Anemiyalar

Klinika. Qurğuşun zəhərlənməsində sinir sistemi, mə­də­-bağırsaq traktı və qan tə­­rəfindən dəyişiklik ya­­ranır. Qurğu­şun orqanizmə həzm və tənəffüs sistemi vasitəsi ilə daxil olur. Bəzən uzun müddət qurğuşunla kontaktda olan insanlarda zəhərlənmə əla­­­­mət­ləri olmaya bilər. Çünki qurğuşun orqan və toxumalarda qeyri-aktiv formada-de­­­po şəklində və 90-95% sü­müklərdə toplanır. İnfeksiya, alkoqolizm, qida zə­hər­lən­mə­ləri za­manı de­podakı qeyri-aktiv Pm qana kecərək intoksi­ka­siya əlamətləri ya­ra­dır.

Yüngül zəhərlənmələr zamanı asteniya, baş ağrıları, baş gicəl­lənmə, yad­da­­şın po­zulması, ətraflarda ağrılar, tremor əmələ gəlir.

Ağır zəhərlənmələr zamanı daha cox sinir sistemi zədə­lənir. Hərəkəti po­li­nev­rit ya­­ranır, bilək və barmaqların açıl­ması çətinləşir. Tetraparez, hissiyyatın po­zul­ması, sinir bo­yun­­ca ağrılar yaranır. Ensefalopatiya, nistaqm əla­mət­lə­ri də ola bi­lər. Uşaqlarda baş beyinin ödemi, koma, epileptik qıcolmalar və s. tə­sa­düf edilir. Ar­te­rial təzyiq yük­səlir, bəzən böyrək çatışmazlığı da olur.

Yüngül zəhərlənmələrdə mədə-bağırsaq trakti pozulur. İştaha itir, eva­kua­siya sü­rət­lənir. Ağır zəhərlən-mələrdə isə qarında heç bir terapiyaya tabe olmayan tut­ma­şə­kil­­­li ağrılar, qəbizlik, qusma, hərarətin artması, oliquriya, hipertenziya olur. R-müa­yi­nə­­də mə­də-bağırsaqda bir tərəfdə atonik, digər tərəfdə spastik əla­mət­ləri olan sahələr mü­­şa­hi­də edilir. Sekretor funksiya pozulur və hipersekresiya yaranır.

Qurğuşun sancıları qana qurğuşunun daxil olması səbə­bindən qəfil başlayır. Tok­siki təsirdən qurğuşun hepatiti yara­nır, qara ciyər böyüyür, sülal, karbohidrat, an­ti­toksik, pig­ment funksiyası pozulur. Qanda qeyri-düz bilirubin artır, sarılıq əla­­mət­lə­ri müşahidə edilir.

Ürək-damar sisteminin zədələnməsi nəticəsində peri­ferik damarların spastiko-atonik dəyişikliyi dərinin xarakterik qurğuşun avazımasına səbəb olur. Qan təzyiqi artır, oblete­rasiyaedici arterit və ateroskleroz yaranır. Qurğuşunun ürəyə təsiri toksiki mio­karditlə nəticələnir.

Xəstənin dərisi boz calarlı torpaq rəngində olur. Buna səbəb anemiya, da­mar spazmı və porfirinin dəridə toplan­masıdır. Dişlərdə, xüsusən ön dişlərdə na­zik qurğuşun xətləri olur.

Qurğuşun zəhərlənmələrində uşaqlarda orqanizmin reak­tivlik xüsusiyyətləri zəif­lə­yir, respirator xəstəliklərə, vi­rus infeksiyalarına, irinli-iltihabi proseslərə qarşı həs­sas­­lıq ya­ra­nır.

Qanın göstəriciləri. Yüngül zəhərlənmələrdə zəif, ağır zəhər­lənmələrdə isə də­rin anemiya yaranır. Eritrositlərin miq­darı azalır, yüngül hipoxomiya olur. Hə­də­fvari hüceyrələr də aşkar edilir. Retikulositlər 3-8%-ə qədər artır, leykosit və EÇS nor­ma həd­dində olur. Trombositlərin sayı dəyişmir, la­kin ağır zə­hər­lən­mə­lər­də aza­lır. MCV, MCH azalır. Eritro­sitlərə bazofil punktasiya və polixromatofiliya xa­rak­ter­dir. Ba­zofil qra­nu­­lalar mitoxondriləri əhatə edən dəyişilmiş RNT-dən ibarətdir.

Sümük iliyində eritrokariositlər artır, osmotik rezis­ten­tlik yüksəlir. Zərdabda də­mir artır. Eritrokariositlərdə nüvəni həlqə şəklində əhatə edən coxlu dəmir qra­nu­­­laları top­­lanır.

Xarakter əlamətlərdən biri sidikdəδ aminolevulin turşu­su­nun normaya nis­bə­­tən on dəfələrlə artmasıdır (40-100 mq/q­-norma 0,5-1,5 mq/q). Koproporfirin 5-10 dəfə ar­­tır, si­dik­də uroporfirin norma həddində olur. Eritrositlərdə sərbəst pro­to­por­­firin ar­tır. Digər xarakter əlamətlərdən biri də qanda qurğuşunun miqdarının 0,5-0,6mq/l-dən çox art­ma­sı­dır. Sağ­lam insanlarda 0,05-0,3 mq/l həddindədir.

Müalicə. Əsas məqsəd qurğuşunu toxumalardan müx­təlif kompleksonların kö­mə­yi ilə xaric etməkdir. 10%-li Te­ta­­sin-kalsi məhlulu gündə 20 ml damcı və ya şır­naq üsu­lu ilə vena daxilinə vurulur. 3 inyeksiyadan sonra 3-4 gün fasilə verilirvə son­­­ra təkrar olunur. 1-ci və 2-ci 3 günlük müalicə­dən sonra sidikdə qurğuşun və δ ami­­­n­o­­­­le­vulin tur­şu­su­nun miqdarı yoxlanılır. Əgər sidikdə bu maddələrin miqdarı yük­­­sək­­dir­­­sə, 3 gün­lük müalicəni 1 və ya 2 dəfə də təkrar etmək olar. Çox zaman 3 kurs müa­li­cə ki­fayət edir. Nevroloji əla­mət­lər zamanı adinozinmonofosfat preparatı (ade­­nil, fosfiden) müsbət təsir göstərir. Per os olaraqbaşqa komplekson (penta­sin) da təyin olunur.