İsa Musayev, Mətləb Əlizadə

4.4.2. Mülahizələr cəbri 

---

54 
Mülahizələr cəbri mürəkkəb mülahizələrin məzmununa varmadan onların doğru və 
ya yalan olduğunu təyin etmək üçün yaradılmışdır. Burada hər bir mülahizəyə bir məntiqi 
dəyişən kimi baxılır.
Fərz edək ki: 
1
x
=‖İkinin üstünə iki əlavə etdikdə dörd alınır‖ 
2
x
=‖İkinin üstünə iki əlavə etdikdə beş alınır‖ – kimi 2 sadə mülahizə vardır. Doğru 
mülahizə 1, yalan – 0-la qiymətləndirilərsə, onda 
1
x
=1, 
2
x
=0 alarıq. 
Yəni mülahizələr cəbrində istifadə edilən məntiqi dəyişənlər yalnız 2 qiymət (0 və 1) 
ala bilir. Mülahizələr üzərində müəyyən məntiqi əməllər icra etməklə mürəkkəb mülahizə-
nin doğru və ya yalan olduğunu aşkara çıxarmaq mümkündür. Əsas məntiq əməlləri: 
―VƏ‖, ―VƏ YA‖, ―DEYİL‖. ―VƏ‖ məntiqi vurma əməli olub, konyunksiya adlanır. ―VƏ 
YA‖ məntiqi toplama əməlidir. Buna dizyunksiya deyilir. ―DEYİL‖ məntiqi inkar əməlidir 
ki, buna da inversiya deyilir. 
 
4.4.3. Riyazi məntiqin elementləri 
Kompüterin aparat və proqram vasitələrinin fəaliyyət məntiqini təsvir etmək üçün 
riyazi məntiqdən istifadə edilir. 
Məntiqi dəyişən 2 qiymət alır: 0 və 1. 0-yalan, 1-gerçək deməkdir. 
x x
x
n
1
2
,
,
...,
məntiqi dəyişənlərinin qiymətləri çoxluğu dəyişənlər yığımı adlanır. 
Məntiqi dəyişənlər yığınını 
n
mərtəbəli 2-lik ədəd kimi təsvir edirlər ki, bunun da hər 
mərtəbəsi bir dəyişənin qiymətinə uyğundur. 
Məntiqi dəyişənlər yığınının (
x x
x
n
1
2
,
,
...,
) məntiqi funksiyası 
f x x
x
n
(
...,
)
,
,
1
2
elə funksiya-
dır ki, yalnız iki qiymət alır: 0 və 1. 
Məntiqi funksiyanın təyinolunma oblastı həmçinin arqumentlərin mümkün yığınla-
rının sayından da asılıdır. İstənilən məntiqi funksiya gerçəklik cədvəlinin köməyi ilə verilə 
bilir. Cədvəlin sol tərəfində arqumentlərin mümkün yığınları, sağ tərəfində isə uyğun 
funksiyanın qiyməti verilir. Lakin arqumentlər çoxsaylı olduqda cədvəl münasib olmur. 
Buna görə də mürəkkəb məntiqi ifadələri sadələşdirmək lazım gəlir. Beləliklə mürəkkəb 
məntiqi funksiya elementar funksiyalar vasitəsilə ifadə edilir. İstənilən mürəkkəblikdə olan 
məntiqi funksiyanı ifadə etməyə imkan verən elementar məntiqi funksiyalar tam 
funksional sistem təşkil edir.

---

55 
n
dəyişənli məntiqi funksiyaların ümumi sayı 
2
2
n
qədər olur. Beləliklə, 1 arqumentin 
4 funksiyası vardır: 
x
f x
0
( )
f x
1
( )
f
x
2
( )
f
x
3
( )
0 
0 
0 
1 
1 
1 
0 
1 
0 
1 
Göründüyü kimi, 
f x
0
0
( )
və 
f x
3
1
( )
sabitdir. 
f x
1
( )
funksiyası arqumenti təkrar 
edir:
f x
x
1
( )
. 
f x
2
( )
funksiyası isə arqumenti inkar edir: 
f x
x
2
( )
. 
2 arqumentli məntiqi funksiyaların sayı 16-dır: 
x
1
x
2
f
0
f
1
f
2