KirkçEŞme tesisleri

Nurdan Sözgen,

' 994/TETTV Arşivi

lediye':nin 3. cildinde Mecidiyeköy ile Ye-nikapı arasında bir metro imtiyazı verildiğine dair kayda rağmen, projenin gerçekleşmediği anlaşılıyor. Yine 1912'de bir Fransız mühendisin Karaköy-Şişli arasında bir hat önerdiği ve Kurtuluş'a doğru bir giriş yapıldığı anlaşılıyor. İlk etraflı proje ise 1912'ye rastlıyor.

İstanbul Teknik Üniversitesi Müze-si'nde, son senelerde eski kitaplar arasında bulunarak sergilenen, Avant Pro-jet d'un Metropolitain â Constantinople (İstanbul'da Bir Metro Ön Projesi) L. Gu-erby Ing. imzasını taşıyor. Projenin eldeki mavi ozalit kopyası 1/5.000 ölçeğinde. Güzergâh üzerindeki 24 istasyon Topkapı su-riçi tramvay durağından başlayarak Şişli tramvay durağında son buluyor. İstasyonlarda peron uzunlukları 75 m; en uzun ara 975 m, en kısa ara 220 m olarak önerilen proje, 10 Ocak 1912 tarihini taşıyor.

Bu projeden sonra İstanbul şehri için yapılan metro projelerinin ikincisi Prost'un teklifidir.

Prost Teklifi: Şehri imar etmek gayesiyle 1936'da davet edilen Fransız şehirci, bu ihtiyacı hissederek Taksim-Beyazıt arasında bir metro hattı önermiştir. Taksim'den başlayacak olan hat İstiklal Caddesi ile Tar-

labaşı Caddesi arasından geçerek İngiliz Sarayı ve Tepebaşı'ndan sonra Tünel'e, oradan Şişhane'ye ve Galata Kulesi'nin doğusundan Karaköy'e inecekti. Hattın Tünel, Karaköy, Taksim arasındaki kot farkı yüzünden helezoni bir güzergâh veya kremayerli (dişli tekerlekli) bir sistem ile Karaköy'e düz inebileceği düşünülüyordu. Haliç Tahmis Sokağı hizasında 50 m'lik bir köprü üzerinden viyadük ile geçilerek İstanbul yakasında Rüstem Paşa Camii'nin batısında kurulacak hat, 9 kotunda tekrar yeraltına girmekteydi. Buradan Mahmut-paşa yoluyla Kara Mustafa Paşa Türbesi önlerinde tramvay caddesine varmakta ve Beyazıt'a ulaşmaktaydı. Prost, bu son güzergâhtaki kot farkının doğurduğu yüzde 8'lik meyli de kremayerli bir sistem ile aşmayı düşünmüştü. Öneri, Sandal Bedesteni' ni metro istasyonu olarak gösteriyordu. Ayrıca Halic'in köprü üzerinde bir viyadükle aşılması Yeni Cami'yi gölgeleyecekti. Prost'un bu önerisi ancak ön proje olabilmiş, daha ileri gidememiştir.

Nedeco Teklifi: Yabancı Memleketlerde • Bayındırlık İşleri Hollanda Teknik Müşavere Bürosu "Nedeco", İstanbul şehrinin merkezindeki seyrüsefer meselesi hakkındaki bir incelemeyi Ekim 1951'de vilayete vermişti. Halic'in iki yakasındaki tıkanıklıkları bertaraf etmek üzere sınırlı bir "metropoliten" olarak ileri sürülen teklif "kabili tatbik ve kârlı bir işletme" şeklinde önerilmişti. Mevcut ulaşım zorluklarının en kolay hal çaresi gibi gösterilen Nedeco önerisi 1951 şardarına cevap vermek üzere, o zamanki Prost planını esas olarak almıştır.

Nedeco teklifinde, Taksim-Beyazıt arasında teklif edilen güzergâhta eğimlerin yüzde 4'ü geçmemesi için katarın devamlı olarak yolların altından gitmeyip sağlı sollu kavisler çizmesi öngörülmekteydi. Taksim'deki terminüs durağından başlayarak bir miktar Sıraselviler Caddesi'ni takiple İstiklal Caddesi'ne yönelmekte ve Galatasaray istasyonundan sonra gene binaların altına girip Tepebaşı istasyonuna varmakta, tekrar bir kavisle İstiklal Caddesi'ni kat edip caddenin doğusunda bir istasyondan sonra bir "S" çizerek Şişhane istasyonuna, oradan da gene bir "S" ile Tünel çıkışının batısında Karaköy istasyonuna gelmekte; sonra yer üstüne çıkmakta, hem metro hatlarını, hem de gidiş ve geliş ayrı iki yolu taşıyan 45 m'lik bir yüzer köprü ile karşıya geçmekteydi. Eminönü'nde, Mısır Çarşısı ile Rüstem Paşa Camii arasında tekrar yeraltına giren hat, büyük bir kavisle Babıâli ile Ebussuud caddeleri kavşağında bir istasyon yaparak gene yapı adalarının altından Sultanahmet Meyda-nı'ndaki istasyona çıkmakta, daha sonra bugünkü Adliye Sarayı'mn altından geçerek Binbirdirek civarında bir istasyon yaparak Çarşıkapı istasyonuna gelmekte ve nihayet tramvay yolunu takiple Beyazıt ter-minüsünde son bulmaktaydı.

Bu güzergâhtan başka gene ilk aşamada inşa edilmek üzere, ileride Boğaz irtibatını yapacak hattın başlangıcı olarak Kara-köy-Tophane parçası da teklif edilmiştir.

istanbul

Metrosu'nun

Taksim-

IV. Levent

arasındaki

tünel

çalışmaları.

Erdoğan Köseoğlu/

Cumhuriyet

Gazetesi Arşivi

Ayrıca, daha sonraki gelişmeler için Taksim'den Şişli'ye ve Beyazıt'tan Topkapı ile Edirnekapı yönlerine yol altlarını takip eden güzergâhlar bu teklifi tamamlamaktaydı.

Nedeco teklifi bir bütün olarak ele alındığında, a) mevcut köprünün (Galata Köprüsü) hemen batısında, dört metropoliten hattı ile iki trafik yolunun yapımını mümkün kılan yeni bir köprünün inşasını; b) bu yeni köprünün her iki ucunda modern trafik için düzenlenecek meydanların tesisini; c) Beyoğlu yakasındaki meydan ile Taksim arasında ve İstanbul yakası ile Beyazıt arasında tünel inşaatını; d) Taksim ile Beyazıt arasında inşa edilecek tünellerin içinden ve yeni Galata Köprüsü'nün üstünden geçecek bir metropoliten hattının tesisini; e) gelecekte ikinci bir metropoliten hattının işletilmesinde kullanılacak ve Beyoğlu ile Tulumbacı Sıtkı Sokağı arasında bulunacak bir tünelin inşasını; f) Boğaziçi sahilini takip ederek Necati Bey Cadde-si'nden geçen tramvayı "e" maddesinde bahsedilen tünelden ve yeni Galata Köp-rüsü'nden geçirerek İstanbul sahilindeki meydana ulaştıracak uzatmanın yapılmasını; böylece, köprü üzerinden 4 hat geçebilmesini; g) Taksim ile Beyazıt arasında bulunan mahallelerden geçen bütün tramvayların kaldırılmasını içeriyordu.

Bu etüt, bu aşamadan ileri gidememek-le beraber, kendinden sonra başka etütlerin yapılmasına zemin hazırlamıştır.

İstanbul Yolcu Nakliyatı İşleri Etüdü: İETT İdaresi tarafından davet edilmiş olan Paris Nakliyat Müstakil Reji İdaresi Etüt Dairesi Direktörü ve Paris Metropoliten Şimendifer Kumpanyası Fahri Genel Müdürü Yüksek Mühendis Mr. Marc Langevin ve ortağı Yüksek Mühendis Mr. Louis Me-izzonet'in Eylül 1952'de vermiş oldukları rapor, İstanbul'un ulaşım konusunu ciddi bir şekilde incelemekte ve tekliflerde bulunmaktaydı. 14 fasıldan ibaret olan bu rapor, metrodan başka İstanbul'un genel ulaşım ve taşıma işlerine de çözümler getiren teklifleri bir araya topluyordu. Bu tekliflerin fasılları şöyleydi:

1) Şehir dahilinde trafiğin başlıca unsurları, 2) şehir nâzım planı, 3) şehirlerde iş-

leyen çeşitli taşıma araçlarının türleri, 4) başlıca büyük şehirlerde yolcu taşıma idareleri ve tarifelerinin tanzimi, 5) şehir metropoliteni, 6) bölge metropoliteni ve Av-rupa-Asya otomobil yolu, 7) modern tramvay arabalarıyla beslenen esas şebeke, 8)-esas şebekenin troleybüs ile çalışması, 9)İs-tanbul şehrinde halk taşıma işlerinin tertiplenmesi ve bununla ilgili bir ofisin kurulması, 10) ücret tarifeleri, bilet satış ve şekilleri, 12) önerilen çeşitli teknik çözümlerin ve uygulama şartlarının eleştirel olarak incelenmesi, 13) iş programı, 14) Rumeli ve Anadolu yakalarının bir şehir metropoliteni ile bağlanması.

İstanbul şehrinin 1952'deki ve gelecekteki ulaşım sorunlarını bütünüyle inceleyen "Langevin" raporu da temenni olmaktan ileri gidememiştir.

Societe Generale de Traction et d"Exp-

İstanbul Metrosu'nun Pangalü'daki çalışmalarından bir görünüm. Garbis Özatay/Cumhuriyet Gazetesi Arşivi