele goede-praktijkvoorbeelden 65

3. Denemarken 67

3.1 Schema onderwijssysteem 67

3.2 Beleidsontwikkelingen en beleidsopties 68

1.1.43 De grote beleidslijnen uitgetekend in ‘Better Education’ 68

1.1.44 VET hervorming 2000 69

3.3 Projecten en het actieprogramma FoU 70

1.1.45 Algemene informatie over FoU 70

1.1.46 The FoU database 71

3.4 Samenvatting en conclusies 71

Bijlage: Enkele goede-praktijkvoorbeelden 72

4. Zweden 75

4.1 Schema onderwijssysteem 75

4.2 Beleidsontwikkelingen en beleidsopties 76

1.1.47 Algemene beleidselementen 76

1.1.48 Enkele specifieke beleidsontwikkelingen 76

1.1.49 Strategieën voor het beroeps- en technisch onderwijs in Zweden 77

4.3 Goede praktijkvoorbeelden of “leervoorbeelden” 78

1.1.50 Leervoorbeelden algemeen 78

1.1.51 Schoolontwikkelingsprojecten en ondersteunend onderzoek 79

1.1.52 Het ontwikkelen van de competenties van de leraren 79

1.1.53 Nieuwe evaluatievormen in het beroeps- en technisch onderwijs 79

1.1.54 ATTRAKTIV SKOLA: een project voor scholen 80

4.4 Samenvatting en conclusies 80

4.5 Bijlage: Enkele goede-praktijkvoorbeelden 81

5. Finland 83

5.1 Schema onderwijssysteem 83

5.2 Beleidsontwikkelingen en beleidsopties 84

1.1.55 Basiselementen uit Ontwikkelingsplan Onderwijs en onderzoek: 1999-2004 84

1.1.56 Specifieke beleidsaccenten van de huidige regering 85

1.1.57 Bijkomende overwegingen 86

5.3 Pilootscholen of experimentele scholen 87

5.4 Samenvatting en conclusies 87

Bijlage: Enkele goede-praktijkvoorbeelden 87

6. Noorwegen 91

6.1 Schema onderwijssysteem 91

6.2 Beleidsontwikkelingen en beleidsopties 92

1.1.58 Algemene principes van het Noorse onderwijssysteem 92

1.1.59 Trends en specifieke ontwikkelingen 92

6.3 Pilootprojecten of demonstratieprojecten 93

6.4 Samenvatting en conclusies 94

Bijlage: Enkele goede-praktijkvoorbeelden 95

7. Engeland 97

7.1 Schema onderwijssysteem 97

7.2 Beleidsontwikkelingen en beleidsopties 98

1.1.60 De context voor de “14-19 Reform” 98

1.1.61 Visie van “14-19: Opportunity and excellence” 98

7.3 Innovatieprojecten in scholen 100

1.1.62 Doelstellingen van de Pathfinders 100

1.1.63 Praktijkvoorbeelden en/ of goede praktijkvoorbeelden Pathfinders 101

1.1.64 Eerste evaluatie van de Pathfinders 101

1.1.65 Enkele andere initiatieven met goede-praktijkvoorbeelden 101

7.4 Samenvatting en conclusies 103

Bijlage: enkele goede-praktijkvoorbeelden 104

8. Frankrijk 106

8.1 Schema onderwijssysteem 106

8.2 Beleidsontwikkelingen en beleidsopties 107

1.1.66 Het nationale debat over de toekomst van het onderwijs 107

1.1.67 De Lycées des Métiers (LdM) : een kwaliteitslabel 108

1.1.68 Projet Pluridisciplinaire à Caractère Professionnel – PPCP 109

8.3 Vernieuwing met proefprojecten of pilootprojecten 110

1.1.69 Diensten werkzaam rond vernieuwing en prioriteiten 110

1.1.70 Pilootprojecten of proefprojecten: de diensten INNOVALO en het INRP (Institut National de Recherche Pédagogique) 110

1.1.71 Goede praktijkvoorbeelden 111

8.4 Samenvatting en conclusies 111

Bijlage: Enkele goede-praktijkvoorbeelden 112

9. Oostenrijk 114

9.1 Schema onderwijssysteem 114

9.2 Beleidsontwikkelingen en beleidsopties 115

1.1.72 Het initiatief “Klasse Zukunft” 115

1.1.73 Prioriteiten beroeps en technisch onderwijs in Oostenrijk 116

9.3 Goede praktijkvoorbeelden in Oostenrijk 117

1.1.74 Schulversuch 117

1.1.75 Andere praktijkvoorbeelden 117

9.4 Samenvatting en conclusies 118

Bijlage: Enkele goede-praktijkvoorbeelden 119

10. Schotland 121

10.1 Schema onderwijssysteem 121

10.2 Beleidsontwikkelingen en beleidsopties 122

1.1.76 Vijf nationale prioriteiten 122

1.1.77 Specifieke aandachtspunten voor beroeps- en technisch onderwijs 123

1.1.78 De prioriteiten vertaald in een visie 123

10.3 Goede praktijkvoorbeelden 124

1.1.79 Een speciale website: National priorities in education 124

1.1.80 Assessment for learning: goede-praktijkvoorbeelden 125

1.1.81 Goede praktijk in zelfevaluatie: How good is our school? 125

1.1.82 Andere voorbeelden 126

10.4 Samenvatting en conclusies 126

Bijlage: Enkele goede-praktijkvoorbeelden 126

Deel III

Europese en internationale context 129

1. Beleidsontwikkelingen op Europees niveau 130

1.1 Het “Gedetailleerd werkprogramma voor onderwijs” van de Europese Unie 130

1.2 De aansluiting van Accent op Talent bij de Europese beleidsontwikkelingen 132

2. De Europese programma’s voor samen­wer­king tussen scholen 133

2.1 De Socrates en Leonardo da Vinci programma’s 133

1.1.83 Socrates 133

1.1.84 Comenius 134

1.1.85 Leonardo da Vinci 135

2.2 Goede praktijk in Europese samenwerkingsprojecten 137

1.1.86 Algemeen 137

1.1.87 Netwerk SAB-MTW: School and Business Make Transition Work 138

1.1.88 Netwerk The treasure within: Evaluation of Quality in Education 138

1.1.89 Netwerk I-Probe Net: Self-evaluation at school create a mirror for your school 139

1.1.90 Het SEED Netwerk – School development through environmental education 139

1.1.91 Comp@ct–Comenius Multimedia Projects and Communication Technologies 139

1.1.92 ECOLE - European Collaborative Learning Network 140

2.3 Europese samenwerking tussen scholen opzetten 140

1.1.93 Algemeen 140

1.1.94 Nederland 141

1.1.95 Duitsland 141

1.1.96 Denemarken 141

1.1.97 Zweden 141

1.1.98 Finland 142

1.1.99 Noorwegen 142

1.1.100 Engeland 142

1.1.101 Frankrijk 142

1.1.102 Oostenrijk 143

1.1.103 Schotland 143

3. Andere innovatieprojecten met scholen 144

3.1 Europese initiatieven 144

1.1.104 European Schoolnet 144

1.1.105 ECSITE – European collaborative for Science, Industry & Technology Exhibitions 145

1.1.106 Bijscholingen van de Raad van Europa 145

1.1.107 Het Portugees Programma Boa Esperança, Boas Practicas 145

3.2 Internationale en Noord-Amerikaanse initiatieven 146

1.1.108 OESO doelstelling 2a: Schooling for tomorrow 146

1.1.109 iEARN - International Education and Resource Network 147

1.1.110 Het MSIP – Manitoba School Improvement Programme 147

1.1.111 Het Learning Consortium in Ontario 148

1.1.112 De Coalition of Essential Schools (CES) 148

4. Algemene internationale informatiebronnen over onderwijs en vorming 150

4.1 Officiële Europese Instellingen 150

1.1.113 Eurydice 150

1.1.114 Cedefop 150

1.1.115 PLOTEUS : Leermogelijkheden in Europa via een muisklik 151

1.1.116 De European Training Foundation 151

4.2 Andere internationale organisaties 151

1.1.117 CIDREE 151

1.1.118 EVTA: European Vocational Training Association 151

1.1.119 National Resource Centres for Vocational Guidance 152

Bijlage 1: Literatuurlijst 153

Bijlage 2: Lijst van gecontacteerde personen 156

Koning Boudewijnstichting 159