İÇİndekiler I

BÖLÜM IV

A- KARİKATÜRÜN YARINI

Karikatür dünyası, bir süredir bunalımda, ünlü karikatür dergileri ve yıllanmış yarışmalar, ya kapanıyor, ya sallanıyor.

Montreal’in arkasından üzülürken şimdi Simavi yarışmasının akıbeti belirsiz, Bordighera sıkıntıda, Gabrovo’ya katılmak için para ödeniyor, Beringen’de çizerlere albüm verilmiyor. İtalya’da Ancona ve Fransa’da Anglet yarışmaları, bu yıl yapılamadı. Birçok dergi, müelliflere para ödeyemiyor, bazı kurumların desteği ile yaşayabiliyor. Halkla bağlantıları kopan karikatürcüler, hem geçim, hem kimlik bunalımı içindeler, daha da kötüsü, kendileri çizip, kendileri izliyorlar.

Krizin nedeni, eski Sovyetler Birliği’nde rejim değişikliği ; ama bu krizi atlatacağa benziyorlar. diğer ülkelerde ise neden şu:

Kamu iletişim araçlarındaki gelişmelere ve güç kaymalarına, karikatürcüler ayak uyduramadılar ve izleyicinin ilgisini, daha etkili bazı öğelere kaptırdılar.

Ancak her kör dönemin, yaklaşan yeni bir altın çağın kuluçka süresi olduğu söylenir.

Yarınlarda ne olacak?

Karikatür, gene uyuşturucu ya da uyarıcı olma görevleri arasında gezinecek ve en büyük atılımı “Canlandırma=Animation” dalında yapacak. Bilgisayar tekniklerinin, bu işi alabildiğine çabuklaştırıp kolaylaştırması, bunu haber veriyor. Üstelik, bilgisayar grafiği, örneğin “airbrush” gibi basit bir teknik ilerleme değil, karikatürcüyü el emekçisi olmaktan çıkarıp, derleyici-seçici sanatçı olmaya götürecek, bileğin görevini azaltacaktır. Portre karikatür de şimdiden, çok kolaylaşmıştır:Monitöre alınan bir foto-portreden yola çıkılarak, türlü deformasyonlar denenmekte ve iş, en uygun alternatifi seçmeye kalmaktadır.

İki boyutlu karikatür de yarınlarda, sanat galerilerinde ve kolleksiyonlarda daha fazla yer alacak, belki de üç boyutluluğu deneyecektir.^.

Karikatür, bugün sinema sanatında olduğu gibi yarın yeni kombine sanatlarda da kullanılacaktır. Bu sanatlara örnek olarak, ”Sanal Gerçeklik=Virtual Reality”tekniği ile gelişmesi kaçınılmaz olan yeni bir sinema türü gösterilebilir.

Keza, yeni sayılabilecek “Video Sanatı”, karikatürcü için biçilmiş kaftandır:Sanatçı, bir multimedya seti ile, şarkı kliplerini andıran kısa filmler hazırlamaktadır. Hazır görüntü ve seslerin montajı, ana üretim yoludur. Çok etkili yapıtlar üretilmektedir.

Galiba, pek yakında karikatürcülerin birçoğu, kalemlerini bırakıp, çalışmalarını “Synthesiser”ları ile sürdürecekler; fakat karikatür, sadece bir kağıt kalemle yapılabilme özelliği ile, yoksulların sanatı olmaya devam edecektir.

Karikatürün yayınlanma yöntemleri de alabildiğine gelişecek:TV ve bilgisayar ağları, kuşkusuz yeni gazeteler oluşturacaktır.

İnsanların sorunları da giderek arttığına ve karmaşıklaştığına göre karikatürcü, gelecekte de konu darlığı çekmeyecek ne yazık!Umalım ki bu sorunlar, bugüne göre daha az vurucu olsun^. .

Daha sonrasını kestiremiyorsak da, yarınlar böyle geleceğe benzer; ama gelene kadar, bugün ne yapmalı?Bir kere bu krizi, karikatürün değil, karikatürcülerin krizi olarak kabul etmeliyiz. Karikatürcüler, değişen ortama uymak için, bu ara dönemi nasıl değerlendirmeliler?Bir bölümü Türkiye için geçerli olmak üzere, önerileri sıralayabiliriz:

1-Önce bir durum muhakemesi yapılmalı, sonra, ödünsüz ve özgür, yepyeni bir araştırma dönemine girilmelidir.

2-Tüm sanat dallarındaki ve tekniklerindeki yeni gelişmeler, dikkat ve enerji ile izlenmelidir.

3-Yaygın düşünsel akımlar, desteklediklerimiz ve hele karşı çıktıklarımız, mutlaka ve yeniden incelenmelidir.

4-Karikatürün gelenekleşmiş tanımları ve gereçleri bırakılmalı ya da bunlara yenileri eklenmelidir; hatta yapılan işin, karikatür olup olmadığı, tasnifçilerle eleştirmenlere bırakılmalıdır. ortaya çıkan ürün iyi bir şeyse, ne olduğu çok önemli değildir. Gelenek alışkanlıktır, geleneklere sadakatle uymanın saygın ve pratik yanları vardır ama, bir yerde, aşılması gerekebilir. Karikatür konusundaki alışkanlıklarımızı gözden geçirmeliyiz.

5-Yeni iletişim araçları ile işbirliği araştırmalarına girişilmelidir. Kuklalar, canlandırma türleri, karikatür sohbetleri gibi mevcut yayınlara yenileri eklenmelidir.

6-Karikatürcüler, sanat kuramları için gruplaşmalı, meslek sorunları için örgütlenmelidirler. (Kent, ülke kıta ve dünya çapında. )Gruplarda, değişik, hatta uçuk denemeler bile yüreklendirilmelidir. Basit zevkleri seçen bir sanatçı ve izleyici kitlesi, daha düzeyli bir kitlenin hammaddesidir. İleride daha seçici ve soylu bir dönemi yaşayabilmemiz için bu gereklidir.

7-Bütün sanatların dillerinden yararlanılarak karikatür denemeleri yapılmalıdır, bu en azından ufkumuzu açacaktır. Karikatürcü, iki boyutlu kağıttan başka heykel ve hareketi daha çok denemeli, yazı ve sesin yeni türlerini aramalıdır. Şu günlerde, İstanbul tiyatro Festivali’nde, İtalyan Marchetto’nun “Canlı karikatür Sergisi” var. Bu, bir tiyatrocunun buluşu; ama, bir karikatürcünün de olabilirdi.

8-Başka dalların sanatçıları ile ortaklaşa ürün verme olanakları araştırılmalı, çok imzalı yapıtlardan kaçınılmalıdır.

9-Okul ve kurslar yaygınlaşmalı, mevcutlara da itibar edilmelidir.

10-Karikatür sanatçısı profesyonelleşmeli, daha kapsamlı çalışmalar yapmalı, yapıcı bir rekabet ortamı oluşturmalıdır.

B- GELECEK KARİKATÜRLERİ

18 yy. da, İngiliz karikatüristler sokaklarda levha baskı resimciliği yapmaktaydı; bunlar çoğunlukla zamanın hükümetini ve kraliyet ailesini hicvetmekteydi, ”bugün de fazla değişen bir şey yok!”. Ucuz paralara , gazetelere çalışıyorlardı. Baskıları birkaç penny’e sokaklarda, tezgahlarda ve bir süre için Londra St. Pauls kilisesinde yerlerde satılmaktaydı. Üretim hızı muhteşemdi. Bu günlerde çizerlerin eserleri yine yerlerde. Fakir halkın, eski karikatürleri, ev dekorasyonunda ve duvar kağıdı olarak kullanması düşüncesi büyük bir ironidir. Kafe’lerdeki bu eserleri, sosyete sokaklardaki çöplük olarak nitelendirir. Seyrek olarak bu eserler sadece sahipleri tarafından değerlendirilir. Fakat bunların çoğu yok oldu, çoğu sadece zamanlarının manevi illüstrasyonları olarak kaldı.^.

Gazete ve dergilerin ortaya çıkması, itilmiş çizerlere bir sığınak görevi görmüştür. Komik hikayeler, aylık gazetelerde hatta haftalıklarda okuyucunun beğenisine çıktı. Çoğunlukla seri hikayeler, cinayetlere, suçlara ve satışı arttırıcı konulara dayalıydı. Tabii ki bunun yanında bütün diğer yaklaşımlarda da yer almaktaydı. Yakın gelişmeler, Amerikan tarzı yeni sürreal hikayeler ile kendini gösterdi. Bu kısa hikayeler (bant karikatürler) hem küçüklere hem de büyüklere değişik bir dünya sundu ve bunlar zamanın sosyal özelliklerini gösterdi. Zaman ilerledikçe, televizyon geldi, iyi bir başlangıçtan sonra işler ekranda da tesirini kaybetti, komik seri filmler 60’lara kadar devam etti ve politik ağırlık baş gösterdi.

70’lerin başında Los Angeles’da 60’ların underground kültürü resimli hikayelerde, magazinlerde patlama yaptı. En meşhurlarından, hap bağımlısı Arhur Grumm’ın icatları, küçük kısa hikayelerden çok daha uç noktalardaydı.

İlk defa hiçbir ayrım olmadan her konuya değinildi, bir dövme veya politik bir fikir ne kadar karanlık ve tehlikeli olursa olsun bu sürreal akım devam etti.

O zamanların etkisi halen bir çok genç karikatürcüde görülmektedir. Çizer, nerede olursa olsun, eserindeki karanlık yön hep kendini göstermektedir.

Avrupa’da yakın zamanda çalışmalardaki farklılıklarda bir patlama yaşandı. Özellikle İngiliz televizyonunda kuklalar popülaritelerini tekrar kazandı, tıpatıp görüntüye dayalı olarak birçok kopya üretildi. Kolay fotoğraf formunda karikatürler, fırça darbeleri ile çizilmiş materyaller veya üç boyutlu setler, hepsi magazinlerde düzenli olarak yayınlanmaktadır. Konular, sonsuz gibi görünmektedir; kombinasyonlar çok düzenli ve incelemeler sonsuzdur.

Tabii ki geleceğin karikatürü bilgisayar ve ona bağlı olan sistemlere dayalı olacaktır. Altı yaşındaki bir çocuğun rahatlıkla anlayabileceği bu makineler için kaygı duyulmamalı. Grafik sonucu zayıf, çalışması ağır, pahalı ve elle yapıldığı vakit, ucuz olabilen bir çizim için.

Bilgisayardaki ve yazılımlardaki gelişmeler inanılmazdır. Fakat, insana bağlı olması, ülkeler ve kıtalara bağlanamaması bir dezavantajdı. Ta ki internet’in icadına kadar. Bu yolla herkese açık, kimsenin sansürleyemeyeceği ve kontrolü imkansız potansiyel karikatür kişilere ulaştı. Bu kişiler, ya editör, ya organizatör ya da dağıtıcı. Bunlar, yazılım gelişimi ile istediği çizgiye ulaşabilmektedirler.

İnternet dünyası, çok değişik bir dünyadır, görüntüler bilgisayar aracılığı ile çoğaltılıp, geliştirebilmektedir. Çizgiler, çizerin isteği doğrultusuna yazılım ile her türlü değişikliğe uğramaktadır. Bu değişikliğe uğramış, yani yaratılmış eserler, isteyen herkese anında yollanabilir, ister basılır, ister ekranda görülür. Eser, tekrar tekrar yeniden değişebilir, internet bu değişiklikler dahilinde, görüntüyü canlandırıp oyunlara ve çeşitli grafiklere çevirebilir. Ancak internet imkanları kullanıcının maddi olanaklarına bağlıdır.

Neden biz çizerler bu rüyayı yaşamayalım. Artık bir eser, telefon ile dünyadaki istenilen herkese özgürce yollanabilmektedir. Genç insanlar, bu değişimi daha iyi algılamakta, dünya bu gelişim içinde ortak değer ve fikir üretmektedir.

Kuralsız bu yeni dünyada, çizgiler internet yolu ile çoğaltılıp, dağıtabilir, yeni formlar kazandırabilir. Tek bir çizginin birçok şekillere girdiğini görebiliriz. Kişisel karikatürler değişik toplumların hüviyetlerini alabilirler. Karikatürist sadece bir organizatör olmaktan çıkıp uzun bir zincirin bağlantısı ya da kaynağı halini alır. Bu bir yıkımın aracı olabilir. Aynı zamanda kolaylıkla bir baskı aracı ya da bir karmaşa halini de alabilir.

Açık olan şudur ki; karikatür anlayışımızın değişmesiyle, karikatürün geleceğinin daha çok etkileşimli bir süreç olması ya da güzel sanatların ufak bir ayrıntısına dönüşmesi konusunda bir tahminde bulunmak zordur .^.