Dərs vəSAİTİ baki 2023 TƏRTİb edəN: elmi redaktor: RƏYÇİLƏR: Ön söZ

Prinsipin əsas tələbləri sosial-pedaqoji fəaliyyətin proqnozlaşdırılan məqsədindən, onun həyata keçirilməsi şərtlərindən, obyektin, subyektin orijinallığından asılı olaraq müəyyən edilir. Praktikada bu tələb həmişə yerinə yetirilmir. Yeni imkanlar, eyni zamanda, mənfi olanların təsirini minimuma endirmək və ya zərərsizləşdirmək tələbi də buradan meydana çıxır. Ətraf mühit amilləri çox vaxt uşağın tərbiyəsi vasitəsidir, buna görə də uşaqlarla işləyərkən onun təsirinin xarakterini proqnozlaşdırmaq və sosial-pedaqoji iş prosesində məqsədyönlü şəkildə ondan istifadə etmək lazımdır.
Texnoloji amil sosial-pedaqoji fəaliyyətin qanunauyğunluqlarını müəyyən edən amildir. Birbaşa sosial və pedaqoji fəaliyyət texnologiyanın imkanlarının nəzərə alınmasını tələb edir. Mahiyyət etibarı ilə təhsilin bu prinsipləri ümumi pedaqogikaya aiddir. Onlar əsasən təhsil texnologiyasının özünün qanunauyğunluqlarını əks etdirir: məqsədyönlülük, sistemlilik, mürəkkəblik, şəxsiyyətə güvənmə, şüur ​​və fəaliyyət və s.
Beləliklə, bütün prinsiplər arasında sıx əlaqə və qarşılıqlı asılılıq mövcuddur. Nə onlar, nə də hər hansı bir qrup hələ də sosial-pedaqoji fəaliyyətin səmərəliliyini müəyyən etmir. Onlar diqqəti yalnız fəaliyyətin bir və ya bir neçə aspektinə yönəldir, həm də yerinə yetirilməsi onun effektivliyini təmin edən ən vacib tələbləri vurğulayır. Sosial-pedaqoji fəaliyyətdə prinsiplər nə qədər çox nəzərə alınarsa, bir o qədər çox nəticə əldə etmək olar.


DÜŞÜNDÜRÜCÜ TAPŞIRIQLAR:

1. 
   Sosial-pedaqoji işinin formalarına dair nümunələr deyin.
   
2. 
   Humanizm prinsipinin müasir dövrdə inkişafı məsələsini şərh edin.
   
3. 
   Müəllimin peşəkarlığı üçün lazım olan nüansları sadalayın.
   

MÖVZU 3. SOSİAL-PEDAQOJİ TƏDQİQATLAR


Əhatə olunan məsələlər:

1. 
   Sosial işdə elmi-tədqiqatın məqsədləri
   
2. 
   Sosial pedaqogikanın formalaşması və inkişafınin vəzifələri
   
3. 
   Sosial-pedaqoji tədqiqatın mərhələləri və metodları
   
4. 
   Pedaqoji tədqiqatların mərhələləri
   

Tədqiqat aspekti istənilən bir mövzuda araşdırma aparmaq mahiyyəti daşıyır. Belə ki, mühazirənin adı iki sözdən ibarətdir. Buraya sosial-pedaqoji və tədqiqat ifadələri daxildir. Bu ardıcıllıqla biz mühazirənin məzmununu açıqlayacağıq. Amma burada metodlar ifadəsi də yer tutmalıdır. Çünki tədqiqatda metodlar anlayışı da mühümdür. Əvvəcə hər hansı bir elmdə tədqiqatın hansı rol oynadığını öyrənək. Metodlar haqqında məlumata keçməzdən əvvəl, metodologiya anlayışına nəzər yetirək. Çünki metodların cəmi məhz burada cəmləşir.

Metodologiyanın mahiyyəti ilə bağlı müxtəlif fikirlər mövcuddur. Bəzi tədqiqatçılar metodologiyanı struktur, məntiqin təşkili, nəzəri fəaliyyətin üsul və vasitələri haqqında doktrinası hesab edirlər. Digərləri isə reallığın idrak və çevrilməsi metodlarının formalaşması və tətbiqi prinsipləri, prosedurları haqqında; üçüncü qrup isə mürəkkəb praktiki məsələlərin həlli üçün ən ümumi prinsiplər toplusu haqqında; dördüncü isə nəzəri və praktiki fəaliyyətin təşkili və qurulmasının prinsip və üsulları sistemi, habelə bu sistem və təlimlər haqqında; beşinci elmi-pedaqoji tədqiqatın ilkin (əsas) müddəaları, strukturu, funksiyaları və metodları haqqında elm hesab edir. Bununla belə əsas odur ki, bütün tədqiqatçılar birləşirlər: metodologiya reallığın idrak və çevrilməsi üçün əsas bazadır.
Məşhur pedaqoji metodoloq V.V. Kraevskinin (1926-2010) yanaşmasına əsaslanaraq biz “sosial pedaqogikanın metodologiyası” anlayışını müəyyən edə bilərik. Bu, sosial-pedaqoji nəzəriyyənin əsasları və strukturu, yanaşma prinsipləri və sosial-pedaqoji reallığı əks etdirən biliklərin əldə edilməsi üsulları haqqında biliklər sistemi, habelə belə biliklərin əldə edilməsi və əsaslandırılması proqramları, məntiqi və metodları üzrə fəaliyyət sistemidir.
Sosial pedaqogikanın metodologiyasının mahiyyətinə iki ən mühüm komponent daxildir: sosial pedaqoji nəzəriyyənin əsasları və strukturu, onların bilmə prinsipləri və metodları haqqında biliklər sistemi; belə biliklərin əldə edilməsi və elmi sosial-pedaqoji tədqiqatın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üçün proqramların, məntiq və metodların əsaslandırılması üzrə fəaliyyətlər sistemi.
Sosial pedaqogikanın metodoloji əsasları sosial pedaqogikada istifadə olunan digər elmlərin - ümumi və sosial fəlsəfə, pedaqogika, sosiologiya, ümumi və sosial psixologiya, antropologiya, sosial hüquq, sosial idarəetmə, sosial informatika, sosial iş, valeologiya, ekologiya, tibb üzrə bilikləri əks etdirir. Bununla demək istəyirik ki, geniş mənada cəmiyyət və insan haqqında elmlərin əsas müddəaları sosial-pedaqoji təcrübənin idrak və transformasiyasının metodoloji göstərişlərini və əsas istiqamətlərini, məzmununu, təşkili və metodologiyasını müəyyən edir. Dar mənada sosial pedaqogikanın onun idrak və transformasiya fəaliyyətinin xüsusiyyətlərini müəyyən edən (onun bölmələrində, fənlərində, istiqamətlərində, cərəyanlarında və s. cəmləşmiş nəzəriyyəni müəyyən edən ilkin müddəalar) və nəzəri əsaslar kimi xidmət edən fundamental müddəaları. Konkret sosial-mədəni mühitlərdə sosial pedaqogikanın hər bir konkret obyekti (prosesi və ya hadisəsi) ilə bağlı tədqiqatın aparılması və s.
Sosial pedaqogika metodologiyasının strukturu onun məzmununu əks etdirir və aşağıdakı məsələlər daxildir:
- elmi-tədqiqat fəaliyyətinin nəzəriyyəsi (“xarici” idrak üsulları). Sosial-pedaqoji təcrübə (sosial pedaqogikanın metodikası) haqqında biliklər sosial müəllimin elmi-idrak prosesinin və tədqiqat fəaliyyətinin məzmununun, təşkilinin, məntiqi strukturunun və prinsiplərinin öyrənilməsini, formalaşmasını nəzərdə tutur. Onu elmi-tədqiqatın xarakteristikası kimi çıxış edən metodoloji kateqoriyaların siyahısı şəklində təsvir etmək olar: problem, mövzu, aktuallıq, tədqiqat obyekti, mövzu, məqsəd, vəzifələr, fərziyyə, elm üçün əhəmiyyəti, təcrübə üçün əhəmiyyəti;
- intizam elminin nəzəriyyəsi (özünü tanıma üsulları). Sosial-pedaqoji biliklər haqqında biliklər, onların öyrənilməsi sosial pedaqogika metodologiyasının sosial-pedaqoji elm adlanan hissəsi tərəfindən həyata keçirilir. Sonuncu elmi proseslərin səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə elmin ayrılmaz bir sistem kimi fəaliyyət təcrübəsinin hərtərəfli öyrənilməsi və nəzəri ümumiləşdirilməsidir. Elmi fənn kimi sosial pedaqogikanın məntiqi strukturunun dərindən təhlili, onun inkişafı və əsas funksiyalarının həyata keçirilməsi zəruridir;
- elmi və transformativ sosial-pedaqoji fəaliyyət nəzəriyyəsi (sosial və pedaqoji fəaliyyətin metodları). Sosial və pedaqoji təcrübənin çevrilməsi, elmi biliklərin, qabaqcıl təcrübənin tətbiqi və praktik fəaliyyətdə innovasiyalar vasitəsilə nəzəriyyənin orada sınanması haqqında biliklər.
Sosial pedaqogikanın metodologiyasının əsasını aşağıdakı komponentlər təşkil edir:
- sosial pedaqogikanın özünün metodologiyası – elmi-tədqiqatlar mövqeyindən sosial pedaqogikanın mahiyyətinə dair bilik səviyyələri: qnoseoloji (sosial və pedaqoji hadisələrin biliyi), məntiqi-qnoseoloji (bilik məntiqi bilikləri) və texnoloji (necə sosial və pedaqoji reallığı bilmək);
- sosial pedaqogikanın idrak və transformasiya metodologiyası - subyektin mövqeyindən sosial-pedaqoji reallığın keyfiyyətinin idrak və qiymətləndirilməsi səviyyələri (sosial-pedaqoji nizamı müəyyən edən dövlət və sosial-pedaqoji fəaliyyəti həyata keçirən mütəxəssis və onların qiymətləndirilməsi): aksioloji (sosial-pedaqoji hadisələrin qiymətləndirilməsi), dünyagörüşü (sosial-pedaqoji reallığın idrak, çevrilməsi və qiymətləndirilməsi üçün zəruri olan biliklər sistemi) və metodoloji (sosial-pedaqoji reallığın idrak, çevrilməsi və qiymətləndirilməsi texnologiyalarının həyata keçirilməsi yolları).
Sosial pedaqogikanın nəzəri bilikləri nəzəriyyənin idrak funksiyasını həyata keçirən biliklərdir. O, sosial-pedaqoji təcrübənin idrak problemlərinin ilkin şərtlərini və öyrənilməsini, habelə əldə edilmiş biliklərin etibarlılığının şərtlərini təmin edir. Elmi bir intizam kimi sosial pedaqogika kifayət qədər ziddiyyətli şəkildə formalaşmışdır ki, bu da onun paradiqmalarında (yunan dilindən paradeigma - nümunə, nümunə) əsas elmi nailiyyətlər (nəzəriyyələr, metodlar) sistemidir. Buna uyğun olaraq tədqiqat praktikası həyata keçirilir və müəyyən bilik sahəsində, müəyyən tarixi dövrdə təşkil olunur. Onların təsnifatı üçün əsas insan və cəmiyyət haqqında elmlər kompleksində sosial-pedaqoji təcrübənin müxtəlif aspektlərini əks etdirən elmlər və elmi fənlər ilə üstünlük təşkil edən metodoloji əlaqənin müəyyən edilməsi idi.
Birinci paradiqma pedaqojidir - sosial pedaqogikanın ümumi pedaqoji elmlə bilavasitə metodoloji əlaqəsinin tanınması, onun müstəqil elm sahəsini - fərdin sosial inkişafı pedaqogikasını müəyyən edən pedaqogikanın sahələrindən biri kimi müəyyən edilməsi.
İkinci paradiqma sosiolojidir - sosial pedaqogika ilə sosiologiya elmi arasındakı metodoloji əlaqələrin prioriteti onda ekoloji yanaşmanın yaranmasına səbəb oldu: sosiopedaqogika, yaxın ətraf mühitin pedaqogikası.
Yuxarıdakı paradiqmalar nadir hallarda saf formada görünür. Çox vaxt onlar qarışıqdır. Çünki, ilk növbədə, bir paradiqma çərçivəsində işləyən tədqiqatçılar sosial pedaqogikanın inteqrativ, fənlərarası və şöbələrarası xarakterini nəzərə alaraq onun çatışmazlığını hiss edirlər.