HəZİNİ “HƏDİSİ-ƏRBƏİN” TƏRCÜMƏSİ

La­yiq gör­mək: "Də­xi həm mən gör­mə­zəm la­yiq anı, Kim uşa­ğın­dan cü­da qı­lax sə­ni". Hə­zi­ni ey­ni məna­da "caiz gör­mək" fra­zeo­lo­ji ifa­də­si­ni də iş­lət­miş­dir: "Va­ra özi cə­nnə­tə yal­ğuz gi­rə, Ya İla­hi, mu­nı kim caiz gö­rə?". So­nun­cu fra­zeo­lo­ji va­riant measir ədə­bi di­li­miz­ üçün məq­bul sa­yıl­mır.

Öm­ri keç­mək: "Uy­xu gir­məz­di gö­zi­nə ta sə­hər, Öm­ri bu növ ilə ke­çər­di mə­gər". Bu fra­zeo­lo­ji va­hid müasir ədə­bi di­li­miz­də da­ha çox "ömür ke­çir­mək" şək­lin­də bir ne­çə məna­da iş­lə­nir (bax: 7, III, 468), Hə­zi­ni isə onu yal­nız "ya­şa­maq" an­la­mın­da iş­lət­miş­dir.

Tərcümədə "ömür" isminin iştirakı ilə düzələn daha bir frazeoloji birləşmə işlənmişdir. Bu, müasir ədəbi dilimizdə də eynilə işlnən "ömrü bada vermək" frazeologizmidir : Bir dəxi ki, içməmişəm badə mən, Vermədim anınla ömri badə mən ; Xeyrə düriş, çəhd edüb dünyadə sən, Qəflət ilə vermə ömrü badə sən.

Göründüyü kimi, Həzini birinci nümunədə "badə mən" söz-

lərini cinas yerində işlətmişdir.

"Hə­di­si-ər­bəin" tər­cü­mə­sin­də iş­lən­miş fra­zeo­lo­ji va­hid­lər­dən qır­xa ya­xı­nı bə­dən və bə­dən üzv­lə­ri­ni bil­di­rən baş söz­lər­lə bağ­lı­dır. Qeyd edək ki, is­tər klas­sik ədə­biy­yat­da, is­tər­sə də müasir ədə­bi di­li­miz­də bu qə­bil­dən olan söz­lər­lə bağ­lı sa­bit söz bir­ləş­mə­lə­ri­nin sa­yı çox­dur. Mə­sə­lən, prof. H. Bay­ra­mov ya­zır ki, müasir ədə­bi di­li­miz­də "baş" sö­zü ilə dü­zəl­miş üç yüz­dən çox sa­bit söz bir­ləş­mə­si iş­lə­nir (11, 32). N.Ha­cı­ye­va bu rə­qə­mi "yü­zə ya­xın" ki­mi gös­tə­rir (69, 89).Mirzə Ələkbər Sa­bi­rin di­lin­də də bə­dən üzv­lə­ri­ni bil­di­rən isim­lər­lə bağ­lı çox­lu sa­bit söz bir­ləş­mə­si qey­də alın­mış­dır (43a, 97-99). Bi­zim abi­də­də bu qə­bil­dən olan söz bir­ləş­mə­lə­rin­dən otu­za ya­xı­nı türkmən­şə­li "ağız", "ayaq", "baş","bel", "bo­yun", "dil", "qan", "qu­laq", "əl", "yüz", "tük","könül" söz­lə­ri­nin, onu isə ərəb mən­şə­li "qə­dəm", "qəlb" və fars mən­şə­li "can", "ləb" ,"zə­ban" söz­lə­ri­nin iş­ti­ra­kı ilə dü­zəl­miş­dir. Qeyd edək ki, hə­min söz­lər ara­sın­da­kı bu nis­bəti, ümu­miy­yət­lə, tərcümədə­də iş­lən­miş fra­zeo­lo­ji va­hid­lə­rin tər­ki­bin­də­ki baş söz­lə­rə aid et­mək olar.

Bə­dən və bə­dən üzv­lə­ri­ni bil­di­rən söz­lər əsa­sın­da dü­zəl­miş fra­zeo­lo­ji va­hid­lə­rin bir ço­xu ey­ni­lə müasir ədə­bi di­li­miz­də də iş­lə­nir. Mə­sə­lən: "ağız açmaq"(danışmaq mənasındadır), "başa nələr gəlmək", "bel bağ­la­maq","dilə gəlmək" (danışmaq), "qan tök­mək", "əl­dən qoy­maq","əl götürmək", "əlindən gəlmək", "yüz dön­dər­mək",("üz tutmaq" mənasındadıır), "tü­kü ür­pər­mək", "qə­dəm bas­maq","can ismarlamaq", "ca­nı yan­maq", "ca­nı çıx­maq", "ca­nı­nı al­maq", "ca­nı­nı dap­şur­maq", ələ düşmək, və s. Bu fra­zeo­lo­ji va­hid­lər­dən "qə­dəm bas­maq" "İx­ti­ya­ra­ti-qə­vai­di-kül­liy­yə"də və Fü­zu­li­nin di­lin­də baş sö­zün türkmən­şə­li va­rian­tı ilə, yəni "ayaq bas­maq" şək­lin­də iş­lən­miş­dir (11, 31; 69, 89). Müasir ədə­bi dil­miz­də isə bu fra­zeo­lo­ji va­hid­lər­dən "qə­dəm bas­maq" da­ha məq­bul sa­yı­lır.

Bu qə­bil­dən olan fra­zeo­lo­ji va­hid­lər­dən bəzi­lə­ri müasir ədə­bi di­li­miz­də müəy­yən məna də­yi­şik­li­yi­nə uğ­ra­mış­lar. Mə­sə­lən: di­lə gə­tir­mək - da­nış­maq: "Guş qıl­gil bir dəm im­di sidq­lə, Ta gə­tü­rim bu hə­di­si dəx di­lə". Müasir ədə­bi di­li­miz­də bu ifa­də "bərk tə'sir edə­rək da­nış­dır­maq, dil­lən­dir­mək" məna­la­rın­da iş­lə­nir (7, II, 99).