SəRBƏst iŞ Fənn: Dünya iqtisadiyyatı

Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası

Fakultə: İqtisadiyyat, Beynəlxalq İqtisadi Münasibətlər və Menecment

Kafedra: Neft emalı,Neft-Kimya Sahələrinin İqtisadiyyatı və Menecment


Qrup: 777.9 İxtisas: Biznesin idarə edilməsi


SƏRBƏST İŞ

Fənn: Dünya iqtisadiyyatı
Mövzu: İnkişaf etməkdə olan ölkələrlə yüksək inkişaf etmiş sənaye ölkələri arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin xüsusiyyətləri.

Tələbə: Aslanzadə Aydın
Fənn müəllimi: Dos:T.Q.Əliyev
BAKI - 2011
Plan:
1)İnkişaf etmiş ölkələr və onların xüssusiyyətləri.
2)İnkişaf etməkdə olan ölkələr və onların xüsusiyyətləri və onların dünya təsərrüfatında rolu
3) İnkişaf etməkdə olan ölkələrlə yüksək inkişaf etmiş sənaye ölkələri arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin xüsusiyyətləri.
4)Azərbaycanın Avropanın inkişaf etmiş ölkələri iləiqtisadi əlaqələri(Almaniya,İngiltərə,İtaliya)

1)İnkişaf etmiş ölkələr və onların xüssusiyyətləri.
Bu qrup ölkələrdə planetimizin əhalisinin 15%-nin yaşamasına baxmayaraq, dünya sənaye məhsullarının təxminən 57%-i və kənd təsərrüfatı məhsullarını 40%-i burada istehsal edilir. Dünyanın mineral və yanacaq ehtiyatlarının, xüsusilə kömür, dəmir filizi, uran və boksit ehtiyatlarının 40%-i İEÖ-in payına düşür. Həm də bu ehtiyatlarm əksər hissəsini dörd ölkə - ABŞ, Kanada, Avstraliya İttifaqı və CAR verir. Bu qrup ölkələr elmi-texniki potensiala, ixtira və kəşflərə görə dünyada fərqlənirlər.
Bütövlükdə İEÖ olduqca güclü iqtisadiyyata malikdirlər və dünya təsərrüfatında onların rolu böyükdür. Belə iqtisadi üstünlük dünya təsərrüfatı sistemində onların hakim mövqeyini təmin etmişdir. İEÖ bütün qitələrdə yerləşir, lakin əksəriyyəti kapitalizmin vətəni Avropadadır (bax: cədvəl 1).
Sosial-iqtisadi səviyyəsinə görə İEÖ-i iki qrupa — yüksək və orta inkişaf etmiş ölkələrə ayırırlar. İspaniya, Portuqaliya, Yunanıstan və İrlandiya orta, qalanları isə yüksək İEÖ-ə aid edilir. Orta İEÖ-də adam başma düşən milli gəlir 5-10 min, yüksək İEÖ-də isə 17-30 min dollar təşkil edir.
İEÖ içərisində feodalizm ictimai-iqtisadi formasiyasmı keçməyən, Avropadan gələn mühacirlərin və kapitalın hesabına sürətlə inkişaf edən ABŞ, Kanada, Avstraliya İttifaqı, Yeni Zelandiya, İsrail və qis- mən CAR kimi ölkələr də var. Bunları "köçürülmə ölkələr" adlandırırlar.
İEÖ-in üç rəqabət mərkəzinin təşəkkül tapması və iqtisadi potensialı. Dünya iqtisadiyyatının "modeli" tədricən mürəkkəbləşmişdir. XIX əsrin axırına qədər bütün sosial-iqtisadi göstəricilərə görə bir mərkəz — Qərbi Avropa üstünlük təşkil edirdi. Sonra birinciliyi ələ keçirən ikinci mərkəz — ABŞ ya- ranmışdır. İDM-dən sonra iqtisadiyyatını sürətlə inkişaf etdirən Yaponiya üçüncü mərkəzə çevrilmişdir. Beləliklə, bu qrup ölkələr arasında rəqabətin üç başlıca mərkəzi təşəkkül tapmışdır: ABŞ, Qərbi Avropa və Yaponiya.
Dünya təsərrüfatında payının azalmasına baxmayaraq, ABŞ əvvəllər olduğu kimi yenə də planetimizin "bir nömrəli" coğrafi mərkəzidir. Dünya ticarətində keçmiş birinciliyini itirərək, ABŞ bir çox sahələrdə, xüsusilə ETİ-nin həyata keçirilməsinə, elektrik enerjisi, elektron avadanlığı, hərbi sənaye, aviaraketkosmik istehsalına, AES-m gücünə, Kosmos və Dünya okeanın mənimsənilməsinə və bir sıra ənənəvi sənaye və kənd təsərrüfatı sahələrinə, həm də qeyri-maddi istehsal sahəsinə görə dünyada öz "çempion" yerini saxlayır.
İqtisadi rəqabətin ikinci coğrafi mərkəzi Qərbi Avropadır. QA-da ABŞ-a nisbətən daha çox metalkəsən dəzgahlar, dəqiq və optik cihazlar, traktor,


CƏDVƏL 1
2003-cü ildə İEÖ-in ərasisi və əhalisi

Ölkə qrupları	Sayı	Ərazisi mln. km^2	Əhalisi, mln. nəfər	Dünya ÜDM-da payı, %
Bütün İEÖ o cümlədən	27	32,8	975	55,2
QA ölkələri	18	3,8	390	21,0
Şimali Amerika ölkeləri	2	19,3	325	22,4
Asiya ölkələri	4	0,5"~	""184	10,0
Avstraliya və Okeaniya ölkələri	2	8,0	32	1,2
CAR	1	1,2	44	0,6

kimyəvi lif, plastik kütlə, yüngül sənaye məhsulları istehsal edilir. Onun ixracatı ABŞ-dan üç dəfə çoxdur. Dünyanın mühüm maliyyə mərkəzidir. Bununla belə, bu region ən yeni elmtutumlu sahələrə görə, xüsusilə robot, materiallar istehsalına, biotexnologiyaya və s. görə ABŞ və Yaponiyan geridə qalır.
"Böyük yeddilərə" daxil olan Avropanın başlıca ölkələri ilə yanaşı regionda kiçik ölkələr də mühüm rol oynayır. Bu ölkələrin bir çoxu əskin rəqabət gedən dünya bazarında "boş piştaxtlar" axtarmağa məcbur muşlar. Buna görə də bu ölkələr elmə, ixtisaslı kadrlara böyük vəsait tələb edən və demək olar ki, "bütün dünyaya" ixrac edilən bir neçə bahalı məhsul istehsalı üzrə ixtisaslaşmış və beynəlxalq əmək bölgüsündə iştirakın xüsusi tipini yaratmışlar. Daxili bazarın məhdudluğu ilə əlaqədar onların istehsal etdikləri məhsulların yarıdan çoxu ixrac edilir.
Misal üçün, Belə sahələrə İsveçrədə ölçü cihazları, saat istehsalı, Niderland ,İsveçrədə əczaçılıq sənayesi, Danimarkada süd sənayesi və pivə çəkmək , avadanlıq istehsalı və s. aiddir. Bunlarla yanaşı, Niderland və Belçika kiçik ölkələrin dəniz sahilində bütün regiona xidmət edən iri neft emalı,neft-kimya sənayesi formalaşmışdır. İsveç və Finlandiya regionun başlıca "meşə sexinə" çevrilmişdir. Həm də bu ölkələr müxtəlif növ xidmət dairəsi üzrə ixtisaslaşmışdır. Məsələn, İsveçrə "Dünya bankiri", "Seyf dövləti' adlandırılır. Dünyanın ən böyük portu Rotterdam Avropanın daxili rayonlarına xidmət edir, Yunanıstan və Norveç dünyada "beynəlxalq dəniz daşıyıcısı" kimi tanınmışdır. Ispaniya beynəlxalq turizmə görə "dünya rekordçusudur.Haaqada beynəlxalq məhkəmə, Cenevrədə BMT-nin bir sıra komissiyal qərargahı yerləşir.
Üçüncü mərkəz olan Yaponiya iqtisadi gücünə görə ABŞ və QA-dan təxminən iki dəfə geri qalır. Lakin son on ildə Yaponiya dünyanın “iki nömrəli dövlətinə" çevrilmişdir. Bu gün ölkə dünyada sənaye istehsalı və xarici ticarətinə görə müvafiq olaraq üçüncü və dördüncü yerə çıxmışdır. Yaponiya bir sıra ən mühüm məhsul növlərinin istehsalına görə ABŞ-ı ötüb keçmiş və dünyada birinci yerə çıxmışdır. (bax: cədvəl 2). Lakin bununla belə, Yaponiyada əhalinin həyat səviyyəsi ABŞ-a və QA ölkələrinə nisbətən aşağıdır.
Dünyada təşəkkül tapmış üç başlıca mərkəz arasında sərmayə tətbiqi dairələri, xammal mənbələri, satış bazarı, ETT-nin həlledici sahələrində üstünlük uğrunda rəqabət getdikcə daha da güclənir.
Sosial-iqtisadi inkişafın yüksək səviyyəsinə çatan və başqa regionlarda yerləşən İEÖ-in hər birinin təsərrüfatı özünəməxsus ixtisaslaşma ilə fərqlənir. Məsələn, Kanada və Avstraliya İttifaqı dünyada ən iri mineral xammal ixracatçılarıdır.