1. Münaqişəyə dair elmi baxışların təkamülü

Daxili siyasi münaqişənin xüsusiyyətləri aşağıdakılardan ibarətdir: 
- cəmiyyətin bu və ya digər təbəqəsinin siyasi mənafe uğrunda mübarizəsi;
- forma etibarilə parlament mübarizəsindən vətəndaş müharibələrinə qədər fərqlənən siyasi 
hökmranlıq uğrunda mübarizə. 
Aşağıdakı növləri fərqləndirmək olar. 
1. Sinfi daxili siyasi münaqişələr ictimai siniflər arasında yaranır, anataqonist xarakter daşıyır.
2. Siyasi partiyalar (ictimai-siyasi hərəkatlar) arasında münaqişələr. Dünya sivilizasiyası avtoritar 
idarəetmə formalarından demokratik formalara keçdikcə demokratik dövlətlərdə cəmiyyətin 
inkişaf yolları haqqında məsələlərlə bağlı mübarizə siyasi partiyaların və ictimai-siyasi 
hərəkatların fəaliyyətinə doğru dəyişmişdir. 

---

3. Müxtəlif qruplaşmalar arasında dövlətdə, partiyada, hərəkatda və s. Liderlik uğrunda 
münaqişələr. Bu qruplaşmalar, bir qayda olaraq, rəsmən birləşmələrdə birləşməmişdir, lakin 
onların mənafeləri həmişə hakimiyyət uğrunda mübarizə ilə bağlıdır. 
4. Bəzən aydın ifadə olunmuş siyasi çalara malik millətlərarası münaqişələr daxili siyasi 
münaqişələrin xüsusi qrupu kimi fərqləndirilir. 
25.Daxili münaqişələrin qarşısının alınması yolları. 
Sabit mövcudluq üçün cəmiyyətin daim moderləşdirilməsi , o cümlədən siyasi hakimiyyətin 
qanuniliyinin və sabitliyinin əsası kimi siyasi modernləşdirmə zəruridir . Siyasi təcrübə sistemin 
sabitləşdirilməsinin daxili siyasi münaqişələrin qarşısının alınmasına aparan yollarını işləyib 
hazırlamışdır . Bu metodların mənası siyasi hakimiyyətlə cəmiyyətin hüquqları pozulmuş 
hissəsinin mənafeləri arasında cəbhələşmənin zəiflədilməsindən ibaretdir . 1. Sosial manevretmə 
ictimai məhsulun bir hissəsinin müxalifətin mənafeləri naminə yenidən bölüşdürülməsindən 
ibarətdir . Yenidən bölüşdürmənin həcmi ictimai məhsulun həcmindən asilidir.Bu metoddan 
istifadə formaları cəmiyyətin sosial - iqtisadi . 2. Siyasi manevretmə müxtəlif yönümlü 
mənafelərin faktiki olaraq mövcud siyasi hakimiyyətin fəaliyyətinə kömək göstərən sabit siyasi 
alyansa çevrilməsini təmin edən tədbirlərin geniş spektrini ehtiva edir . Metodun reallaşdırılması 
formaları arasında aşağıdakılar fərqləndirilir : qarşıduran tərəflər arasında siyasi kompromis 
imkanlarının aşkara çıxarılması ; -məqsədin əldə edilməsi vasitələrin əvəzlənməsi ( ölkə əhalisinin 
əksəriyyətinin mənafelərinə cavab verən məqsəd və onun əldə edilməsinə kömək göstərən 
vasitələr bəyan olunur. 3. Siyasi manipulyasiya . Bu ad altında geniş mənada siyasi hakimiyyətin 
özünün sabit mövcudluğu üçün həyata keçirdiyi hərəkətlər başa düşülür . Dar mənada siyasi 
manipulyasiya dedikdə ictimai şüura , ilk növbədə , kütləvi kommunikasiya vasitələri ilə 
məqsədyönlü təsir başa düşülür . Adətən , qəzetlər , radio , televiziya əlində olur.4. Kontrelitanın 
inteqrasiyası . İctimai sistemin sabitliyinin pozulması onda ictimai narazılığın inteqratoru rolunu 
oynayan kontrelitaların formalaşmasına təkan verir . Kontrelitanın əmələ gəlməsinə yol 
verməmək , yarandıqda isə onu siyasi elitaya inteqrə etmək məqsədəuyğundur . 5. « Sistemli 
müxalifətin zəiflədilməsi » . Kontrelitadan fərqli olaraq , o , öz qarşısına mövcud sistemin 
sabitliyini tam pozmaq və öz sistemini yaratmaq məqsədini qoyur .. Bundan ötrü aşağıdakı 
üsulları tətbiq oluna bilər : -müxalifətin həyaa knçirmək istədiyi hərəkətlərdə təşəbbüsün ələ 
keçirilməsi ;; -müxalifətin qoyduğu məqsədlərin əldə olunmasının qeyri - mümkünlüyünün 
numayis etdirilmesi;. 6. Güc təzyiqi . Güc təzyiqinin tətbiqi formaları sistemə mənfi münasibətin 
zorakı üsullarla aradan qaldırılmasına yönəlmiş açıq diktaturanın qurulmasından dolayı təzyiq 
metodlarının tətbiqinə qədər tərəddüd edir . Bu zaman fövqəladə vəziyyət elan olunması , 
repressiyalar , müxalifət partiyalarının qadağan edilməsi və s . kimi hüquq normalarına riayət 
olunur . Beləliklə , daxili siyasi münaqişənin xüsusiyyəti cəmiyyətin bu və ya digər təbəqəsinin 
özünün siyasi mənafeyi uğrunda mübarizəsindən ibarətdir . Daxili siyasi münaqişələrin qarşısının 
alınması yolları sosial manevretmə , siyasi manevretmə , siyasi manipulyasiya , kontrelitanın 
inteqrasiyası , « sistemli müxalifət » in zəiflədilməsi və güc təzyiqidir . 

---

26.Siyasi münaqişələrin tənzimlənməsi və həlli.
Siyasi münaqişələrin nizama salınması üsulları, ilk növbədə, münaqişə növünün müəyyən 
edilməsindən asılıdır.BMünaqişə «dalana dirəndikdə» demokratik siyasi sistemdə onun həllinin 
aşağıdakı variantları mövcuddur: -Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət; 
-hökumətin istefası; 
-parlamentin buraxılması və növbədənkənar parlament seçkilərinin təyin olunması; 
Regionlar tam siyasi müstəqilliyə can ata bilər. Belə münaqişələr geniş miyqaslı döyüş 
əməliyyatlarına və çoxlu tələfata səbəb ola bilər. Rejim siyasi münaşiqəsinin son məqsədi 
mövcud siyasi sistemin dəyişdirilməsindən ibarətdir. Mənfi inkişaf cəmiyyəti vətəndaş 
müharibəsinə gətirib çıxara bilər. 
Bu mübarizədə qanunilik və qeyri-qanunilik qarşılıqlı surətdə bir-birinə keçir. Radikal siyasi 
münaşiqənin mənfi inkişafına yol verməmək aşağıdakı əsas suallara aydınlıq gətirilməlidir: 
Münaqişə yaranmasının əsas səbəbləri hansılardır? Tərəflərin həqiqi məqsəd və niyyətləri nədən 
ibarətdir? Münaqişədə hansı qüvvələr iştirak edir
Alınmış cavabların əsasında aşağıdakı imkanlar yaranır: hadisələrin mümkün inkişaf proqnozunun 
tərtib edilməsi; münaqişənin nizama salınmasının mümkün variantlarının müəyyən edilməsi; 
münaqişənin nizama salınması və həlli planının işlənib hazırlanması,
Planın təcrübədə reallaşdırılması hərəkətlərin aşağıdakı ardıcıllığını nəzərdə tutur: 
1) münaqişə tərəflərinrin emosional gərginliyinin azaldılması
2) mübahisə predmetinin dəqiq müəyyən edilməsi
3) münaqişə tərəflərinin qarşılıqlı fəaliyyət normalarını və qaydalarını müəyyən etmək
4) münaqişə tərəfləri arasında dialoq təşkil etmək
Görülmüş tədbirlər nəticəsində münaqişəni nizama salmaq mümkün olmadıqda hakimiyyət güc 
tətbiq etməyə hazır olmalıdir 
27.Sosial-siyasi münaqişələrin tənzimlənməsi və həlli yolları.
Siyasi münaqişələrin nizama salınması üsulları, ilk növbədə, münaqişə növünün müəyyən 
edilməsindən asılıdır. Belə münaqişələrin nizama salınması, bir çox cəhətdən, siyasi liderlərin 
dəstək qruplarından istifadə etməklə tərəfdar və uzlaşma əldə etmək qabiliyyətindən asılıdır. 
Müzakirələrin, mükalimələrin, danışıqların, razılaşdırıcı komissiyaların işinin gedişində kompri- 
misə nail olmaq mümkün olmadıqda və münaqişə "dalana dirəndikdə" demokratik siyasi sis-
temdə onun həllinin aşağıdakı variantları mümkündür: 
-konstitusiya məhkəməsinə müraciət 
-hökümətin istehfası 
-parlamentin buraxılması və növbədənkənar parlament seçkilərinin təyin olunması
-mübahisəli məsələlərə dair referendumun təşkili və keçirilməsi və s. 
Mərkəz və regionlar arasında yaranan şaquli status-rol münaqişələri nizama salınma baxımından 
daha mürəkkəbdir. Belə münaqişələr geniş miqyaslı döyüş əməliyyatlarına və çoxlu tələfata səbəb 
ola bilər. Lakin şaquli rejim siyasi münaqişələrin nizama salınması və həlli daha çətindir. Rejim 
siyasi münaqişəsinin son məqsədi mövcud siyasi siyasi sistemin dəyişdirilməsindən ibarətdir. Belə 
münaqişələr xüsusilə baha başa gəlir. Radikal siyasi münaqişənin mənfi inkişafına yol