Kompozisyon kavraminin tanimi ve çEŞİtleri tanimi

FEZLEKE

Sözlük anlamıyla, tahkikat evrakı, bir kararın kısaca yazılması, özet demek olan fezleke; özetlenmiş inceleme ve sonuç raporudur. “Daha çok hukukî ve idarî soruşturmalardan sonra karar verme yetkisine sahip makâmlara sunulmak üzere hazırlanan ve olayın özeti ile inceleme elemanının karara esas teşkil edecek görüşünü içeren yazı türüdür. İnceleme görevi verilenlerce, konunun çok yönlü ve doğruları gün ışığına çıkarıcı bilgi ve belgelerin toplanıp değerlendirilmesinden sonra, adil bir karara dayanak olacak temel konuların özetlendiği bu yazılarda, anlaşılabilirlik ve tarafsızlık özel bir önem taşır. İnceleme konusuyla ilgili bütün hukukî ve idarî deliller toplanmış, incelenmiş ve mümkünse karşılaştırılarak teyit edilmiş olarak hazırlanan bu yazılar, mekân, zaman ve çevre unsurlarını da ilgili oldukları ölçüde içermelidir.”

DİNLEME SANATI
Günlük iş münasebetlerimiz, sosyal hayatımız ve tahsilimiz bizi, dinleme kabiliyetini devamlı kullanmak ve geliştirmeye iter. İyi bir dinleyici olabilmenin, dinlemenin tekniğini bilmek, başarı için çok önemlidir.

Dinleme, konuşma ve yazma faaliyetinin vazgeçilmez bir parçasıdır. Konuştuğumuz veya yazdığımızda, fikirlerimizi ve duygularımızı başkalarına naklediyoruz. Dinlemede ise faaliyetin istikameti ters yöndedir; yâni verici değil alıcı olmaktır.

İyi konuşan kimseler, hep iyi ve dikkatli dinlemekte de şöhret yapmışlardır. Karşımızdakini dinlemek ve ona söz hakkı vermek, nezaketin de vazgeçilmez şartıdır.

Duymak dinlemek midir? Şüphesiz ki hayır! Duymak ses dalgalarının kulağa çarpması; dinlemek ise işitileni kavramak ve zihinde saklamak demektir. Bazen işittiğimizi hatırlamayız; çünkü dinlememişizdir.

Randımanlı Dinleme

Dinlemek randımanını artırmak için, daha önceden hem zihnen, hem de bedenen hazırlanmak gerekir.

Önce elimizdeki meşguliyetleri bir tarafa koymalı, mümkün olduğu kadar konuşmacıya yakın gelmeli, rahat bir şekilde oturmalı, hatta kağıt kalem hazırlayarak, not alabilecek bir vaziyette beklemelidir.

Hatibin konuşmasına başından yetişmek gerekir. Bir açış cümlesini kaçırmakla, bazen konuşmanın mantık silsilesini sezemez duruma düşebiliriz.

Dinlemeye zihnen hazırlanmak ise, hatibin söyleyeceklerini, önceden tahmin etmek ve konuyla ilgili şahsi malûmatımızı hatırlamaya çalışmakla olur. Sanki bizzat siz konuşmak zorunda kalacakmışsınız gibi söylenecekleri düşünmek ve plânlamak da büyük fayda sağlar.

İyi ve ciddi bir dinleyici, dinleyeceği konunun materyalini inceler ve konuya mümkünse önceden hazırlanır.

Hatibin konuşması esnasında ise şöyle davranmalıdır:

1. Bir hatip, bir nokta üzerinde önemle durmak isterse, misal verme yoluna gider. O esnada siz de kendi tecrübelerinizi düşünerek, konuyu açıklığa kavuşturacak örnekler bulmaya çalışın!

2. Hatibin fikrini kabul etmiyorsanız, zihninizi bu istikamette çalıştırıp da konuşmayı kaçırmayınız! Dinlerken ana gaye, söyleneni iyi anlamaktır; tenkit ancak iyi anladıktan sonra olabilir.

3. Hislerinize kapılmayınız! Dinlemenin düşmanlarından biri de hatibe karşı duyulan antipati...vs. dir. Hatibin elbisesi, yüzü, jestleri vs. yi beğenmezseniz bunu yenmeğe şuurlu bir gayret sarfediniz; kendinizi konuya vererek hatibin davranış ve görünüşüne aldırmayınız!

4. Hatibin fikirlerini kendi kelimelerinizle tekrar ediniz!

5. Konuşmanın şemasını göz önünde tutunuz!

6. Konuşmacının fikirlerini, anlatım usulünü sezmeye çalışınız!

7. Kendi düşünme hızı avantajınızı değerlendiriniz. Normal olarak, düşünen kişi, konuşmacıdan çok daha hızlı gider. Bu hız farkı ise, zihnimizin dağılıp başka konulara sıçramasına sebep olabilir. Bu dağılmayı önlemek için düşüncemizi;

a) Söylenenleri tekrarlamak, özetlemek, kendi kelimelerimizle yeniden ifade,

b) Konuşmacının söyleyeceklerini tahmin etmek yolunda kullanabiliriz.

8. Hatibin konuşmalarını not ediniz! Bir konuşmacıyı dinlerken not alanların, almayanlardan daha iyi dinledikleri, anlamada daha başarılı oldukları tesbit edilmiştir. O halde dersler gibi, konferanslar ve diğer hitabelerde not alma alışkanlığı kazanmalıyız.

9. İstinâî bazı durumlar dışında yanınızdakilerde konuşmaya kalkışmayınız! Bu tür hareket yanınızdakileri rahatsız ettiği kadar hatibi de üzer, önemli bir nezaketsizlik de sayılır.

OKUMA SANATI

Okuma, mesleğimizde ilerlemek, kültürümüzü genişletmek, güzel ve doğru düşünmek, konuşmak ve yazmak hayırlı hizmetler yapmak için mutlaka şart olan çalışmadır. Açık hava gezintileri, oyunlar, jimnastik nasıl bedenimizi geliştirirse, güzel bir eseri okumak da öylece zihnimizi geliştirir, duygularımızı yüceltir.

Kısacık ömrümüzde sadece şahsi gözlem ve tecrübeyle ne kadar bilgi edinebiliriz? Halbuki, okuma yoluyla yüzyılların duygu, fikir ve tecrübelerini birkaç saat içine sığdırabilir, o kitaptaki görüşlerle fikrimizi zenginleştirebiliriz.

Öğretmenin ders anlatması, projeksiyonlar, filmler, konferanslar... biraz sonra geçen, gittikçe sönen tesirlere sahiptirler; kitap ise daima yanımızda kalır, her zaman müracaat edebileceğimiz, el altında bulunan bir kaynak olur.

Bugün, bir meslekle ilerlemek ve mütehassıs olmak için, o meslekle ilgili yazıların, yayınların tümünü takibe çalışmak gerekir.

Bir problemin cevabını sorulduğu anda cevaplandırabilmekten ziyade, o cevabın hangi kitaplarda ve yayınlarda bulunacağının bilinmesi isteniyor.

Bütün bu sayılanlar bize, okumanın, çok okumanın ne kadar gerekli olduğunu göstermektedir.

Okuma tutkuların en asilidir. Büyük yazarlar, ömürlerinin yarısını okumakla geçirmişlerdir. Montesquieux, "Çeyrek saatlik bir okumanın gideremediği kederim olmamıştır." der; Alphonse Daudet, yaşlı bir dostuna, "Güzel kitaplar okuyun!" diye tavsiyede bulunmuştur.

Her gün 20-30 sayfa okumakla, kültürümüz kısa zamanda genişler; ayrıca dilin zenginliği; sözü söyleyişteki güzellik, özellikle edebiyat üstadlarının şaheserlerini okumakla sağlanır.

Çağının en parlak hatibi sayılan ve dile hakimiyeti ile tanınan John Bright, ancak çok kitap okumak sayesinde o seviyeye yükselmiştir.

Bilgi ve kültür sahibi olmak, doğru düşünmek, güzel konuşmak, açık ve tesirli yazmak isteyen herkesin başvurabileceği ilk ve en önemli kaynak kitaptır.

Kitap, size istediğiniz zaman ders vermeye hazır bir öğretmendir. Onu yanınızda taşıyabilir, dilediğiniz zaman bilgi alabilirsiniz. Para, yiyecek, giyecek istemez. Tek istediği sizin dikkatiniz ve alâkanızdır. Sert konuşmaz, kalbinizi kırmaz, sizi notla korkutmaz. Canınızın istemediği zamanlarda bile ders vermeye kalkışıp sizi üzmez. Soru sorabilir, onunla tartışabilir, fikirlerini kabul etmediğinizi söyleyebilirsiniz. Üstelik, beğenmediğiniz öğretmeni değiştirmek elinizdedir.

Büyük insanlarla konuşmayı herkes arzu eder. Bunun bir yolu da okumaktır. Bir kitabı dikkatle okumak, yazarıyla saatlerce sohbet etmek demektir. Eserleri vasıtasıyla onların dünya, insan ve hayat hakkındaki fikirlerini öğrenebilirsiniz.

Kitaplar, insanlar ve asırlar arasında bilgi alışverişini sağlayan vasıtalardır. Kezâ, değişik bölgelerde ve ülkelerde yaşayan insanlar arasında bilgi alışverişini de büyük çapta kitaplar temin eder.

Kitap, dergi ve gazeteler, yazar için zengin birer konu ve malzeme kaynağıdır. Fikrini destekleyecek malzemeler arayan makaleci, olay bulmakta güçlük çeken hikâyeci bunları okuyarak elde edebilir. Bazan bir hâdise yazara ilhâm verir, bir cümle yeni ufuklar açar.

Kıymetli eserler, insana düşünmeyi de öğretir. Doğru fikirlerin mantıkî bir düzenle sıralandığı eserleri okuyan kişi, zamanla daha iyi düşünmeye başladığını fark eder. Anlama kabiliyeti gelişir. Duyguları keskinleşir, sezgi gücü artar. Olayları ve insanları anlamakta, meseleleri çözümlemekte ustalık kazanır.

Okumak, kelime hazinesini zenginleştirir ve dili öğretir. imlâ kaidelerinin nerede ve nasıl uygulanacağına dair pratik bilgiler verir. Cümlenin nasıl kurulduğunu, paragrafın nasıl teşkil edildiğini, bir yazıyı tesirli kılan faktörlerin neler olduğunu okuyarak sezmek mümkündür. “Sezmek” diyorum, çünkü bu çoğu zaman farkına varılmadan elde edilen bir özelliktir. Mütemadiyen iyi eserler okuyanlar, bir süre sonra, güzel konuşmak ve doğru yazmakta önemli mesafeler katettiklerini görürler.

Mesleğinde yükselmek ve başarılı olmak isteyenlerin de yapması gereken önemli bir iştir okumak. En çok fayda sağlayacak kitapları ve dergileri tekrar tekrar okuyan ve öğrendiklerini uygulayanlar için başarı yolları açıktır.

Bir edebî eserin her gün bir miktarını yüksek sesle okumak da çok faydalı bir usûldür. Böylece kelimeleri doğru telâffuz etmeyi öğrenir ve seri konuşma alışkanlığı kazanırsınız. Nihayet, güzel konuşan ve çevresindeki kimseler tarafından zevkle dinlenen bir insan olursunuz.

insanda bir kitabı okuduktan sonra bazı değişmeler olmalıdır. Bir eseri dikkatle okuyan ve anlayanlar, eğer öğrendiklerini uygulamıyorlarsa, istifadeleri noksan oluyor demektir. Diyelim ki, başarılı olmanın şartlarını anlatan bir kitap okudunuz ve nice mühim bilgiler kazandınız. Bunu hayatınıza uygulamıyorsanız, öğrendiğiniz bilgiler önemli ölçüde boşa gitmiş olmaz mı?

Okunacak Kitapları Seçme
Okunması gerekli şeyler çok fazla olduğuna göre, önce bir seçim yapmak bahis konusudur; zaman sınırlı ve kıymetli olduğu için ne tür kitapları okumamız gerektiğini düşünmek zorundayız.

Bu hususta ilk tavsiye, emek çekilerek hazırlanmış, ilgililerin takdirine mazhar olmuş, ciddî kitaplar, seçtiğimiz konuya dair birinci elden kaynak eserlerin okunmasıdır.

Adi, ticari hırsla alelacele çıkarılmış düşük kaliteli kitaplara itibar olunmamalıdır.

Asil eseri, taklid ve değersiz eserden ayırmak için ölçü, yazarın o konudaki selâhiyet ve ehliyet derecesidir.

İkinci bir nokta baskının kalitesidir; tashihsiz, indekssiz, içindekiler kısmı dahi olmayan bir eser, aslında güzel de olsa okuyana fayda sağlamaz.

Bazen iyi bir kitap okunurken de genellikle konunun derinliğinden dolayı isteksizlik duyulabilir. Bu takdirde kendimizi biraz zorlamalıyız; sevmediğimizi bile anlamaya kendimizi alıştırmalıyız ki, anlamamış olduklarımızı sevebilelim.

Alman şairi Goethe, ömrünün son yıllarında (1830'da); "Okumayı öğrenmek sanatların en gücüdür... Hayatımın seksen yılını bu işe verdim, yine de kendimden memnun olduğumu söyleyemem." demiştir.

Önemli olan bir soru da şudur:

"--Çok yazar ve çeşitli kitap mı okumalı, yoksa az mı?"

Bir sürü yazar ve her neviden eser okumak kararsızlığa ve maymun iştahlılığa alamettir. Mesleğimizde ilerlemek ve kültürümüzü geliştirmek için konularda da bir seçme yapmak ve seçtiğimiz konuda derinleşmeyi planlamak daha doğrudur.

Okuma Hızı
Okunacak şeyler çok fazla olduğuna göre, önce okuma hızı üzerinde çalışmak ve düşünmek gerekir. Hızlarına göre okuma çeşitleri şunlardır;

a. Göz Gezdirme: Bu, en hızlı okuma çeşidi olup, bir kitabın içinde aranılan konunun mevcut olup olmadığını anlamak veya yazının planını ve ana hatlarını bulup çıkarmak yahut da kitabın kıymet ve faydalılık derecesini tesbit etmek için kullanılır.

b. Çabuk Okuma: Metinde atlama yaparak sür'atle okumak olup şu hallerde kullanılır: Teferruat mühim değilse, bildiğimiz bir konuda hafızayı tazelemek veya kaçırılan noktaları bulup çıkarmak isteniyorsa, aranan bir meselenin cevabı bulunmak isteniyorsa, hikaye, gazete haberleri veya hafif eserler bu hızla okunur.
c. Normal Okuyuş: Metni atlamadan okumak olup bir mevzuyu tam olarak anlamak, araştırdığımız bir konuda bilgi tplamak, özet çıkarmak... için kullanılır. Bir öğrenci ders kitabını normal olarak dakikada 200-400 kelime okuyarak çalışabilmelidir.

d. Ağır Okuma: Kelime ve ibareler üzerinde durup düşünerek okuma olup, anlaşılması zor bir konuyu okumak, yazılan bir yazıyı değerlendirmek ve tenkit etmek, konuya ait yeni bir fikir, bir çözüm metodu bulmak gerektiğinde kullanılmalıdır. Matematik ve felsefe eserleri, meslekî araştırma ve etütler bu hızla okunmalıdır.

Okuma hızını arttırmak mümkündür ve şarttır. Birçok kimsenin, doğruluklarından hiçbir şey kaybetmeden bir konudaki okuma hızlarını iki misline çıkarabildikleri deneylerle ispatlanmıştır. Bunun için şunlara dikkat etmek gerekir:

1. Hançere ve dudak hareketlerini bırakmalıdır; çünkü bu yolla sadece sesli okuma hızı seviyesinde kalınır; halbuki sessiz okuma hızı, seslinin, iki-üç katıdır.

2. Kelimeler için değil de fikirler için okunmalıdır; yani tek tek kelimeleri okumak yerine, bir çırpıda, bir fikri kavramağa çalışmalıdır.

3. Her paragraftaki ana fikri sezmeğe çalışmalıdır.

4. Dikkati sadece okunanı anlamağa teksif etmeli, ikinci bir iş ile, hatta okuma hızı ile dahi ilgilenilmemelidir.

5. Dönüp tekrar okumalar kaldırılmalıdır; çünkü sonra gelen cümle, karanlık kalan yeri açıklayacak yapıda olabilir.

6. Daha çabuk okumaya, kendi kendiyle yarışmaya çalışmalıdır.

Okumada Geçerli Altın Kurallar
Bir kitap okurken, ondan daha iyi istifade etmek için uyulması gereken bazı değerli tavsiye ve prensipler vardır; onları şöyle sıralayabiliriz:

1. Kitabı, gevşek ve yorgun kafa ile okumamalıdır. Okuma için en uygun zamanı seçmek, üzerinde düşünmeye değer. Bu zaman, bazı kimseler için sabah, bazıları için ise gece vakit olabilir; ama kuvvetli bir yemeğin arkası hiç de müsait değildir.

2. Okunan konu üzerine zihin teksif edilmelidir. Yarım saat kadar sonra bir miktar dinlenmek uygun olur

3. Özellikle mühim eserler okunurken, elde mutlaka bir kalem bulundurmalı, önemli cümle veya ibarelerin altı çizilmelidir. Bunun, müteakip okuyuş ve aramalarda büyük faydası olacağı gibi, önemli fikirlerin ve yazı iskeletlerinin kaçırılmamasında da yardımı görülecektir.

4. Sayfa kenarlarına küçük notlar almalı ve yazmalıdır; kitabın o kısmı hakkındaki fikirlerimiz, itirazlarımız, görüş ve değerlendirmelerimiz böylece kaydedilirse, bunlar, kitaptan ileriki faydalanmalarda rehber olur.

5. Eserin baş veya sonunda boş bir sayfaya kendi şahsî fihristimizi eklersek; bizim için önemli olan yerler, özel olarak ilgi duyulan kısımlar, daha sonra aradığımızda kolayca bulunur.

6. Belli bir yere, o kitabın özetini ve bizim onun hakkındaki degerlendirmemizi yazmamız, unutup aynı eseri tekrar tekrar ele almayı önler.

7. Kitaptaki ilginç söz ve bilgiler fişlenebilir. Böylece zamanla küçük bir özel arşiv oluşturabiliriz. Bu, özellikle ilmî çalışmaya yönelecekler için tavsiye edilir. Kaydedilen söz, şiir... vs. ezber için de kullanılabilir.

8. Kitap içinde karşılaşılan her yeni kelimenin anlamı ögrenilmeli, gerekirse lügata bakılmalıdır. Böylece kelime hazinesi gelişmiş, genişlemiş olur. Ayrıca kelimenin telaffuz, imlâ ve cümle içinde kullanılış şekline de dikkat edilmelidir

9. Cetvel, grafik, resim ve haritalar atlanmamalıdır; çünkü bunlar hatırda daha iyi kalırlar ve çoklukla özet mahiyetindedirler.

10. Okunan eser hakkında nihaî bir hükme varılmalıdır; yâni "Yazar bîtaraf mıdır, konuya hakim midir? Kaynakları güvenilir mi, eser değerli midir?" gibi soruların cevapları düşünülmelidir.

11. Konuşma kabiliyetimizi giliştirmek için, edebî eserleri yüksek sesle, telaffuz, vurgu ve mânâya önem vererek tane tane okumak tavsiye edilir ki buna diksiyon denilir ve hitabet, tiyatro ve radyo konuşmaları için önemlidir.

12. Kitaptan öğrenilen hususlar,

a) Geçmişteki bilgilerle irtibatlandırmak,

b) Kendi kendimize örnekler bulup üretebilmek,

c) O bilgileri arkadaşlar ile tartışarak,

d) Tekrarlayıp yakınlaştırarak... zihne daha iyi yerleştirilmelidir. Ayrıca bunların mümkün olanlarını pratikle tatbik etmek ve uygulamak lazımdır.


NELER OKUMALIYIZ?

Bu hususta söylenebilecek ilk söz şudur: Sistemli okuyunuz; rastgele, her elinize geçen kitabı okumayınız. Sizin için en faydalı kitapları güvenilir bir rehberin de yardımıyla seçiniz ve bunları bir sıra dahilinde okuyunuz.

Bazı önemli yazarlarla uzun sürecek bir arkadaşlık kurmak, yani bunların eserlerin tekrar tekrar okumak, birçok yazarın eserini rastgele okumaktan iyidir. Uzun zaman devam eden yazar-okuyucu münasebeti sonunda, kişi, yazarı bütün cepheleriyle tanıyacak hale gelir. Bu arada kendi şahsiyetini de kazanır. Büyük insanlarla oturup kalkmanın faydası malumdur. Yazar-okuyucu arkadaşlığı da buna benzer. insan bu yolla bazan da farkına varmadan çok şey öğrenir.

Kaliteli bir kaç dergiyi takip ediniz. Bu nevi yayın organları vasıtasıyla yazarların ve fikir adamlarının, çevremizde olup biten hâdiseleri nasıl değerlendirdiklerini ve ne gibi çözüm yolları gösterdiklerini anlayabilirsiniz.

Günlük gazete okumanın ise hem faydası vardır, hem de zararı. Faydalıdır, çünkü insan bunlar vasıtasıyla toplumdan haberdar olur ve eseri için malzeme toplar. Zararlıdır, zira gazeteler olayları son derece sığ bir değerlendirmeye tabi tutarak okuyucuyu yanıltabilir. Problemi bir cephesiyle ele aldıkları için tahlillerine güvenmek zordur.

Gazete, bir ideolojinin, yahut bir siyasi kanaatin borazanlığını üstlenmişse, hükümler, bilgiler ve yorumlar daha da sathîleşir. Her hadiseye aynı mercekten, aynı açıdan bakıldığı için gerçekler gösterilemez, yahut çarpıtılır.

Mütemadiyen aynı gazeteyi okuyanlar, zamanla kendi şahsiyetlerini gazetenin şahsiyeti içinde eritebilirler. Kendi başlarına mesele çözemez, değerlendirme yapamaz hâle gelirler. Akılları gazete muharririnin kölesi olur. Bunlar, âşıkı oldukları gazetenin gösterdiklerinden başka şey göremezler. Kanaatlerini değiştirmek son derece zordur. Böyle bir halin hiç de normal olmadığı açıktır.

Kitap seçerken dikkat edilmesi gereken birçok nokta vardır. insan, nelere ihtiyacı olduğunu tesbit etmeli, ilgili kitapları ele geçirmeli ve bunları bir program dahilinde okumalıdır. Okudukça eksiklerini farkedecek ve neler okuması gerektiğini daha iyi anlayacaktır.

Eser doğruyu, iyiyi, güzeli göstermeli, okuyucuya bilmediği dünyaları tanıtmalı, önünde yeni ufuklar açmalıdır. Bunların başında da, insanın niçin yaratıldığı, bu dünyadaki hakiki vazifesinin ne olduğu, nereye gideceği konusundaki sorulara ikna edici cevaplar veren kitaplar gelir. Allah, âhiret, ibadet, zaman, insan, hayat ve toplum konularında rehberlik edecek eserler kütüphanelerin vazgeçilmez unsurlardır. Güzel ahlâkı, saadetin yollarını, iyi bir insanın vasıflarını anlatan eserler de kıymet ifade ederler. Tarih kitapları tecrübe kazandırır. Fikrî eserler düşünmeyi öğretir. Hikâye ve roman, hayatı farklı cepheleriyle görmemizi sağlar. Şiir, dili ve duyguları terbiye eder. Biyografik eserler, çalışma şevki verir.

NASIL OKUMALIYIZ?

Bir insanı tanımak için tek görüşme yetmez. ilk karşılaşmalarda edinilen intiba sathidir. Muhatap hakkında sıhhatli ve derin bilgi edinmenin yolu, onunla sık sık görüşmektir. Kitaplar da insanlar gibidir. ilk okuyuşta çok az şey verirler. Okuyucu, daha sonraki okuyuşlarında ilkinde göremediği hususların farkına varır. Bu sebeple, bir kitabı muhtelif zamanlarda tekrar tekrar okumak çok faydalıdır.

Bazı kitapları okuyup anlamak için uygun zaman ve yer gerekir. Bilhassa fikrî eserler bu türdendir. Zihin ve beden dinç olmalıdır. Gazeteleri ve bazı dergileri ise, hemen her yerde okumak mümkündür.

Kimi insanlar da vardır ki, kitap alma hastasıdırlar. Her çıkan kitabı kütüphanelerine dahil ederler, ama okumazlar. Uzaktan seyretmek onların en büyük zevkidir. Misafirlerine gösterir, kitaplarıyla övünürler. Kütüphanedeki eserleri okumuşçasına bilgiç tavırlar takınmazlarsa, bunlara müsamahâkar bir gözle bakmak mümkündür.

Fakat bazıları, her şeyi biliyormuş gibi davranırlar ki, bunlara tahammül etmek zordur. Her meselede yalan yanlış fikir yürütür, büyük insanları küçümser ve her fırsatta tenkit ederler. Onları eleştirmekle ve küçümsemekle kendilerini yükselttiklerini sanırlar. Ne büyük aldanış!

Hızlı okumak mı lâzım, yavaş okumak mı? Kanaatimizce bu konuda kesin bir ölçü koymak doğru değildir. Önemli olan, yazıda söylenenleri anlamaktır. Süratli okuyan kişi, buna rağmen okuduğunu anlıyorsa mesele yoktur. Ağır okuyanlar ise, hızlı okuma egzersizleri yaparak okumasını geliştiriyorsa ne âlâ, değilse kimsenin bir şey demeye hakkı yoktur.

Elinde kitap olduğu halde uyuklayan, ya da tatlı hayallere dalan veya birinin konuşmasına kulak kabartan kişilere sık sık rastlamışsınızdır. Böyle bir okumanın, gerçek mânâda okumayla ilgisi yoktur. O kişi, herkesten önce kendini kandırmaktadır.
OKURKEN NASIL BiR TAVIR ALMALIYIZ?

Dikkat ve itinâ şarttır. Çevresine dikkat etmeden sokakları arşınlayan kişi nasıl çok az şey görürse, dikkatsiz okuyucu da çok az şeyin farkına varır. Anlamak ve bilgileri hafızaya kaydetmek için dikkat gerekir.

Okuyucu, kitap karşısında pasif kalmamalıdır. Yazarın her söylediğine baş sallayan okuyucular pasiftir ve çok az fayda görürler. Aktif okuyucu, yazarın her söylediğini hemen kabul etmez, onunla tartışır. Yazarın da bir insan olduğunu, yanılabileceğini aklından çıkarmaz. Bu karşılıklı fikir müzakereleri son derece faydalıdır, yeni fikirlerin doğmasına sebep olur.

Okuyucu, yazarın söyledikleriyle, daha önceki bilgileri ve kanaatleri arasında bir mukayese yapar. ikisi uygunsa mesele yoktur, fikri kabul eder, kendi fikrinin doğruluğuna olan inancı kuvvetlenir. Yazarın fikrini çürütürse, bilgisini geliştirmiş olur. Hem kendi bilgisinin, hem de yazarınkinin hatalı olduğunu anlarsa, bundan da yepyeni bir fikir doğar. Eser karşısında mütemadiyen susan ve evet diyen okuyucu, bütün bu faydalardan mahrum kalır.

Aktif okuyucunun bir özelliği de, anafikirleri tesbitte kendini gösterir. Yazının maksadını anlayan ve temel fikirlerin hangileri olduğunu farkeden okuyucu, esere muhatap olabiliyor demektir. Bazı eserlerde maksat ve anafikir açıkça ifade edilir. Bazan da bunu anlamak zorlaşır. Çünkü yazar, maksadını ve temel fikirlerini eserin bütünü içinde eritmiştir.

iyi bir okuyucu okurken notlar alır, bazan da özetler çıkarır. Her ikisini birden yapmak da mümkündür. Eser hakkındaki kanaatlerini de yazan okuyucu, daha iyi bir iş yapıyor demektir. Bu usûlün mahzuru yok mudur? Vardır elbette. Not alırken veya özet çıkarırken kitapla olan alâka kopabilir ve dikkat dağılabilir.

En az zarar, fakat en fazla fayda sağlayan usûl şudur: Elinizde bir kurşunkalem bulundurun ve önemli kısımların yanına sonradan silinebilecek işaretler koyun. Kitabı okuyup bitirdikten sonra işaretli kısımları özetlemek veya fişe geçirmek mümkündür. işaretler de silinirse, kitap tertemiz kalır. Daha sonra bu notları konularına göre zarflara veya kutulara koyun. Bilgisayar kullanıyorsanız bu işlem daha da kolay olur. Bir yazı yazmak gerekince, topladığınız malzeme emrinizdedir.

Verilen ölçüler ve teknikler doğrultusunda devamlı okuyan kişiler, kısa zamanda nekadar çok mesafe aldıklarına hayret edeceklerdir. Anlama, düşünme, konuşma ve yazma gibi fiilleri çok daha iyi yaptıklarını farkederler. Özellikle bir yazar adayının devamlı okuması, diğer insanlara oranla çok daha fazla mütalâalar yapması gerekir.

DÖRT DAKİKA İÇİN BİLE OLSA OKUYABİLMEK

Erkan Türkoğlu

Evden acele ile çıkmıştım. Koşar adımlarla metroya doğru ilerlerken, bir yandan öğrencilere vereceğim dersin plânını yapıyor, bir yandan da çiseleyen yağmurda ıslanmamaya çalışıyordum. Yürüyen merdivenlerle metro istasyonuna indim. Trenin gelmesine iki üç dakika vardı. Bu treni kaçırırsam, on dakika daha beklemem gerekecekti ve dersime geç kalacaktım. Adımlarımı sıklaştırmaya, neredeyse koşmaya başladım. Elimde çanta olmasa, belki de koşacaktım.

 Metroda, benimle aynı yönde ilerleyen birisinin elindeki uzunca değnekten çıkan, “tak, tak, tak” sesleri, telâşımı ve kafamdaki düşünceleri birden unutturdu. Belli ki, onun da acelesi vardı. Sırtındaki büyükçe çantası ve elindeki değneği ile, neredeyse benim kadar hızlı adımlarla ilerliyordu. Biraz dikkatlice bakınca, bu kişinin bir bayan ve aynı zamanda ‘görme özürlü’ olduğunu anladım. Kendi kendime, “Acaba onun telâşı neden?” diye sordum. Belki de dünyayı hiç görmemişti. Özürlü hâliyle tek başına ilerlese de; tavırları ve yürüyüş şekli ona, kendisine çok güvenen bir insan görünümü veriyordu. Acaba acele bir işi mi vardı?

 Bir anlık her şeyi unuttum. Sanki her şey ağır çekimdeymiş gibi hareket etmeye başladı. Onun, değneğiyle sağını solunu kontrol ederek önüne çıkabilecek engelleri anlaması, kendine yol açması, belki de yaşama azminin bir göstergesi idi. Merdivenlere yaklaştığımızı hissettim. “Acaba merdivenlerden inerken kendisine yardım etsem mi?” diye düşünürken, o merdivenlerden inmeye başladı. Sanki dünya dümdüz olmuş, karşısında hiçbir engel kalmamış gibi merdivenlerin sonuna geldi. Acaba, değneğinin ucunda onu yönlendiren bir şey mi vardı, ya da bu bayan bir şaka mı yapıyordu? Kafamdaki düşünceleri toparlamaya çalışırken, metronun durağa geldiğini fark ettim.

 Merakım beni bu bayanın yanına çekti ve onunla aynı kompartımana bindim. Oturduğu koltuğa iyice yerleştikten sonra, değneğini katlayıp hızlı bir şekilde çantasının ön bölmesine koydu. Çantasının başka bir bölmesini açarak, büyükçe bir şeyi çıkarmaya çalıştı. Acaba bir walkman veya yiyecek-içecek gibi gibi bir şey mi çıkaracak diye düşünürken, kalbimden de acıma duygularının yükseldiğini hissettim. Belki de dünyayı görmeyi ne kadar çok istiyordu; ağaçlar, evler, araçlar, insanlar ve gözler... Görecek o kadar çok şey vardı ki...

 O an için kendimi çok ayrıcalıklı hissettim. Göz, dünyaya açılan bir pencereydi ve ben onların kıymetini fazla bilmiyordum. Ama ne kadar çok şey ifade ettiklerini o bana anlatıyordu.

 Bayanın, çantasından çıkardığı kalınca, kitap türü bir şeyin gözüme ilişmesiyle bu düşüncelerimden sıyrıldım. Acaba o çıkardığı bir katalog muydu diyecektim ki, onun görme özürlü olduğu aklıma geldi. Derken sayfaları karıştırıp, parmaklarının uçlarıyla yoklayarak bir yerde durdu. Her hâlde aradığı sayfayı bulmuştu. Hemen sağ elinin işaret ve orta parmaklarını kabarık işaretler üzerinde gezdirmeye başladı.

 Kitap okuyordu... Fakat o görmüyordu ki... Birkaç saniye daldım... Kitap okumak yalnızca görenlere has bir şey değil miydi? Anladım... Artık o gözleriyle değil kalbiyle, duygularıyla, ruhuyla okuyordu... Ve kendimden utandım. Aylardır çantamda taşıdığım ve üç beş sayfanın dışında pek okumadığım kitap geldi aklıma ve yıllarca hiç kitap okumayanlar.

 Keşke onlar da, insanı düşündüren, hatta utandıran şu görüntüye şâhid olsalardı.

 Dünyada milyonlarca insan var... Ama okumak... Neden ben... Aniden kesik kesik düşüncelerimden sıyrıldım. Bir sayfayı okuyup bitirmiş ve diğer bir sayfaya geçmişti. Parmaklarını kabarık işaretler üzerinde ustaca gezdirmesinden, bu işe yatkın birisi olduğu anlaşılıyordu. Demek ki, iyi bir okuyucu idi.

 Ama ne okuyabilirdi ki? Binlerce kitap, dergi ve gazetenin, görme özürlü olanlar için günlük, haftalık olarak hazırlanması belki de mümkün değildi.

 Anonsun uyarısıyla, ineceğim durağa geldiğimi anladım. Daha dört dakika geçmişti ve bu kadarcık kısa bir sürede dahi kitap okumak çok önemliydi. Bana bu dersi veren görme özürlü o kadın da, kitabını çantasına koymaya ve durakta inmeye hazırlanıyordu. Az sonra tren durdu. Önce onun inmesini bekledim. Değneği ile onca insanın arasından “tak... tak... tak...” sesleriyle ilerliyordu. Arkasından birkaç saniye baktım ve sanki değnekten çıkan o tak tak’lar beynimde, “oku... oku... oku... ve şükret” diye yankılanıyordu...