Hd nbiyev şrabin kimyasi

ﾜzm ｺirYsinin q©cq©rmas© prosesindY fermentlYrin mü­hm texnoloji YhYmiyyYti vard©r. BelY ki, q©cq©rma prosesi za­ma­n© Ysas mYhsul kimi YmYlY gYlmiｺ etil spirti vY karbon qaz©n­dan baｺqa, mayalar tYrYfindYn sintez olunan fermentlYr ikinci dY­rY­cYli mYhsullar©n al©nmas©nda xsusi rol oynay©rlar. 塾YlY gYl­miｺ ikinci dYrYcYli mYhsullar ｺYrab©n keyfiyyYt g­tY­ri­ci­lY­ri­nin formalaｺmas©nda, ｺYrab©n nYmYxsus Ytrinin yaran­ma­s©n­da mhm YhYmiyyYt kYsb edirlYr.

ｪampan vY xeres ｺYrablar© istehsal©nda fermentativ pro­ses­­lYrin (eterifikasiya, oksidlYｺmY vY reduksiyalaｺma, karbok­sil­­sizlYｺmY vY s.) 輟x bk rolu vard©r. MxtYlif n ｺYrab­la­r©n nYmYxsus Ytrinin, dad©n©n YmYlY gYlmYsi fer­ment­lYrlY s©x YlaqYdard©r. Butulka sulu ilY ｺampan istehsal© zaman© tiraj olun­muｺ butulkalar©n saxlanmas©nda mrYkkYb biokimyYvi pro­­ses­lYr baｺ verir. Bu proseslYr bilavasitY fermentlYrin iｺtirak© ilY gedir. Son zamanlar qida sYnayesindY, o cmlYdYn ｺYrab­l©q­­da ferment preparatlar©ndan geniｺ istifadY edilir. Bu mYqsYd­lY pektolitik ferment preparatlar© geniｺ tYtbiq sahYsinY malikdir. Dn­ya kYlYri kommersiya mYqsYdi ilY mxtYlif anlarda pek­to­­litik ferment preparatlar© istehsal edirlYr. MYsYlYn, Fransada pek­­tolitik ferment preparatlar© 撤ektinaza-PP Yaponiyada 溺a­­se­rozim ABｪ-da 適lerzim Rusiyada 撤ektavamarin 撤ek­tofoetidinadlar© ilY istehsal olunur. SYnaye sulu ilY is­teh­sal olunan pektolitik fermentlYrin pH=4-5 aras©nda tYrYddd edir. Onlar©n optimal tYsir mexanizmi çn temperatur 35-450C ara­s©nda olur. Ona gY dY YzintiyY, ｺirYyY vY ｺYraba pektolitik fer­ment preparatlar©n© 35-450C temperatura qYdYr isitmYklY Yla­vY etmYk daha mYqsYdY­uy­n­dur. Pektolitik ferment pre­pa­rat­la­r© mumi ｺirY x©m©n© 1-2%, o cmlYdYn  ax©m© ilY al©nan ｺi­rYni 10%, ｺirYnin ｺYffaflaｺmas©n© isY 2-3 dYfY tezlYｺdirir. 循in­tini pektolitik ferment preparat© ilY qar©ｺd©r©b (kombinY et­mYk), sonra 45-500C temperatura qYdYr isidib 3-4 saat sax­la­maq­la ekstraktiv maddYlYrlY zYngin olan yksYk keyfiyyYtli ｺY­rab istehsal etmYk mm­kndr. ｪYrab© pektolitik ferment pre­pa­rat© ilY iｺlYdikdY onun tYrkibindY ekstraktiv maddYlYrin miq­da­r© art©r. Bu mYq­sYd­lY aｺYrablarda 2,5-10%, q©rm©z© ｺY­rab­lar­da isY 10-15% ekstraktiv maddYlYrin artmas© mºahidY olun­muｺ­dur. ｪYrablar© pektolitik ferment preparatlar© ilY iｺlYdikdY 10-20% metil spirti dY miqdarca art©r ki, bu da xoｺagYlYn hal de­yil­dir. Bu zaman ｺYrabda metil spirtinin miqdarca artmas©na sY­bYb pektinestera­za fermentinin aktiv formada olmas©d©r. Bu­na baxmayaraq ｺYrabda metil spirtinin miqdar© tYyin olunmuｺ sa­nitar normadan (0,05%) 輟x olmur. Hal-haz©rda elY pektolitik fer­ment pre­pa­rat­lar© YldY olunmal©d©r ki, onlar©n tYrkibindYki pek­tin­este­ra­za fermentinin aktivliyi daim aｺa olsun. ｪYrab­­l©q sYnayesin­dY pektolitik ferment preparat© ilY yanaｺ© hYm dY si­tolitik, pro­te­o­litik ferment preparatlar©ndan vY qlü­ko­ok­si­da­za­dan da isti­fa­dY olunur.

Sitolitik ferment preparatlar©. Bunlar kompleks fer­ment­­­lYr olub, hemiselllozadan, selllozadan, sellibiazadan tYｺ­kil olun­­muｺdur. Sitolitik ferment preparatlar©n tYrkibindY qeyd edi­­lYn fermentlYrdYn YlavY pektolitik vY proteolitik fermentlYrY dY rast gYlinir.

Hemisellloza, sellloza vY sellibioza ｺYrabda lYrinY mYx­­sus bulanl©ql©q YmYlY gYtirirlYr. KimyYvi tYbiYtinY gY he­mi­­sellloza vY sellloza polisaxarid, sellibioza isY disaxariddir. On­­lar Yn 輟x zmn qab©nda, daranda, toxumun st qat©n­da, zmn lYtli hissYsindY, az miqdarda isY ｺirYsindY olur.

循intinin vY ya daran ｺirY ilY birlikdY q©cq©rd©lma­s©n­dan al©­nan ｺYrablarda qeyd olunan karbohidratlar 輟x­luq tYｺkil edir. On­lar da ｺirYdY vY ｺYrabda mYyyYn bulan­l©q­l©q YmYlY gY­ti­­rir­lYr. ｪYrabda bulanl©ql© aradan grmYk çn ｺYrab© ｺYf­faf­­laｺ­d©r­maq mYqsYdi ilY sitolitik ferment preparatlar©ndan isti­fa­dY olu­nur.

Sitolitik ferment preparatlar©n© YzintiyY YlavY etdikdY ｺi­rY x©m© 輟xalmaqla yanaｺ©, hYm dY ｺirY­dY ekstraktiv mad­dY­lY­rin miqdar© da art©r. Ad©ndan gn­dü­ykimi hemiselllaza fermenti hemiselllozan©, selllaza sel­llo­zan©, sellibiaza isY di­saxarid olan sellibiozan© polimer formadan monomer for­ma­ya ke輓Ysini kataliz edir.

Bu ferment preparat© 400C temperaturda daha aktiv olur. 循intini sitolitik ferment preparat© ilY 400C temperatura qY­dYr isitdikdYn sonra q©cq©rtd©qda daha yaxｺ© effekt al©n©r. Bu zaman poli­sa­xa­rid­lYrin hidrolizinin tezlYｺmYsi nYticYsindY ｺi­rY­dY ｺYkYrlYrin (mono­­saxaridlYrinｨCqlkoza, fruktoza vY s.) miq­da­r© art©r, ｺirYnin ｺYffaflaｺmas© tezlYｺir.

Proteolitik ferment preparatlar©. Bu ferment preparat­la­r©­­n©n kYyi ilY ｺYrabda olan zlali bulanmalar© aradan gr­mYk olur. Proteolitik ferment preparatlar©n©n tYsiri nYticYsindY ｺY­rab­da olan zlali maddYlYrin (polipeptidlYrin, zlallar©n vY s.) hid­rolizi nYticYsindY ｺYrabda aminturｺular, amin azotu miqdar­ca art©rlar. Bu preparat© ｺirYyY YlavY etdikdY isY ｺirY x©m© art­maq­la yanaｺ©, hYm dY ｺirY azotlu maddYlYrlY daha da zYn­gin­lY­ｺir.

ｪYrabda zlali bulanman© aradan grmYk çn fer­ment preparat©n© ｺYrabla birlikdY isitmYklY (40-500C) YlavY et­mYk daha effektli nYticY verir.

Qlkozooksidaza. Bu ferment ｺYrabl©q sYnayesindY son zamanlar daha geniｺ istifadY olunur vY ｺYrab© oksid­lYｺmY­dYn qoruyur.

Qlkozooksidaza fermenti mhitdYn oksigeni ­xart­maq qa­bi­liyyYtinY malikdir. Bu fermentin kYyi ilY qlü­ko­za qlü­kon turｺusuna 軻vrilir. Son zamanlar ｺYrabda turｺulu art©r­maq çn qlkozooksidaza fermentindYn istifadY olunur. Fer­men­tin katalizi nYticYsindY YmYlY gYlmiｺ hidrogen peroksid ka­ta­laza fermentinin tYsiri ilY par軋lan©r. Ona gY dY zm ｺi­rY­si­nY, YzintiyY vY ya ｺYraba qlkozooksidaza fermenti kata­la­za ilY birlikdY YlavY olunmas© daha yaxｺ© effekt verir.

Hal-haz©rda ｺYrab mayalar©ndan al©nm©ｺ kompleks fer­ment­­lYr ｺYrabl©q sYnayesindY daha urla istifadY olunur.

Bu fermentlYr YsasYn sfrY ｺYrab© istehsal© zaman© birin­ci krmYdYn ayr©lm©ｺ maya qal©qlar©ndan istifadY etmYklY al©­­n©r.

Son zamanlar ｺYrabl©q sYnayesindY Lizoqrizein (ﾃ1OX), Sitorozemin (ﾏX vY ﾏ1OX), Selloviridin (ﾃﾇX) fer­ment preparatlar©ndan geniｺ istifadY olunur. Hal-haz©rda ｺYrab­­l©q sYnayesindY poliferment preparatlar©ndan istifadY olun­ma­s© yaxｺ© effekt verir. Poliferment kompleksinY multienzimlYr dY de­­yilir.

Poliferment kompleksinin tYrkibindY amilaza, lipaza, en­­­do vY ekzopeptidazalar, sellobiohidrolaza, qlkanaza, qlkozidaza, ekzo vY endopoliqalakturonaza, pektinesteraza, fos­­fataza vY digYr fermentlYrY dY rast gYlinir.

Poliferment pre­pa­ratlar© ｺirY x©m©n©n artmas©na, ｺY­ra­b©n ｺYffaflaｺmas©na, onun ekstraktiv maddYlYrlY zYngin ol­ma­s©­na, uzun mddYt sa­bit­liyinin saxlanmas©na, Ytirli maddYlYrlY zYn­ginlYｺmYsinY kö­mYk­lik gtYrir.

Q©rm©z© sfrY ｺYrab© istehsal©nda multienzim (MEK-1) kom­pleksinin istifadY olunmas©, Yzintinin yaxｺ© eks­trak­­siya olun­mas©na, ｺYrab©n ｺYffafl©na, onun rYng maddYlYri ilY daha zYn­gin olmas©na ｺYrait yarad©r.
FYsil 7. SPﾝRTL蹴
ﾜzmn vY ｺYrab©n tYrkibindYki spirtlYr hYm alifatik, hYm dY aromatik formada olurlar. ｪYrab©n tYrkibini tYｺkil edYn Yn Ysas komponentlYrdYn biri spirtlYrdir. MYlumdur ki, ｺYrab q©c­q©rma prosesinin mYhsuludur. Q©cq©rma zaman© zm ｺirY­si­nin tYrkibini tYｺkil edYn ｺYkYrlYrdYn (qlkoza vY fruktoza) spirt­lYr sintez olunur. Bu zaman YmYlY gYlYn Ysas spirt ｨC etil spir­tidir.

Etil spirti q©cq©rma prosesindY nYinki heksozalardan, hYm­輅nin oliqo vY polisaxaridlYrin hidrolizlYrindYn YmYlY gYl­miｺ sadY ｺYkYrlYrdYn dY sintez olunur. Bu zaman mrYkkYb ｺY­kYrlYr ilk YvvYl spesifik fermentlYrin tYsiri ilY monozalara vY ya sadY ｺYkYrlYrY hidroliz olunduqdan sonra spirtY 軻vrilirlYr. ｪY­rabl©q sYnayesindY Yn vacib mYsYlYlYrdYn biri q©cq©rma pro­sesini istehsal olunan ｺYrablar©n haz©rlanma texnologiyas©na uy­n olaraq dzgn tYlimat Ysas©nda aparmaq laz©md©r. 縮s hal­da ｺYrab materiallar©nda etil spirtindYn baｺqa digYr arzu­olun­mayan toksiki tYsirY malik spirtlYrin vY baｺqa xoｺa­gYl­mY­yYn komponentlYrin YmYlY gYlmYsinY ｺYrait yaranm©ｺ olur.

Be­lY­liklY, mYlum olmuｺdur ki, istehsal olunan ｺYrablar©n key­fiy­yY­ti q©cq©rma zaman© YmYlY gYlYn spirtlYrdYn 輟x as©l©d©r.

Alifatik spirtlYr

ﾜzmn vY ｺYrab©n tYrkibindY biratom­lu vY 輟xatomlu ali­fatik spirtlYrY rast gYlinir. Biratomlu spirtlYrin tYrkibindY bir, 輟x­atomlu spirtlYrin tYrkibindY isY iki vY daha 輟x hidroksil qru­pu (ｨCOH) olur.

ｪYrab©n Ysas spirtlYri biratomlu spirtlYrdYn tYｺkil olun­muｺ­dur. Spirt q©cq©rma prosesinin mYhsuludur. BelY ki, sadY ｺY­kYr­lYrin, heksozalar©n, YsasYn dY qlkozan©n vY fruktozan©n q©c­­q©rmas© zaman© biratomlu spirt olan etil spirti vY digYrlYri YmY­­lY gYlir. Bu proses q©cq©rma zaman© mayalar tYrYfindYn sin­tez olunmuｺ 輟xlu sayda fermentlYrin tYsiri ilY baｺ verir.

Son tYd­qiqatlar zaman© elY mYdYni maya irqlYri YldY edil­miｺdir ki, on­­lar q©cq©rma prosesini nisbYtYn aｺa tem­pe­ra­tur­da (14-180C) apa­r©rlar.

Bu zaman oksidlYｺmY prosesinin lYngimYsi nYticY­sin­dY ｺY­rabda etil spirtinin miqdarca 輟x, metil spir­tinin isY az YmY­lY gYl­mYsinY ｺYrait yaran©r. Bundan baｺqa ｺY­rab­l©q sYna­ye­sindY apa­r©lan son tYdqiqatlar©n nYticYsindYn mYlum olmuｺ­dur ki, xü­susi mayalar©n tYsirindYn aｺa tempe­raturda apar©lan q©c­q©rma pro­sesi zaman© ｺYrabda sivuｺ yaar©, sirkY turｺusu 輟x czi miq­darda YmYlY gYlir.

Son zamanlar bu sulla res­pub­li­ka­m©z©n bir 輟x ｺYrab is­tehsal© ilY mYｺl olan rayonlar©nda (ｪYm­kir, G-g vY s.) zm ｺirYsini aｺa temperaturda xsu­si maya­la­r©n tYsiri ilY q©c­q©rmas©nda yksYk keyfiyyYtli avY q©rm©z© sfrY ｺYrablar© is­teh­sal olunur.

Alifatik biratomlu spirtlYr. ﾜzmdY vY ｺYrabda Yn 輟x doy­muｺ halda olan alifatik biratomlu spirtlYrY, az miqdarda isY doy­mam©ｺ, o cmlYdYn terpenli spirtlYrY rast gYlinir. ﾜzmn vY ｺYrab©n tYrkibindY olan doymuｺ biratomlu spirt­lYr 21-ci cYdvYldY gtYrilmiｺdir.

CYdvYl 21

Biratomlu doymuｺ

alifatik spirtlYrKimyYvi quruluｺuMiqdar©, mq/dm3ﾜzmdYｪYrabdaMetil CH3OH1-1020-100 að

80-350 q©rm©z©Etil CH3CH2OH10-500*ﾝzopropil CH3(CH3)CHOH0,1-1,00,3-3p-propilCH3CH2CH2OH0,1-1,05-50ﾝzobutil CH3CH3CHCH2OH0,1-1020-100p-butilCH3(CH2)2CH2OH0,1-102-10ﾝzoamil C2H5(CH3)CHCH2OH0,1-1,0100-250p-amil CH3(CH2)3CH2OH0,1-1,02-20p-heksil CH3(CH2)4CH2OH1,0-200,5-10p-heptilCH3(CH2)5CH2OH0,2-2,00,3-3p-oktilCH3(CH2)6CH2OH0,1-1,00,2-2C9-C20 spirtczi varczi var

* ﾝstehsal texnologiyas©ndan as©l© olaraq ｺYrabda 9-20% spirt olur.
ﾜzmdY vY ｺYrabda doymuｺ biratomlu alifatik spirtlYrin hidroksil qrupu bi­rin­ci karbonun yan©nda yerlYｺmYklY ilkin spirt adlan©r. Bir­atom­lu spirtlYrin tYrkibindY C9 karbon atomu olduqda (spirtin tYr­kibindY doqquz karbon atomu olarsa) maye hal©nda, C10 vY da­ha 輟x karbon atomu olduqda isY spirt bYrk hal©nda olurlar.

Biratomlu doymuｺ spirtlYrin nmayYndYsi olan metil vY etil spirtlYri suda yaxｺ© hYll olurlar. Lakin spirtin molekul 躡kisi art­d©qca onun suda hYllolma qabiliyyYti zYiflYyir, hYtta tYr­ki­bin­dY C10 karbon atomu olan spirtlYr isY praktik olaraq suda hYll olmurlar.

Ancaq tYrkibindY C10 vY daha 輟x karbon atomu olan spirt­lYr isY buxar vasitYsilY asanl©qla qovma YmYliyyat©na mY­ruz qal©rlar. Bu spirtlYr zvi vY qeyri-zvi turｺular©n tYsirindYn, turｺ mhitdY asanl©qla efirlYrY 軻vrilirlYr.

Spirt oksidlYｺdikdY isY aldehidlYr YmYlY gYlir. ﾜzmdY vY ｺYrabda az miqdarda (0,1-1 mq/dm3) ikili vY çlspirtlYr (C6-dan C15-Y dYk) vY onlar©n izomerlYri olur.

Metil spirti (metanol vY ya ac spirti) rYngsiz maye olub, etil spirtinin iyinY bYnzYyir. Bu spirt suda yaxｺ© hYll olur. ｪY­rabda metil spirti YsasYn pektin maddYlYrinin hidrolizi nYti­cY­sindY YmYlY gYlir. Q©rm©z© ｺYrablarda pektin maddYlYri 輟x ol­duna gY metil spirti q©rm©z© ｺYrablarda 輟x, aｺYrablarda isY az miqdarda olur.

Metil spirti 650C-da qaynay©r. Sintetik yolla al©nm©ｺ me­til spirti ac spirti adlanmaqla kYskin pis iyY malik olmaqla ase­tonu xat©rlad©r. Metil spirti gn gmY qabiliyyYtinY pis tY­sir gtYrir. Bu spirt meyvY ｺYrablar©n©n tYrkibindY zm ｺY­rab­lar©na nisbYtYn daha 輟xluq tYｺkil edir. Bu Ysas onunla Yla­qY­dard©r ki, alman©n, heyvan©n, zol©n, armudun, gYval©n©n vY baｺ­qa meyvYlYrin tYrkibindY pektin maddYlYri zmY nisbYtYn da­ha 輟x olur.

Etil spirti rYngsiz maye olub, nYmYxsus iyY malik­dir. Suda yaxｺ© hYll olur. Suda hYll olduqda istilik YmYlY gYlir. Spirtin su ilY qar©ｺ© zaman© hYcm itkisi yaran©r ki, buna da kon­traksiya deyilir. Bu itki zm ｺirYsinin vY ｺYrab materia­l©­n©n spirtlYｺdirilmYsindY, ｺYrab vY konyak istehsal© zaman© ku­paj YmYliyyatlar© nYzYrY al©nmal©d©r.

Bu YmYliyyat zaman© 0,08% itki normas© nYzYrdY tu­tu­lur. Bu barYdY ｺYrab©n tex­no­lo­gi­yas© fYnnindY daha Ytrafl© mY­lu­mat verilir. Etil spirtinin qay­na­ma temperaturu 78,150C-dir. Spir­tin tndlyazald©qca onun qay­nama temperaturu art©r.

Spirt ktlYsi, %-lY 95,57 60,00 40,00 30,00

Spirtin qaynama

temperaturu, 0C ilY 78,15 81,04 83,13 84,00
Etil spirtinin iqtisadi vY baｺqa cYhYtdYn 輟x bk xalq tY­­sYrrfat© YhYmiyyYti vard©r. Etil spirti qida sYnayesinin mx­tY­­lif sahYlYrindY (araq istehsal©nda, ｺYrabl©qda vY s.) tibb­dY, dYr­man preparatlar©n©n haz©rlanmas©nda vY baｺqa sahYlYr­dY ge­niｺ istifadY olunur. Etil spirti sYnayedY YsasYn iki sulla al©­n©r.

BiokimyYvi sul. Bu sul zaman© etil spirti q©cq©rma yo­lu ilY YldY edilir.

KimyYvi sul. Bu sul zaman© etil spirti sintetik yolla Yl­dY edilir.

BiokimyYvi sulla YldY edilYn etil spirtinin qida sYnayesinin mx­tYlif sahYlYrindY istifadY olunmas©na icazY verilir.

KimyYvi yolla YldY edilYn etil spirtindYn texniki mYq­sYd­­lYr çn istifadY olunmas©na icazY verilir. Bu yolla sintez olun­­muｺ etil spirtindYn qida sYnayesindY (araq, ｺYrab, konyak, ｺam­­pan, qYnnad© mYmulatlar©nda vY s.) istifadY edilmYsi qYti qa­­da­­nd©r. Etil spirtinin q©cq©rma yolu ilY biokimyYvi sulla al©n­­ma­s©nda 輟xlu sayda fermentlYr iｺtirak edir. Bu zaman q©c­q©r­­ma prosesinY mYruz qalan zm ｺYkYri qlkoza (C6H12O6) vY ya ona yax©n monosaxaridlYr ｨC fruktoza vY qeyrilYridir. Q©c­q©r­­ma yolu ilY etil spirtini sYnaye sulu ilY YsasYn tYrkibindY ni­ｺas­­ta ilY zYngin olan buadan, qardal©dan, dydYn, kartof­dan al©rlar. Niｺasta kimyYvi tYbiYtinY gY polisaxarid olub, 輟x­­lu sayda qlkozan©n bir-biri ilY birlYｺmYsindYn YmYlY gYl­miｺ­­dir. Niｺasta adi ｺYraitdY q©cq©rm©r. O qlkozaya qYdYr hid­ro­­liz olunduqdan sonra q©cq©rma prosesinY mYruz qal©r. Bu pro­ses sxematik olaraq aｺadak© kimi tYsvir edilir. ﾝlk YvvYl ni­ｺas­ta amilaza fermentinin tYsiri ilY maltozaya qYdYr hidroliz olu­nur.

amilaza

(C6H10O6)n + nH2O nC12H22O11

Sonra YmYlY gYlmiｺ maltoza qlkozidaza vY ya mal­ta­za fermentinin tYsiri ilY 輟xlu sayda qlkozaya qYdYr hidroliz olu­nur.

maltaza

C12H22O11 + H2O 2C6H12O6

maltoza qlkoza
Maltozaya baｺqa slY sYmYni ｺYkYri dY deyilir. SYmY­ni­­­nin tYrkibindYki ｺYkYr YsasYn maltozadan ibarYtdir. Q©cq©rma pro­­sesi qlkozadan baｺlay©r. Q©cq©rma prosesindY 輟xlu sayda fer­­mentlYr iｺtirak etdiyinY gY onlar tYnzimlYnmYlidir.

BelY ki, q©c­q©rma pro­sesinin mtYｺYkkil getmYsi çn mYdYni mayadan (fer­ment qa­r©ｺ©) istifadY olunmaqla temperatura dzgn YmYl olun­­ma­l©­­d©r.

Q©cq©rma zaman© etil spirti al©nana qYdYr 輟xlu bio­kim­yY­vi reaksiyalar baｺ verir. HYr bir reaksiyada da ayr©ca fer­ment iｺtirak edir.

熟 nYhayYt, qlkozadan etil spirti, karbon qaz© vY baｺqa ikin­ci dYrYcYli mYhsullar al©n©r. Bu proses sxematik olaraq aｺa-­dak© kimi baｺ verir.

ferment

C6H12O6 2C2H5OH + 2CO2

qlkoza etil spirti
Q©cq©rma prosesi dzgn ｺYraitdY apar©ld©qda spirt x©­m© nYzYri cYhYtdYn art©r. Q©cq©rma prosesi dzgn apar©lmad©q­da isY YmYlY gYlmiｺ etil spirti oksidlYｺYrYk baｺqa maddYlYrY 軻v­­rilY bilYr. NYzYri cYhYtdYn hesablanm©ｺd©r ki, q©cq©rma pro­se­­sindY 1 qram ｺYkYrdYn 0,6479 ml susuz spirt al©n©r. 峻lindY spirt x©m© 0,60 ml qYbul edilmiｺdir. Spirt x©m© ｺirYdY olan ｺY­­kYrdYn, q©cq©rman©n mddYtindYn, temperaturdan, mYdYni ma­­yan©n irqindYn vY baｺqa faktorlardan as©l©d©r.

TYrkibindY spirt olan mYdYni mayal© mYhlul sonra qov­ma YmYliyyat©na mYruz qal©r. Spirt ayr©laraq tYmizlYnmYk çn rek­­ti­fikasiya aparat©na verilir. Bu zaman ayr©lm©ｺ maya qal© (bar­­da) zlali maddYlYrlY zYngin olduna gY heyvandarl©q sa­hY­sindY qiymYtli yem kimi istifadY olunur.

Rektifikasiya olunmuｺ spirt 96%-li olmal©d©r, bundan baｺ­qa bu spirtin tYrkibindY sirkY aldehi­di, sivuｺ yaar© vY baｺ­qa qat©ｺ©qlar da tYmizlYnmYlidir. TYr­ki­bindY C3H7OH-dan C5H11OH olan spirt birlYｺmYlY­rY sivuｺ yaar© vY ya ali spirtlYr dY deyilir. Ali spirtlYr yksYk toksiki tYsirY malik olduna gö­rY spirtdY onlar©n olmamas© spirtin keyfiyyYtinY yaxｺ© tYsir g­tY­rir.

Hal-haz©rda etil spirtini texniki yolla acdan vY onun tul­­­lant©lar©ndan (opilka) istehsal edilir. Ac vY onun s©yr©n­t©­la­r©­n©n Ysas©n© sel­­lloza tYｺkil edir. Selllozan©n kimyYvi formulu ni­­ｺasta kimidir (C6H10O5)n. Ancaq niｺasta D-qlkozadan, sel­lü­­loza isY D-qlkozadan tYｺkil olunmuｺdur. Sellloza D-qlü­­kozan©n biopolimeri adlan©r. Selllozaya sulfat turｺusu ilY (H2SO4) tYsir etdikdY son mYh­sul kimi nYticYdY qlkoza YmYlY gY­lir. Qlkozan©n q©c­q©r­ma­s©ndan da etil spirti vY ya ｺYrab spirti sin­tez olunur. Mü­Yy­yYn olunmuｺdur ki, 100 kq quru ac s©y­r©n­t©s©ndan orta he­sab­la 25-30 litr spirt al©n©r.

Qeyd etmYk laz©md©r ki, ac©n oduncaq hissYsinin, o cm­lYdYn ac s©yr©nt©s©n©n tYrkibi metil spirti ilY daha zYn­gin­dir. Ona gY dY metil spirtinY ac spirti dY deyilir. Ac s©y­r©n­­t©s©ndan al©nm©ｺ spirtin tYrkibindY metil spirti normadan 輟x olur. Ona gY dY ac s©yr©nt©s©ndan al©nm©ｺ spirt texniki mYq­­sYd­lYr çn istifadY edilmYlidir. Bundan al©nm©ｺ spirtdYn qi­­da sY­nayesindY istifadY etmYk qYti qadand©r.

Qeyd etmYk la­­z©md©r ki, selllozan©n fermentativ yolla (sellloza) qlko­za­ya qYdYr hidroliz olunmas© daha yaxｺ© effekt verir.

2.Etil spirtini kimyYvi (sintetik) yolla da almaq mm­kn­­­dr. Etil spirtinin kimyYvi yolla al©nmas©nda Yn sadY sul Ku­軻rov reaksiyas©d©r. Bu zaman asetilenin su ilY bir­lYｺ­mY­sin­dYn sirkY al­de­hi­di, sonra isY etil spirti al©n©r. Spirtin al©nmas© iki mYrhYlYdY ge­dir.

O

HC CH + H2O ｡CH3C

asetilen H

sirkY aldehidi

Al©nm©ｺ sirkY aldehidi hidrogenlY reaksiyaya girYrYk etil spir­tinY 軻vrilir.

O

CH3C + H2 ｡ CH3CH2OH

H etil spirti

sirkY aldehidi

Etil spirtinin al©nmas©n©n Yn sadY sullar©ndan biri dY eti­lenin su ilY reaksiyas©d©r.
C2H4 + H2O ｡C2H5OH

etilen etil spirti

KimyYvi yolla al©nm©ｺ etil spirti kimya, farmakologiya vY baｺqa istehsal sahYlYrindY geniｺ istifadY olunur. KimyYvi yol­­la al©nm©ｺ etil spirtindYn sirkY turｺusunun, dietil efirinin, kau­­輹kun vY baｺqa mYhsullar©n al©nmas©nda xammal kimi isti­fa­­dY olunur. Etil spirtindYn tibb sYnayesindY, YsasYn dY cYr­rah­la­­r©n YllYrinin yuyulmas©nda, mxtYlif dezinfeksiya mYqsYdlYri çn geniｺ tYtbiq olunur.

Qeyd olundu kimi spirt q©cq©rmas© zaman© ikinci dY­rY­­cYli mYhsul kimi ｺYrabda ali spirtlYr vY ya sivuｺ yaar© YmYlY gY­­lir. Ali spirtlYrY misal olaraq YsasYn propil, butil, amil spirt­lY­ri­­ni vY onlar©n izomerlYrini gtYrmYk olar.

ﾜzmdY sortdan as©l© olaraq 100 mq/dm3 aras©nda ali spirt­­­lYrY rast gYlinir. ｪYrabda isY onlar YsasYn q©cq©rma prosesi za­­­ma­n© YmYlY gYlir. Q©cq©rma prosesinY dzgn YmYl olunma­d©q­­­­da onlar ｺYrabda normadan art©q olurlar. Onlar©n miqdar© aｺY­­­rab­­larda 150-400 mq/dm3, q©rm©z© ｺYrablarda isY 300-600mq/dm3 aras©nda olur.

Ali spirtlYrin Ysas©n© izobutil vY izo­amil spirtlYri tYｺkil edir. Q©rm©z© ｺYrablarda mumi ali spirt­lY­rin ｼ-i, aｺYrablarda isY ｨi izoamil spirtindYn tYｺkil olun­muｺ­dur. ｪYrab©n saxlanmas©nda vY yap©ｺqan maddYlYri ilY iｺ­lYn­mY­­si zaman© ali spirtlYr miqdarca azal©rlar.

夙Yr I krmY vax­­t©nda apar©lmasa, onda ｺYrabda ali spirtlYrin miqdar© art­ma­ baｺlay©r. Q©cq©rma prosesindY ali spirtlYrin YmYlY gYlmYsi o qY­­dYr dY tam ayd©nlaｺmam©ｺd©r. Q©cq©rma zaman© niｺastan©n, sel­­llozan©n vY digYr polisaxaridlYrin fermentativ hidrolizi za­ma­­n© da ｺYrabda butil spirti YmYlY gYlir.

ferment

(C6H10O5)n nCH3ｨCCH2ｨCCH2ｨCCH2OH

niｺasta butil spirti

Butil spirtinin sintezi niｺastan©n fermentativ hidrolizi zaman© az, selllozan©n par軋lanmas©ndan isY 輟x YmYlY gYlir. Bu Ysas onunla YlaqYdard©r ki, selllozan©n monosaxaridlYrY (qlkoza) 軻vrilmYsi çn qvvYtli kimyYvi turｺulardan (HCl, H2SO4) istifadY olunur.

Bu yolla al©nm©ｺ spirtin tYrkibindY yksYk toksiki tYsirY malik butil spirti ilY yanaｺ© baｺqa ali spirtlYr dY YmYlY gYlir ki, onlar da insan orqanizmi çn tYhlkY mYnbYyidir. Ona gY dY qida sYnayesindY, o cmlYdYn ｺYrab istehsal©nda selllozadan al©nm©ｺ spirtdYn istifadY olunmas© qYti qadand©r. BelY spirtlYr nYinki tibb sYnayesindY vY qeyri-tibbi mYqsYdlYr çn istifadY oluna bilYr. Selllozadan al©nm©ｺ spirtlYrin tYrkibindY baｺqa toksiki tYsirY malik tiosulfobirlYｺmYlYr dY olur. Bu birlYｺmYlYr dY insan orqanizmindY mYyyYn fYsadlar©n YmYlY gYlmYsinY ｺYrait yarad©r.

Hal-haz©rda mYlum olmuｺdur ki, ali vY ya sivuｺ spirtlYri zm ｺirYsinin q©cq©rmas© zaman© aminturｺulardan da sintez olu­nurlar. Bu zaman qlisin adlanan aminturｺusundan 80-87% izo­pentanol vY pentanol, fenilalanindYn vY tirozindYn isY fenil­eta­nol vY tirazol spirtlYri YmYlY gYlir.

ﾜzm ｺirYsinin q©c­q©r­mas© zaman© Erlix nYzYriyyYsinY gY ali spirtlYr iki yolla sin­tez olunurlar. ﾝlkin mYrhYlYdY mvafiq aminturｺular© dekar­bok­sil­sizlYｺYrYk aminlYrY, onlar da aminsizlYｺYrYk spirtlYrY 軻v­ri­lir­lYr.

ﾝkinci mYrhYlYdY isY aminturｺular© aminsizlYｺYrYk oksi­tur­ｺulara, onlar da karboksilsizlYｺYrYk mvafiq ali spirtlYri YmY­lY gYtirirlYr.

Bu prosesi sxematik olaraq aｺadak© kimi g­tYrmYk olar:

ﾜzm ｺirYsinin q©cq©rmas© zaman© aminturｺular© oksid­lYｺ­mYk­­lY aminsizlYｺmYsindYn ketoturｺu, onun da kar­boksil­siz­lYｺ­mY­­sindYn karbon qaz© vY spirt YmYlY gYlir.

Gndykimi, zm ｺirYsinin q©cq©rmas© zaman© Ysa­sYn zlallar©n fermentativ hidrolizinin mYhsulu olan amintur­ｺu­la­­r©ndan ali vY ya sivuｺ spirtlYri YmYlY gYlir.

Qeyd olundu ki­mi ali spirtlYr yaln©z zm ｺirYsinin q©cq©rmas© zaman© amin­tur­ｺu­lar©ndan yox, hYm dY mrYkkYb ｺYkYrlYrdYn dY sintez olu­nur­lar.

Bundan baｺqa zmdY vY ｺYrabda az miqdarda bYrk ha­l©n­­da olan ali spirtlYrdYn sitil (C16H33OH) vY mirisil (C30H61OH) spirtlYrinY dY tYsadf olu­nur. Bu spirtlYr Yn 輟x zü­mn qab©q vY toxum hissYlYrindY olur­­lar.

ｪirYnin Yzinti ilY birlikdY q©cq©rmas©ndan al©nan ｺYrab­lar­da bu ali spirtlYr daha 輟x olurlar. Sitil vY mirisil spirtlYri bir­lYｺ­­miｺ ｺYkildY mrYkkYb efirlYrin tYrkibindY 輟x olurlar.

Biratomlu doymam©ｺ alifatik spirtlYr. ﾜzmdY vY ｺYrabda bu spirtlYrin Ysas nmayYndYsi terpenli spirtlYrdir (C10H17OH).

Linalool ｨC CH3ｨCC=CHｨC(CH2)2ｨCCOHｨCCH=CH2
CH3 CH3
Bu spirt muskat zm sortlar©n©n qab©q hissYsindY daha 輟x olur. Linalool spirti q©z©lgl YtrinY oxｺay©r. Muskat zm sor­tundan haz©rlanm©ｺ desert tipli ｺYrablar©n tYrkibindY linalool spir­ti daha 輟x olur.

ﾜzmdY vY ｺYrabda terpenli spirtlYrdYn geraniola da tYsadf olunur.

Onun formulu aｺadak© kimidir:

Geraniol ｨC CH3ｨCC=CHｨC(CH2)2ｨCC=CHｨCCH2OH

CH3 CH3
Geraniol spirti Yn 輟x muskat zm sortlar©n©n tYrki­bin­dY olur. Bu spirt dY linalool kimi q©z©lgl vY baｺqa qar©ｺ©q gllYrin Yt­­rinY malikdir.

Bu spirt ｺYrab©n dad©na msbYt tYsir g­tYr­mYk­lY, onun daha xoｺagYlYn Ytirli ol­ma­s©na da kö­mYklik gtY­rir. ﾜzmdY vY ｺYrabda olan doymam©ｺ bir­atomlu spirtlYr aｺa­­dak© cYdvYldY gtYrilmiｺdir.

CYdvYl 22

Terpenli spirtlYrMiqdar©, mq/dm3ﾜzmdY ｪYrabdaGeraniol 0,5-5,00,5-5,0Linalool 0,1-3,00,1-3,0Sitronellol 0,1-1,00,1-1,0Farnezol -0,1-1,0Nerol 0,1-1,00,1-1,0

Nerol spirti. Bu spirt geraniolun izomer formas©d©r. ﾜzmdY vY ｺYrabda bu spirt hYm birlYｺmiｺ, hYm dY czi miq­dar­da sYrbYst halda olur. Bundan baｺqa zmdY vY ｺYrabda sit­ro­nellola da tYsadf olunur.

Sitronellol ｨC CH2=CｨCCH2ｨC(CH2)2ｨCCHｨCCH2ｨCCH2OH

CH3 CH3
Bu doymam©ｺ spirt zmn qab©nda vY toxumunda da­ha 輟x olur. Gl Yt­ri­nY malik olmaqla sitronellol mus­kat zm sortlar©ndan haz©rlanm©ｺ desert ｺYrab­lar­da daha 輟x olur. Markal© muskat desert ｺYrablar©nda q©z©lgl Ytrinin YmYlY gYl­­mYsi terpenli spirtlYrlY, o cmlYdYn sironellolla da YlaqY­dar­d©r.

Farnezol spirti seskviterpenlYrY aiddir. Onun mumi em­pi­­rik formu­lu C15H26-d©r.