Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu

Keçəlin nağılı
Keçəlin tükləri uzanıb ona bərk əziyyət edirdi. Bir gün öz-özünə deyər:

─ Gedim dəlləyə, bir az başımı yüngülləşdirim.

Keçəl ki pulsuz idi, bir tərəfdən fikirləşir ki, dəlləyə nə versin, bir tərəfdən istəyir ki, getsin. Axırda belə fikrə gəlir ki, gedərəm görüm başıma nə gəlir, beləliklə, gedir dəlləkxanaya. Gedir oturur stulun üstündə. Stul elə rahat idi ki, oturan kimi onu yuxu aparır. Şirin yuxuda görür ki, şahın qızına aşiq olub. Gedir elçiliyə. Bir az yol getmişdi ki, bir nəfərə rast gəlir. O, salam verib deyir:

─ Salam, keçəl, hara gedirsən?

Keçəl deyir ki, heç yana.

O adam deyər ki, ay keçəl, mən səni tanıyıram. Nəyə ürəyinin sözünü mənə demirsən. Keçəl bunun sözünü eşi­dən­dən sonra deyər:

─ Allahdan gizli deyil, səndən nə gizlədim. Gedirəm şahın qızına elçiliyə.

O adam deyər:

─ İstiyirsən sən bu işi görəsən, məni də özün ilə apar. Şayət dərdinə deyərəm. Mənim adıma Yeldən Əlibəy deyər­lər. Dünyanın o başında bir işin olsa mən bir ləhzədə gedib onu yerinə yetirərəm.

Keçəl öz-özünə deyər:

─ Bəlkə, bu kişi mənə lazım oldu. Qoy bunu götürüm, birlikdə gedək.

Beləliklə də onunla birlikdə düşərlər yola. Bir az gedən­dən sonra yenidən bir nəfərə rast gələrlər. O adam keçələ sa­lam verib soruşar:

─ Keçəl qardaş, hara gedirsən?

Keçəl öz ürəyinin sözünü ona deyər.

O kişi keçələ belə deyər:

─ Mənə Dürbin Əlibəy deyərlər. Əgər dünyanın o ba­şında bir milçək qanad çalsa, mən buradan onu görərəm. Mə­ni də apar, şayət bu yolda sənin dərdinə deyərəm.

Keçəl onu da götürüb yola düşər. Bir az gedəndən sonra üçüncü adam rast gəlir. O deyər:

─ Keçəl, salam, hara gedirsən?

Keçəl cavabında deyər:

─ Mən şahın qızına vurulmuşam. İstəyirəm gedəm elçiliyə. Bunlar da mənim dostlarımdır.

O adam deyər:

─ Keçəl, məni də apar, əlimdən gələni köməklikdən əsirgəmərəm. Mənim adımı istəsən biləsən, Oxtan Əlibəydir. Əgər dünyanın o başında bir milçək olsa, desən vur sal qanadından, mən onu vuraram.

Keçəl öz-özünə deyər:

─ Mən ki bu neçə nəfəri götürmüşəm. Qoy bir nəfər də artıq olsun.

Beləliklə, onlar birlikdə düşərlər yola. Bir az gedəndən sonra yenə də bir nəfərə rast gələrlər. O, keçəli görən kimi tez salam verib, deyər:

─ Ay keçəl, məni də qoş özünə. Şayət mən sənin dər­dinə deyərəm. Mənim adım Yerdən Əlibəydir. Allahta­laların yeddi yeri, yeddi göyü vardır. Mən göyünü yox, vəli yedd,i yerini dana-dana torpaqlarını tanıyıram.

Keçəl Yerdən Əlibəyi də götürüb düşər yola. Burada-orada gedərlər, çatarlar şahın sarayına. O zaman belə bir qayda var idi ki, hər şah öz sarayında elçilər üçün elçi daşı qoyardı ki, hər kəs elçi gəlseydi, o daşın üstündə oturardı. Məlum olardı ki, o adam elçidir.

Keçəl yanındakı adamlarla gedər oturar elçi daşının üstündə. Şah baxırdı. Gördü ki, bir neçə nəfər oturub elçi daşının üstündə. Onların içində bir keçəl vardır ki, hamıdan başda oturub. Şah görər ki, bunlar çox əyni-başları çılpaq adamlardır. Buna görə də vəziri çağırıb deyər:

─ Vəzir, gedərsən onları bir cürlük rədd edərsən.

Vəzir gedir elçi daşının yanına. Soruşar ki, siz kimsiniz, haralısınız, haradan gəlmisiniz?

Keçəl onların içindən ayaqa qalxıb deyər:

─ Mən çobanam. Şahın qızına elçi gəlmişəm. Bunlar da mənim yar-yoldaşımdırlar.

Vəzir şahın yanına qayıdıb qorxa-qorxa keçəlin sözlə­rini şaha deyir. Şah ta eşidir ki, bir keçəl onun qızına elçi gəlib, hirslənib vəzirə deyir:

─ Nə üçün onların cavabını sən vermədin?

Vəzir deyər:

─ Qibleyi-aləm sağ olsun, mən sizdən icazəsiz bir iş görmərəm.

Şah bir az yumşalandan sonra belə deyər:

─ Vəzir, yaxşısı budur ki, onların ürəyini sındırmayaq. Vəli, belə bir iş onlara demək lazımdır ki, onu yerinə yetirə bilməsin. Sən get keçələ denən ki, şahın qızı Turan məmləkə­tindədir. Əgər istəsə biləsən ki, o, ərə getmək istəyir, ya yox, get özündən soruş.

O şəhərdən Turana dördillik yol idi. Sonra vəzir keçələ şahın dediyini deyir ki, Turana gedib qızın rəyini alsın. İki günə qədər gərək qızdan mənə bir məktub gətirəsən.

Vəzir şahın dediklərini namə yazıb keçələ verdi və on­dan cavabını istədi. Keçəl naməni oxuyub gördü ki, olmayan bir işi şah bundan istəyir. Bərk fikrə getdi. Birdən yoldaş­larının içərisindən Yeldən Əlibəy ayaqa qalxıb dedi:

─ Keçəl, nə ürəyini sıxırsan, məyər mən ölmüşəm ki, sənin işin yoxdur. Mən şah istədiyi vaxt tez bu məktubun cavabını sənə yetirərəm.

Beləliklə, keçəldən naməni alıb, yola düşür. Bunlar bir az gözləyib görürlər ki, Yeldən Əlibəydən bir xəbər çıxmadı. Keçəl hirslənib yoldaşlarına dedi:

─ Bu da gedər-gəlməzə getdi. İndi bəs biz nə edək?

Dürbin Əlibəy ayaqa qalxıb dedi:

─ Keçəl, mən sənə demişəm ki, hər nə işin olsa, mən hazıram. Bu bir çətin iş deyil ki, özünü narahat edirsən. İndi mən baxıb deyərəm. Dürbin Əlibəy Turana sarı baxıb, dedi:

─ Keçəl, keçəl, tapdım.

Yeldən Əlibəy bir yuxudan oyanıb baxdı gördü ki, yuxuya gedib, ondan tez gərək keçəlin yanına yetişəydi. Buna görə tez ayaqa qalxıb bir ləhzə çəkmədi ki, özünü yetirdi keçəlin xidmətinə. Şahın qızından aldığı naməni verdi keçələ. Keçəl naməni götürüb apardı şahın hüzuruna. Şah naməni alıb, gördü ki, qızından gələn məktubdur. Gördü ki, məktubun üstündə də Turan möhrü var. Şah təəccüblənərək soruşdu:

─ Ay keçəl, sən bu dördillik yolu necə bu tezliklə gətirdin gəldin?

Keçəl güvənə-güvənə dedi:

─ Biz gedərik.

Şah işi belə gördükdə vəzirlə məşvərətə oturdu. Dedi:

─ Keçəli ki mən belə görürəm, o, bizim əlimizə bir iş verəcək. Hər nə cür olursa-olsun bunları aparasan salasan o yeddi minlik metrlik dərin zindana.

Vəzir yağlı dilini işə salıb gəldi keçəlgilin yanına. Bun­ların başlarını oxşadı. O yandan, bu yandan bunları danışa-danışa, bişim-bişimlə apardı saldı o dərin qaranlıq zindana.

O zindan elə bir zindan idi ki, bəni adəm yaranandan hər kəsin ki ora yolu düşmüşdü, nicat yolu olmamışdı. Vəzir bunları zindana salandan sonra yeddi dənə böyük qıfıl yeddi qapıya vurdu.

Bunlar bir az keçəndən sonra gördülər ki, vəzir bunların başına nə bəla gətirib. Keçəl yoldaşları ilə başladı məşvərət etməyə. Birdən Yerdən Əlibəy dedi:

─ Ay keçəl, yadındadır ki, mən səni görəndə nə dedim? Mən sənə demədim ki, Allahın əgər yeddi köyü, yeddi yeri olsa mən o göyləri tanımasam, vəli arxayınam ki, o yeddi yerin hər qapısını tanıyıram. Heç narahat olma. İndi mən sizə bu zülmətxanadan nicat verərəm. Qoy şah və onun vəziri bilsinlər ki, analar necə oğlan doğublar.

Yerdən Əlibəy ayaqa durub zindanda bir o yan-bu yana qədəm vurub yoldaşlarına dedi:

─ Gəlin, tapdım.

Yoldaşlarını dalınca salıb, bir qədərdən sonra bunları düz gətirdi elçi daşının düz yanına. Bunlar orada oturub bir-birlərilə danışıb gülürdülər. Şahın birdən gözü elçi daşına düş­dü. Bunları görən kimi qorxudan az qala bağrı çatlasın. Tez vəziri çağırıb dedi:

─ Vəzir, tədbir. Əgər biz bunların sözünə baxmasaq, mən arxayınam ki, bu keçəl mənim başıma bu bəla gətirəcək. Lazımdır ki, tez qızı Turandan gətirib əlin verəsən bir keçəlin əlinə. Vəzir hər nə cür olsaydı qızı Turandan gətirib özü ilə bərabər apardı elçi daşının üstünə. Üzün tutub keçələ dedi:

─ Ay keçəl, bu siz, bu da qız. İndi nə edirsiniz edin.

Vəzir onların içinə fitnə saldı. Bunlar düşdülər bir-bir­lərinin canına. Yeldən Əlibəy dedi:

─ Əgər mən olmasaydım, kim qızı Turandan bura gətirərdi?

Dürbin Əlibəy dedi:

─ Əgər mən olmasaydım, sən indi də o dağın ətəyində olan ağacın kölgəsində yatıb xoruldurdun.

O yandan Oxtan Əlibəy hirslənib dedi:

─ Ay kişi, siz elə bil məni yaddan çıxarmısınız. Əgər mən olmasaydım kim oxnan bu uzaq fasilədən sənin dabanın­dan vurub yuxudan ayıldardı.

Yerdən Əlibəy dedi:

─ Əgər mən olmasaydım, siz indiyə qədər o yeddi min metrlik və qaranlıq zindanda can verirdiniz. Mən idim ki, oradan sizə nicat verdim. Yadınızdan çıxmasın ki, bu zindan tikilən əsrdən bir nəfər oradan işıqlı dünyaya çıxmayıb.

Vəzir ordan fitnəni salandan sonra qızın əlindən tutub işin axırını gözlədi. Keçəl işi belə görüb, öz-özünə dedi:

─ Yaxşısı budur ki, mən vəzirin əlin dişləyib, qızın onun əlindən qapıb qaçırdım. Keçəl birdən qalxıb ağzın atar vəzirin əlinə. Nə gücü varsa onu dişləyər. Birdən qışqırıq sə­sinə ayılar görər ki, dəllək dükanında oturduğu zaman bun­ların hamısını yuxuda görür. Dəlləkin əlini elə dişləyib ki, onun qışqırıqından yuxudan ayılıb.