Hd nbiyev şrabin kimyasi

CH3ｨCC=CHｨCCH2ｨCCH2ｨCC=CHｨCCH2ｨCCH2ｨCC=CHｨCCH2OH
CH3 CH3 CH3

Farnezol

Farnezol doymam©ｺ birYsasl© spirtdir. Bu spirt zmdY yox, ｺYrabda isY q©cq©rma prosesi zaman© YmYlY gYlir.

Btn doymam©ｺ alifatik spirtlYr asanl©qla oksidlYｺir vY po­li­merlYｺirlYr. Onlar ｺYrab©n keyfiyyYtinY, dad©na, YtrinY tYsir g­tYrirlYr. ｪYrabda sorta mYxsus Ytrin vY dad©n YmYlY gYl­mY­sin­dY terpenli spirtlYrin mhm rolu vard©r.

Alifatik 輟xatomlu spirtlYr. ﾜzmdY vY ｺYrabda iki atom­lu spirtlYrdYn 2, 3 butilenqlikola CH3CHOHｨCCHOHｨCCH3 vY ya C4H8(OH)2, ç atomlu spirtlYrdYn qliserinY CH2OHｨCCHOHｨCCH2OH, alt© atomlu spirtlYrdYn isY sorbitY, man­nitY vY inozitY rast gYlinir.

CH2OH CH2OH CH2OH

HｨCCｨCOH HOｨCCｨCH HｨCCｨCOH
HOｨCCｨCH HOｨCCｨCH HｨCCｨCOH
HｨCCｨCOH HｨCCｨCOH HｨCCｨCOH
HｨCCｨCOH HｨCCｨCOH HｨCCｨCOH
CH2OH CH2OH CH2OH

Sorbit Mannit ﾝnozit

ﾜzmdY vY ｺYrabda ad© qeyd olunan alifatik 輟xatomlu spirt­lYrin miqdar© aｺadak© cYdvYldY gtYrilmiｺdir.

CYdvYl 23

ﾇoxatomlu alifatik spirtlYr Miqdar©, q/dm3ﾜzm ｪYrab 2-3 butilenqlikol 1-10300-1500Qliserin 0,1-1,0400-15000Sorbit 50-10050-100Mannit 1-101-10ﾝnozit 200-70010-700

2, 3 butilenqlikol vY qliserin maye hal©nda; sorbit, mannit vY ino­zit isY bYrk hal©nda maddYlYrdir. 2, 3 butilenqlikol vY qli­se­­­rin nisbYtYn 躡­tin buxarlanan, alt© atomlu spirtlYr isY u輹cu­luq xsusiyyYtlYrinY ma­lik deyildir.

ﾜzmdY vY ｺYrabda az miqdarda etilenqlikola vY pro­pi­len­qlikola da rast gYlinir.

CH2OH CH3ｨCCHｨCCH2OH

CH2OH OH

Etilenqlikol Propilenqlikol

ﾇoxatomlu spirtlYr spesifik xsusiyyYtli olmay©b, yaln©z ｺi­­­rin dada malikdirlYr. Qliserin ｺYrab©n dad©na yaxｺ© tYsir g­tYr­­mYklY, ona yumｺaql©q verir. Qliserin vY 2-3 butilenqlikol zm­dY az, ｺYrabda isY 輟x miqdarda olurlar. Onlar q©cq©rma pro­sesi zaman© ｺYkYrlYrdYn sintez olunurlar. AdYtYn, 100q spirt­­dY 6-12 qram qliserin olur.

Qliserin vY 2-3 butilenqlikol 釘otritis sinereaxYstY­li­yi­nY tutulmuｺ zmdYn haz©rlanm©ｺ sulfitlYｺdirilmiｺ ｺirYdY, o cm­­lYdYn ｺYrabda 輟xluq tYｺkil edir. Bu spirtlYrin miqdar© aｺY­­rab­­lara nisbYtYn 10-20% q©rm©z© ｺYrablarda 輟x olur. BYzi mik­­ro­orqanizmlYrin fYaliyyYti nYticY­sin­dY ｺYrabda inozitin miq­­dar© kYskin srYtdY azal©r.

ﾝnozit fosfat turｺusu ilY birlYｺYrYk inozit fosfat turｺusunun ka­­lium vY kalsium duzlar© ｺYklindY ｺYrabda YmYlY gYlir. Bu du­za fitin dY deyilir. Fitin bitkilYrin tYrkibindY, o cmlYdYn zm­dY dY geniｺ yay©lm©ｺd©r. Fitin ｺYrabda vY konyak spirtindY mi­sin vY dYmirin ara­dan grlmYsindY istifadY olunur. Fitin ｺY­rab­da vY konyak spir­­tindY mislY vY dYmirlY kompleks birlYｺmY YmY­lY gYtirYrYk qa­­b©n dibinY 銹kr.
Aromatik spirtlYr

Bu spirtlYr miqdarca zmdY az (1 mq/dm3), ｺYrabda isY da­­ha 輟x olur. Alifatik spirtlYr YsasYn spirt q©cq©rmas© zaman© YmY­lY gYlir. ﾜzmdY vY ｺYrabda bu spirtlYrdYn Yn 輟x fenil­eta­no­la vY ya feniletil spirtinY rast gYlinir.

Fenil etil spirti (C6H5CH2ｨCCH2OH) bal YtrinY malikdir. ﾜzm­­dY bu spirt 1 mq/dm3 miqdar©nda olur. ｪYrabda isY q©cq©r­ma prosesi zaman© aminturｺusu olan fenilalanindYn sintez olu­nur. Bu spirtin ｺYrabda miqdar© 5-150 mq/dm3 aras©nda olur. ｪY­­rabda orta hesabla 10-80 mq/dm3 feniletanol olur. Bu spirt ｺY­­rab©n nYmYxsus Ytrinin, dad©n©n YmYlY gYlmYsinY tYsir g­­­tYrir.

Aromatik spirtlYrin nmayYndYsi olanｨCtirazol vY triptofol spirtlYrinY markal© ｺYrabda daha 輟x rast gYlinir. Bu spirtlYr Yn 輟x markal© ｺYrablar©n tYrkibindY olur. Onlar ｺYrab©n daha da Ytirli olmas©na msbYt tYsir gtYrirlYr.

ｨCCH2ｨCCH2OH ｨCCH2ｨCCH2OH
Triptofol

Tirazol NH

Bu spirtlYr ｺYrabda aromatik aminturｺular©n nmayYndYsi olan tirozindYn vY triptofandan spirt q©cq©rmas© zaman© sintez olu­nurlar. ﾜzmdY vY ｺYrabda az miqdarda benzil spirtinY dY rast gYlinir (3-15 mq/dm3).

ｨCCH2OH

Benzil spirti
Benzil spirti rYngsiz maye olub, nisbYtYn zYif aromatik iyY malikdir. ﾜzmdY vY ｺYrabda salisil spirtinY dY tYsadf olu­nur.
ｨCCH2OH

ｨCCH2OH

Salisil spirti
Bu spirt bitkilYrdY, o cmlYdYn zmdY qlikozid forma­s©n­da olur. ﾜzmdY vY ｺYrabda az miqdarda darn spirtinY dY rast gYlinir. Darn spirtinY fenilalanin dY deyilir.
ｨCCH=CHｨCCH2OH

Darn spirti

ﾜzmdY vY ｺYrabda 輟x az miqdarda (0,1,0 mq/dm3) aro­matik spirtlYrdYn krezola vY fenola da tYsadf olunur.

ｨCCH3 ｨCOH

ｨCOH
Krezol Fenol
ﾜzmdY vY ｺYrabda terpineol (C10H18OH) spirtinY dY rast gYlinir.

CH3
OH

C
H3C CH3

terpineol spirti

Bu spirt zYif gl YtrinY malikdir. ﾜzmdY 0,1-3 mq/dm3 ara­­s©nda terpineol spirti olur, ｺYrabda isY bu spirt orta hesabla 1-3 mq/dm3 olur. Terpineol spirti ｺYrab©n tYravY­ti­nin YmYlY gYl­mY­­sindY mhm YhYmiyyYt kYsb edir.

SpirtlYrin texnoloji YhYmiyyYti

ｪYrab©n nYmYxsus Ytrinin, dad©n©n, tYravYtinin YmYlY gYl­mYsindY spirtlYr mhm rol oynay©r. ｪYrab©n tYrkibindYki Ysas spirt etanoldur. Bu spirt insan orqanizmindY baｺ verYn mad­dYlYr mbadilYsi prosesindY iｺtirak edir.

OrqanizmY daxil olan etanol vY ya etil spirti tez bir md­dYtdY qana ke輅r vY oradan da hceyrYlYrY daｺ©n©r. Etil spir­ti toxuma tYnYffsprosesindY iｺtirak edir. Normadan art©q etil spirti qYbul olunduqda o insanlarda mxtYlif fYsadlar verir. Ali spirtlYr (sivuｺ yaar©) etil spirtinY nisbYtYn daha zYhYrli tY­si­rY malikdirlYr.

夙Yr etil spirtinin zYhYrli (toksiki) tYsiri 1,0 olarsa, onda izo­propilinki 1,75, izobutilinki 4,0, izoamilinki isY 9,25-dir. Ali spirt­lYrin ｺYrabda, konyakda, araqda vY baｺqa spirtli i輒ilYrdY nor­madan art©q olmas© pis hald©r. Ali spirtlYr ｺYrab©n for­ma­laｺ­ma­s©nda, Ytrinin, dad©n©n YmYlY gYlmYsindY iｺtirak edirlYr. ﾝzo­amil spirti nisbYtYn xoｺagYlmYyYn iyY malikdir. Q©cq©rma pro-se­si dzgn apar©lmad©qda ali spirtlYr, o cmlYdYn izoamil spir­ti ｺYrabda normadan 輟x YmYlY gYlir.

Qliserin vY 2, 3 butilenqlikol spirtlYri ｺYrab©n keyfiy­yY­ti­­nY yaxｺ© tYsir gtYrirlYr. Mannit spirti isY ｺYrabda kYskin xo­ｺa­­gYlmYyYn Ytrin, dad©n YmYlY gYlmYsinY sYbYb olur.

ｪYrabda xoｺagYlYn Ytrin, dad©n YmYlY gYlmYsindY fenil­eta­­nolun, tira­zo­lun, triptofolun vY baｺqalar©n©n rolu bkdr.

Terpenli spirt­lYrdYn terpineol ｺYrab©n keyfiyyYtinY yax­­ｺ© tYsir gtYrir. Bu spirt muskat zm sortlar©nda 輟x oldu­­­na gY (100mq/dm3-a qYdYr) ｺYrabda muskat Ytrinin YmYlY gYl­­mYsindY yax©n­dan iｺtirak edir. ｪYrabda xoｺagYlYn bal Ytrinin ol­­ma­s© fe­nil­etil, zYrif gl iyinin YmYlY gYlmYsi isY terpineol spirt­­lYri ilY s©x YlaqYdard©r.

ｪYrabda metil spirtinin normadan 輟x olmas© yaxｺ© hal de­­yildir. Metil spirti Yn 輟x gn gmY qabiliyyYtinY pis tYsir g­­tYrir. Bundan baｺqa insan orqanizminin baｺqa orqanlar©na da metil spirti mYyyYn fYsadlar verY bilir. Metil spirti Yn 輟x ye­­tiｺ­mYmiｺ vY yetiｺmY mddYti mº zm sortlar©ndan haz©r­lan­­m©ｺ ｺYrablar©n tYrkibindY 輟xluq tYｺkil edir. HYtta ｺYrabda me­­til spirtinin normadan 輟x olmas© insanlarda zYhYrlYnmY hal­l­ar©na da gYtirib xar©r. Ona gY dY ｺYrab ｺYrab©n tYr­­kibindY metil spirtinin az miqdarda olmas©na daim fikir ver­mY­­lidir.
FYsil 8. ALDEHﾝDL蹴 VKETONLAR
ｪYrab©n dad©n©n, Ytrinin, rYnginin, nYmYxsus spesifik xü­susiyyYtlYrinin YmYlY gYlmYsindY aldehidlYr vY ketonlar da iｺ­ti­rak edirlYr. Bu birlYｺmYlYrin YmYlY gYlmYsi YsasYn q©cq©rma pro­se­sindY vY ｺYrab materiallar©n©n oksigenlY tYmasda olmas© ilY Yla­qYdard©r. Bundan baｺqa ｺYrab materiallar©n© termiki sulla emal etdikdY aldehidlYr vY ketonlar miqdarca 輟xal©rlar. Port­veyn, madera, xeres, marsala vY digYr ｺYrablar©n nYmYxsus Yt­ri­nin, dad©n©n yaranmas©nda aldehidlYrin vY ketonlar©n 輟x bö­yk YhYmiyyYti vard©r.

ﾜzmdY vY ｺYrabda ya furan vY aromatik s©ra alde­hid­lY­­rinY tYsadf olunur.

AldehidlYr
ﾜzm ｺirYsindY mvafiq spirtlYrin oksidlYｺmYsindYn al­de­hidlYr YmYlY gYlir. 塾YlY gYlmiｺ aldehidlYrdYn q©cq©rma pro­se­sindY vY ｺYrab materiallar©n©n sonrak© mYrhYlYlYrindY onlar©n ok­sidlYｺmYsindYn turｺular YmYlY gYlir. Bu prosesi sxe­ma­tik ola­raq aｺadak© kimi gtYrmYk olar:

ｽ O2

RｨCCH2OH RｨCCOH + ｽ O2 ｡RｨCCOOH

spirt - H2O aldehid turｺu

AldehidlYr spirtlYrin dehidratasiyas©n©n mYhsuludur. Ona gY dY aldehidlYrY lat©nca 鄭lcohol dehydrogenatusda (de­­hidrolatm©ｺ spirt) deyilir.

BeynYlxalq tYsnifata gY aldehidlYrin ax©r©na 殿lｺY­kil­­­輅sinin YlavY olunmas© qYbul olunmuｺdur. MYsYlYn, qar©ｺqa al­­dehidi metanal, sirkY vY ya asetaldehid isY etanal adlan©r.

Yas©ra aldehidlYri. 熟 sadY yas©ra aldehidlYrinY (ali­fa­­tik aldehidlYr) misal olaraq qar©ｺqa (formaldehid) vY sirkY (ase­t­­aldehid) aldehidlYrini gtYrmYk olar. Formaldehid adi ｺY­ra­­itdY qaz hal©nda, asetaldehid isY tez buxarlanan mayedir.

Formaldehid sYnaye sulu ilY metil spirtinin oksid­lYｺ­mY­­si nYticYsindY al©n©r. Formaldehid xoｺagYlmYyYn kYskin iyY ma­­likdir. Onun 40%-li suda mYhlulu formalin adlan©r. For­ma­lin isY tibbdY geniｺ istifadY olunur. SirkY aldehidi etil spirtinin ok­­sid­lYｺmYsinin mYhsuludur.

O

CH3CH2OH + ｽ O2 ｡CH3C + H2O

etil spirti H

sirkY aldehidi

SirkY aldehidi kimyYvi sulla isY sYnayedY asetilenin su ilY birlYｺmYsindYn dY al©n©r.

O

CH CH + H2O ｡CH3C

H

TYrkibindY C9-a qYdYr karbon atomu olan alifatik alde­hid­­lYr maye hal©nda olurlar. Ali aldehidlYr (polimetin, stearin vY s. aldehidlYr) isY bYrk hal©nda maddYlYrdir. AldehidlYrin qay­nama temperaturu spirtlYrY oxｺay©r. Onlar©n xsusi 躡kisi 1-dYn aｺad©r. TYrkibindY C5-Y qYdYr karbon atomu olan alifatik al­de­hidlYr suda istYnilYn nisbYtdY hYll olurlar. Ali aldehidlYr isY su­da hYll olmurlar. Btn aldehidlYr spirtdY vY efirdY yaxｺ© hYll olur­­lar.

AldehidlYr tYmiz halda kYskin meyvY YtrinY malikdirlYr. ｪY­­rab­da az miqdarda rast gYlinYn tYrkibindY C2-dYn C5-Y qYdYr olan aldehidlYr xoｺ tYravYtY malikdirlYr. ﾜzmdY alifatik al­de­hid­­lYrin mumi miqdar© 1-7 mq/dm3 tYｺkil edir (cYdvYl 24).

ﾜzm­dY sirkY, propion vY izoamil aldehidlYri az, ｺY­rab­da isY nis­bY­tYn 輟xluq tYｺkil edirlYr. BYzi zm sortlar©n©n tYr­ki­bindY al­t© karbon atomlu aldehidlYrdYnｨCp-kapron (p-hek­sa­nal) vY doymam©ｺ aldehidlYrdYn 3-heksonala tYsadf olunur. Bu alde­hid­lYr meyvY YtrinY malikdirlYr. ﾜzmdY 輟x az miq­dar­da ak­ro­lein, dekanal, 2-metilbutanal, 4-asetooksibutanal vY di­gYr alde­hidlYrY dY rast gYlinir. ﾜzmdY vY ｺYrabda terpenli al­de­hid­lYr­dYn sitrala vY digYrlYrinY dY tYsadf olunur. ﾜzmn tYr­ki­­bin­dY 0,1 mq/dm3 sitral olur. Ancaq muskat zm sortla­r©n­­da isY 1 mq/dm3-a qYdYr sitral olur.

ﾜzmdY vY ｺYrabda alifatik aldehidlYrin miqdarca dY­yiｺ­mYsi 24-ccYdvYldY gtYrilmiｺdir.

CYdvYl 24

Alifatik aldehidlYrKimyYvi quruluｺu Miqdar©, mq/dm3ﾜzmdY ｪYrabdaQar©ｺqa HCHO0,1-0,20,1-0,5SirkY CH3CHO0,3-3,010-200Propion CH3CH2CHO0,1-0,50,2-5,0ﾝzoamil (CH3)2CHCHO0,1-0,50,1-1,0ﾝzovalerian (CH3)2CHCH2CHO1,0-3,01,0-4,0p-heksalCH3(CH2)4CHO0,1-0,20,1-0,23-heksenal CH3CH2CH=CHCH2CHO0,01-0,10,01-0,1Neptenal CH3(CH2)5CHO0,01-0,10,1-0,5Kapril CH3(CH2)6CHO0,01-0,10,1-0,5

Q©cq©rma prosesi zaman© aldehidlYr fenol vY azotlu mad­­­­dY­lYrlY reaksiyaya girYrYk mxtYlif maddYlYr YmYlY gY­ti­rir­lYr. 塾YlY gYlmiｺ maddYlYr ｺYrab©n formalaｺmas©nda iｺtirak edir­­­­lYr. Q©cq©rma prosesi zaman© Yn 輟x sirkY aldehidi YmYlY gY­­­li­r. SirkY aldehidinin ｺYrabda az vY ya 輟x miqdarda YmYlY gYl­­­mYsinY kkrd anhidridi tYsir gtYrir. SulfitlYｺdirilmYmiｺ aｺYrablarda 10 mq/dm3, q©rm©z© ｺYrablarda isY 40 mq/dm3-Y qY­­­­dYr sirkY aldehidi olur.

SulfitlYｺdirilmiｺ aｺYrablarda 100mq/dm3-Y qYdYr, hYt­ta kYmｺirin ｺYrablarda isY 200 mq/dm3 sir­­kY aldehidi olur. Q©r­m©­­z© ｺYrablarda aldehidlYrin miqdar© 輟x, aｺYrablarda isY az olur. ｪYrabda alifatik aldehidlYr 15-200 mq/dm3 aras©nda olur. ｪY­­rabda mumi alifatik aldehidlYrin 90%-ni sirkY vY ya aset­al­de­­hid tYｺkil edir. ｪYrabda az miqdarda kap­rin, pelarqonadin, la­u­rin, p-ya nonanal, dekanal vY baｺqa al­de­hidlYrY dY tYsadf olu­­­nur.

ﾜzm ｺirYsinin q©cq©rmas©nda vY ｺYrab©n sax­lanmas©n­da aldehidlYrin mYyyYn hissYsi fenol vY digYr maddYlYrlY bir­lY­­ｺYrYk kompleks birlYｺmY YmYlY gYti­rY­rYk qab©n dibinY 銹­kr­lYr. AldehidlYr azotlu maddYlYrlY bir­lY­ｺY­rYk melanoidlYr YmYlY gY­­tirirlYr. ｪYrabda daim yeni aldehidlYr sin­tez olunur. BelY ki, etil vY digYr spirtlYrin oksidlYｺmYsindYn amin­­tur­ｺular©­n©n amin­siz­­­lYｺmYsindYn aldehidlYr YmYlY gYlir. Ali­fa­tik aldehidlYr Yn 輟x xeres ｺYrablar©nda olur. Xeres maya­la­­r©­n©n vY ｺYrab©n isti sul­­la emal© zaman© ｺYrab©n xereslYｺmYsi pro­sesindY 600mq/dm3-a qYdYr sirkY aldehidi YmYlY gYlir. Alde­­hidlYr Yn 輟x konyak spirti YldY etmYk çn ｺYrab©n qovul­ma­s© zaman© sin­­tez olunur. Bu zaman aldehidlYrin miqdar© 10-30% art©r.

Qeyd etmYk laz©md©r ki, zm ｺirYsindY q©cq©rma pro­se­si­nin sni olaraq dayand©r©lmas©ndan istehsal olunan ｺYrablarda (de­sert, tnd vY s.) aldehidlYr daha 輟x olur. Bu Ysas onunla Yla­qYdard©r ki, q©cq©rma prosesinin ilkin mYrhYlYsindY alde­hid­lYr, o cmlYdYn sirkY aldehidi daha 輟x YmYlY gYlir. Ona gY dY sfrY ｺYrablar©na nisbYtYn tndlYｺdirilmiｺ ｺYrablarda alde­hid­lYr miqdarca daha 輟x olurlar.

Furan s©ra aldehidlYri. ﾜzmdY vY ｺYrabda furan s©ra al­de­­hidlYrindYnｨCfurfurol, oksimetilfurfurol vY metilfurfurola rast gYlinir.

HC CH HC HC

O O

HC C HOｨCH2CｨCC CｨCC

H H

O O

Furfurol Oksimetilfurfurol

HC CH

O

H3CｨCC CｨCC

H

O

Metilfurfurol

Bu aldehidlYr rYngsiz maye hal©nda olub, ｺYrab©n sax­lan­­­­­­mas© zaman© tez polimerlYｺirlYr. Onlar©n xsusi 躡kisi sudan 1,5 dYfY ard©r. Suda nisbYtYn pis, spirtdY vY efirdY yaxｺ© hYll olur­­­­lar. Furan s©ra aldehidlYri zmdY miqdarca 0,5-dYn 5,0q/dm3 qYdYr olur. YetiｺmY mddYti mº vY soluxdurulmuｺ zm­­­­lYrdY oksimetilfurfurol tYdricYn artma baｺlay©r (25 mq/dm3-Y qYdYr).

ﾜzmdY vY ｺYrabda bu aldehidlYrin miq­dar­­­ca artmas© pentozalar©n vY heksozalar©n dehidratasiyas© (su­suz­­­laｺmas©) zaman© YmYlY gYlir (適arbohidratlarbYhsinY bax). Q©c­­­q©rma zaman© furan s©ra aldehidlYri az miqdarda YmYlY gY­lir. Onlar©n sfrY ｺYrablar©nda miqdar© 5 mq/dm3 olur.

Desert vY lik ｺYrablar©n istehsal©nda soluxdurulmuｺ zm­­­dYn istifadY edildikdY ｺirYni Yzinti ilY birlikdY qar©ｺ­d©r­d©q­da Yzintini vY ya ｺYrab© isti sulla emal etdikdY furan s©ra alde­hid­­­lYri miqdarca 35 mq/dm3-a qYdYr 輟xal©rlar. Bu zaman ｺY­rab­­­da tYxminYn 10 mq/dm3-a qYdYr furfurol, 25 mq/dm3-a qY­dYr isY oksimetilfurfurol olur. Vakuum-ｺirY (bYhmYz) YlavY olun­­­muｺ ｺYrablarda oksimetilfurfurolun miqdar© 100 mq/dm3-dan da 輟x olur.

ｪYrabda 5-10 mq/dm3 furan s©ra aldehidlYri olduqda on­lar ｺYrab©n dad©na, YtrinY o qYdYr dY tYsir gtYrY bilmirlYr. ｪY­rab isti sulla emal olunduqda isY onlar©n miqdar© art©r. Tokay tip­­­li ｺYrablar©n nYmYxsus spesifik Ytrinin, dad©n©n YmYlY gYl­­­mYsindY furfurolun YhYmiyyYti bkdr.

Tnd vY desert ｺYrablar©n saxlanmas© drndY furan s©­ra aldehidlYri miqdarca 輟xal©rlar. Buna sYbYb melanoidlYrin YmY­­­lY gYlmYsi vY monosaxaridlYrin dehidratasiyas©d©r.

ｪYrab© isti sulla emal etdikdY 50 mq/dm3-a qYdYr vY da­­­ha 輟x furan s©ra aldehidlYri YmYlY gYlir. Furan s©ra alde­hid­lY­­­ri konyak spirtinin tYrkibindY daha 輟x olurlar. Buna sYbYb kon­­­yak spirti YldY etmYk çn konyak-ｺYrab material©n©n distil­lY olunmas© zaman© istinin (temperaturun) tYsirindYn qal©q ｺY­kYr­­­lYrin, hYtta bYzi polisaxaridlYrin reaksiyas©ndan furan s©ra al­­de­­hidlYri YmYlY gYlir.

SfrY ｺYrablar©nda qal©q ｺYkYr kimi mayalar©n tYsiri ilY q©c­q©rmaya mYruz qalmayan pentozalardan (riboza, arabinoza vY s.) furfurol, heksozalardan isY metil vY oksimetil furfurollar YmY­lY gYlir. ｪYrabda yanm©ｺ 輟vdar 銹rYyinin Ytrinin YmYlY gYl­mYsi furan s©ra aldehidlYrinin YmYlY gYlmYsi ilY YlaqYdard©r.

Aromatik s©ra aldehidlYri. ｪYrabda tYsadf olunan aro­ma­tik aldehidlYr 25-ci cYdvYldY gtYrilmiｺdir.

CYdvYl 25

Aromatik aldehidlYrKimyYvi quruluｺuMiqdar©, mq/dm3Vanilin CH3O(HO)C6H3CHO0,5Siren (CH3O)2(HO)C6H2CHO2,0Sinap (CH3O)2(HO)C6H2CH=CHCHO1,0Konferil CH3O(HO)C6H3CHO1,0Fenilasetaldehid C6H5CH2CHO1,0Darn aldehidi C6H5CH=CHCHO0,5Benzoy aldehidi C6H5CHO0,3

Aromatik aldehidlYr avY ya sar© rYngli kristal formal© olub, xsusi 躡kisi 1-Y yax©n zvi maddYlYrdir. Onlar suda pis, spirt­dY vY efirdY isY yaxｺ© hYll olurlar. Aromatik aldehidlYr tnd mey­vY tYravYtinY oxｺay©rlar. Vanilin vY darn aldehidlYri daha 輟x u輹culuq xsusiyyYtinY malikdirlYr. Aromatik aldehidlYr zü­mn lYtli hissYsindY az, toxumunda isY nisbYtYn 輟xluq tYｺ­kil edir.

ﾜzmn toxumunda vY daranda tez hidroliz olunan polimer fenol maddYsinin nmayYndYsi olan liqninY daha 輟x rast gYlinir. Onun hidrolizindYn ｺYrabda sYrbYst halda aromatik al­dehidlYr YmYlY gYlir. 循intidY vY daraq hissYdY liqnin 輟x ol­du­na gY bunlar©n bir yerdY q©cq©rmas© zaman© ｺYrab ma­te­ri­a­l©nda aromatik aldehidlYr daha 輟x olurlar.

Bu Ysas onunla YlaqYdard©r ki, q©cq©rma zaman© liqninin hid­rolizi nYticYsindY spesifik YtirY malik siren, sinap, konfiril, va­nilin vY digYr aromatik aldehidlYr YmYlY gYlirlYr. Ona gY dY zm ｺirYsinin Yzinti ilY q©cq©rmas©ndan al©nan ｺYrablarda aro­ma­tik aldehidlYr baｺqa ｺYrab nlYrinY nisbYtYn 輟x olur.

ｪYrabda fenilasetaldehidY dY rast gYlinir. Bu aldehid ｺY­rab­­da feniletanolun oksidlYｺmYsindYn sintez olunur. ｪYrabda az miq­darda (1 mq/dm3) darn vY benzoy aldehidi dY olur. Tnd vY desert ｺYrablar©n© pal©d bo輒alarda (躡llYklYrdY) saxlad©qda liq­ninin vY digYr polimer fenol maddYlYrinin hidro­li­zin­dYn ｺY­rab­da mxtYlif aromatik aldehidlYr YmYlY gYlir.

Bu ｺY­rablar© uzun mddYt 躡llYklYrdY saxlad©qda aro­ma­tik alde­hid­lYr (sinap, siren, konferil, vanilin vY s.) 3,6 mq/dm3-a qY­dYr art©rlar. Xeres vY madera ｺYrablar©n©n nYmYxsus Yt­ri-nin vY dad©n©n YmYlY gYlmYsindY aromatik aldehidlYrin rolu bö­yk­dr.

Ketonlar

ﾜzmdY vY ｺYrabda alifatik ketonlara da tY­sa­df olunur. Al­de­hidlYrdYn fYrqli olaraq ketonlar iki karbon bir­lYｺ­­mYlYri ilY Yla­qYlYnirlYr: RCOR'. Onlar spirtlYrin oksidlYｺmY­sin­dYn 躡­tin­lik­lY sintez olunurlar. Btn ketonlar spirtdY vY efirdY yaxｺ© hYll olurlar.

SadY alifatik ketonlar maye hal©nda olmaqla suda yaxｺ© hYll olurlar. Ali ketonlar isY bYrk hal©nda maddYlYr olub, suda pis hYll olurlar. Ketonlar spesifik iyY malikdirlYr. MYsYlYn, di­ase­til efiri tYzY kYrY yan©n YtrinY malikdir. ﾜzmdY ketonlar az, ｺYrabda isY nisbYtYn 輟x olur. Aromatik ketonlar madera ｺYrablar©n©n formalaｺmas©nda, yetiｺmYsindY mhm YhYmiyyYt kYsb edirlYr. ﾜzmdY vY ｺYrabda olan ketonlar©n miqdar© 26-c© cYd­vYl­dY gtYrilmiｺdir.

CYdvYl 26

Ketonlar KimyYvi quruluｺu Miqdar©, mq/dm3ﾜzmdY ｪYrabdaAseton CH3COCH30,1-0,51-3,0Asetoin CH3CH(OH)COCH30,1-0,53-30Diasetil CH3COCOCH30,1-0,50,5-5,02-butanon CH3COC2H50,1-dYk0,2-dYk2-pentanon CH3(CH2)2COCH30,1-dYk0,2-dYkﾝonon C11H14COCH30,1-dYk0,1-dYkbutirolaktonC4H6O2-0,1-10

Aseton, asetoin vY diasetil zmdY az olmaqla, YsasYn q©c­­q©rma prosesindY baｺ verYn maddYlYr mbadilYsi zaman© sin­­tez olunurlar. CYdvYldY qeyd olu­nan ketonlar YsasYn q©c­q©r­ma prosesi zaman© YmYlY gYlirlYr. Spirt q©cq©rmas© prosesindY onla­r©n miqdar© art©r vY ｺYrabda 40-60 mq/dm3-a qYdYr olur.

ｪYrabda az miqdarda YmYlY gYlYn butirolakton oksi­yaturｺusunun anhidridi olub, yaYtrinY oxｺay©r.

HC CH2
H2C C=O
O

butirolakton

Baｺqa ketonlardan zmdY vY ionona tYsadf olunur.
H3C CH3 H3C CH3

CH=CHCOCH3 CH3COCH=CH

CH3 CH3

ionon ionon

ﾜzmdY vY ｺYrabda cYdvYl 26-da gtYrilYn ketonlardan Yla­vY az miqdarda metiletilketona; 2, 3-butadiona, 3-oksi-2-bu­ta­­nona, 2-heptanona, 3-heptanona, 4-heptanona, 3-oktanona, 3-me­til-2-pentanona, asetilasetona, laktonlardan isY karboeto­ksi­­butirolaktona rast gYlinir. ﾜzmdY vY ｺYrabda aromatik ke­ton­­lardan benzofenona vY aseto-fenona da tYsadf olunur.

Bu ketonlar Yn 輟x q©cq©rma prosesi zaman© xsusi ma­ya­lar©n tYsirindYn sintez olunaraq ｺYrab©n ekstraktiv maddYlYrlY zYn­ginlYｺmYsinY tYsir gtYrirlYr.

C6H5ｨCCｨCCH3 C6H5ｨCCｨCC6H5
O O

Metilfenilketon Difenilketon

vY ya asetofenon vY ya benzofenon
Aromatik aldehidlYr q©cq©rma prosesi zaman© YsasYn aro­matik spirtlYrin oksidlYｺmYsindYn YmYlY gYlirlYr.

H

+ ｽ O2

C6H5ｨCCｨCC6H5 C6H5ｨCCｨCC6H5 + H2O

OH O

Difenil spirti Difenilketon
Alifatik vY aromatik ketonlar ｺYrab©n yetiｺmYsindY vY for­­ma­laｺmas©nda, spesifik Ytrin vY dad©n YmYlY gYlmYsindY mü­hm rol oynay©rlar.
AldehidlYrin vY ketonlar©n texnoloji YhYmiyyYti
ｪYrab©n formalaｺmas©nda, keyfiyyYtinin yaxｺ©laｺmas©n­da, dad©n©n, Ytrinin YmYlY gYlmYsindY aldehidlYrin vY keton­la­r©n bk rolu vard©r. Ali alifatik aldehidlYr tokay ｺYrablar©n©n ü­nYmYxsus Yt­rinin, dad©n©n formalaｺmas©nda iｺtirak edirlYr. Fu­ran s©ra al­de­hidlYri madera, marsala, portveyn, tokay ｺYrab­la­r©n©n Ytrinin, da­d©n©n yaranmas©nda mhm rol oynay©rlar. Kaxet vY xeres ｺY­rablar©n©n, konyak©n aromatl© olmas©nda aldehidlYrin YhY­miy­yY­ti bkdr. Aromatik aldehidlYrin Ysas mYnbYyi pa­l©d ac©, o cmlYdYn zmn dara, qab© vY toxum hissYsi­dir.

ｪYrabda Yn 輟x sirkY aldehidi olur. BYzi ｺYrablarda (sfrY vY ｺampan ｺYrab material©nda) sirkY aldehidinin 輟x ol­­ma­­s© mYqsYdYuyn hesab edilmir.

Q©rm©z© ｺYrablar©n saxlan­ma­s© za­­man© rYng maddY­lYri­nin azalmas© sirkY aldehidi ilY dY Yla­qY­dar­d©r. BelY ki, rYng maddYlYri (antosianlar) sirkY aldehidi ilY re­ak­siyaya girYrYk hYll olmayan kompleks birlYｺmY YmY­lY gYti­rib qab©n dibinY 銹krlYr. Ona gY dY q©rm©z© ｺYrablarda ali­fa­tik aldehidlYrin, o cmlYdYn sirkY aldehidinin az olmas© ol­duq­ca vacibdir. Buna baxmayaraq ma­de­ra vY xeres ｺYrabla­r©­n©n for­ma­laｺ­mas©nda, dad©n©n, Ytrinin YmY­lY gYlmY­sin­dY sirkY alde­hidinin xü­susi rolu vard©r.

BYzi alde­hid­lYrin 軻vril­mY­lY­rin­dYn al©nm©ｺ maddYlYr ｺY­ra­b©n dad©na, Yt­ri­nY yaxｺ© tYsir gtYrir­lYr. ﾝsti emal zaman© ｺY­ra­b©n tYr­kibin­dY­ki aldehidlYr aminturｺu­la­r© ilY reaksiyaya gi­rY­rYk yeni maddYlYr YmYlY gYtirir ki, bun­lar da ｺYrab©n rYnginY, da­­d©na tYsir gtYrirlYr. Ketonlar©n da ｺY­ra­b©n keyfiyyYt gtYri­ci­lYrinY tYsiri 輟x bö­­ykdr. ｪYrab©n for­ma­laｺmas©nda, dad©n©n, Yt­ri­nin yaran­ma­s©n­­da ketonlar©n YhY­miyyYti az rYnilmiｺdir. Bu­na baxma­ya­raq ｺYrabda keton­la­r©n mYnfi vY msbYt xü­su­siy­yYt­lYri mYy­yYn edilmiｺdir. Ke­ton­lar ｺYrabda YsasYn q©cq©rma pro­sesi zama­n© YmYlY gYlirlYr.

FYsil 9. ASETALLAR, MﾜR習K州 EFﾝRL蹴

V LﾝPﾝDL蹴

ｪYrab©n qida maddYlYri ilY zYnginlYｺmYsindY asetallar©n, mü­rYkkYb efirlYrin vY lipidlYrin YhYmiyyYti bkdr. Bu mad­dY­lYr zmY nisbYtYn ｺYrabda 輟xluq tYｺkil edirlYr. Onlar ｺY­rab­da YsasYn zm ｺirYsinin q©cq©rmas© zaman© YmYlY gYlirlYr. BY­zi ｺYrablar©n yetiｺmYsindY vY formalaｺmas©nda (madera, xe­res, marsala vY s.) asetallar©n, mrYkkYb efirlYrin vY lipidlYrin ro­lu bkdr. Asetallara sadY efirlYr dY deyilir. Q©cq©rma prosesindY ase­tallar©n YmYlY gYlmYsi fermentativ vY ya qeyri-fermentativ yol­la getmYsi hYlYlik dYqiq mYyyYn edilmYmiｺdir.
Asetallar
Asetallar aldehidlYrin spirtlY birlYｺmY­sin­dYn al©nan mYh­sullard©r. Onlar©n al©nmas©n© sirkY aldehidi ilY etil spirtinin tim­sal©nda aｺadak© reaksiyada gtYrmYk olar.
O OC2H5

CH3C + 2C2H5OH CH3ｨCCH + 2H2O

H OC2H5

sirkY aldehidi etil spirti dietilasetal

Asetallar qYlYvi mhitindY nisbYtYn dmlolurlar. Turｺ mhitdY isY mvafiq aldehidlYrY vY spirtlYrY 軻vrilirlYr. ｪYrabda asetallar YsasYn alifatik aldehidlYrin hesab©na YmYlY gY­lirlYr. Furan s©ra vY aromatik aldehidlYr ｺYrabda praktik ola­raq asetallar YmYlY gYtirmirlYr. Alifatik aldehidlYr ｺYrabda 1-20mq/dm3-a qYdYr asetallar YmYlY gYtirir.

ｪYrabda asetallardan Yn 輟x dietilasetal olur. Asetallar©n miq­dar© 輟xald©qca ｺYrabda xoｺagYlYn meyvYlYrin Ytri yaran©r. ｪY­rabda asetallar YsasYn q©cq©rma prosesi zaman© vY ｺYrab©n for­malaｺmas© proseslYrindY sintez olunur.

SfrY ｺYrablar©nda 50 mq/dm3-a qYdYr, xeres ｺYrab­la­r©n­da isY 600 mq/dm3-a qYdYr mxtYlif asetallar ola bilYr. ｪYrabda al­dehidlYr fenol vY azotlu birlYｺmYlYrlY dY reaksiyaya girYrYk asetallar YmY­lY gYtirirlYr. Bu asetallar ｺYrabda xsusi dad©n, Ytrin YmYlY gYl­mYsindY iｺtirak edirlYr.

Asetallar konyak spirtinin vY konyak©n tYrkibindY daha 輟x olurlar. Bir 輟x tYdqi­qatlar ｺYrabda amilasetal, etilfe­nil­ase­tal, amilfenilasetal, etilizoamilasetal vY qeyrilYrinin varl©n© mü­Yy­yYn etmiｺlYr. ｪYraba nisbYtYn zmdY asetallar azl©q tYｺ­kil edirlYr.