Mała encyklopedia kultury antycznej

sofiści

690

Sofokles

się w Muzeum Narodowym w Warszawie.

2. (raczej: Sofilloś) ojciec tragika Sofoklesa.

3. S. z Sikionu albo 2 Teb, przedstawiciel średniej komedii attyckiej; tytuły jego (nie zachowanych) komedii znane są tylko z Atenajosa i z Księgi Suda. 4. ojciec mówcy Antyfonta. 5. grecki twór­ca mozaik, znany z sygnatury na mozaice z Alek­sandrii, datowanej na podstawie kształtu liter na okres hellenistyczny.

sofiści (gr., l.p. sofistw, dosł. mędrzec, uczo­ny, od sofós mądry) wędrowni nauczyciele i wy­chowawcy, przygotowujący młodzież do życia publicznego. Wydatną rolę zaczęli odgrywać w V w. p.n.e. S. uczyli wszystkiego, co było za­sadniczo potrzebne do należytego spełniania obowiązków zarówno w życiu prywatnym, jak i publicznym, politycznym. Za nauczanie pobie­rali zapłatę, co było dotychczas w Grecji nie­spotykane. Działali głównie w Atenach. Jako nauczyciele przyczynili się do spopularyzowania wiedzy. Dzięki wielostronnym zainteresowaniom naukowym, głównie zaś związanym z wymową, doszli do dużych osiągnięć zwłaszcza w dzie­dzinie retoryki i językoznawstwa. Oni pierwsi zwrócili się ku badaniom humanistycznym. Nie mając zaufania do wiedzy rozumowej, głosili sensualizm (poznawanie prawdy za pomocą zmysłów), relatywizm (względność prawdy, dla każdego innej) i konwencjonalizm (praw­dy ogólnie obowiązujące, zasady moralne, prawa są wynikiem umowy). S. stosowali metodę dia­lektyczną, poddając krytyce prawdy i pojęcia dotąd niewzruszone. Najznakomitszymi wśród 5. byli: Protagoras z Abdery (prawdopodob­nie 481 -411 p.n.e.), twórca teorii relatywistycz­nej w filozofii, pierwszy gramatyk i filolog;

Gorgiasz z Leontinoj na Sycylii (483-375), twórca artystycznej prozy greckiej, mistrz me­tody dialektycznej, położył ogromne zasługi w dziedzinie teorii wymowy i stylistyki; Prodikos z Keos (druga połowa V w. p.n.e.), twórca synonimiki; Hipiasz z Elidy (druga poł. V w. p.n.e.), autor wielu pism z różnych dziedzin wiedzy. Wg Protagorasa jedynym źródłem poznania i jedynym kryterium rzeczy­wistości jest doświadczenie zmysłowe. Jest ono jednak różne u różnych ludzi i w różnych oko­licznościach, wobec tego dwa sądy sprzeczne mogą być zarazem prawdziwe, rzeczywistość jest względna. „Miarą wszystkich rzeczy jest człowiek — mówił Protagoras — istniejących, że istnieją, nie istniejących, że nie istnieją". Nie

istnieje prawda obiektywna. Kryterium prawdzi­wości sądów jest ich użyteczność praktyczna. W życiu więc praktycznym należy kierować się tym, co przynosi korzyść, umiejętnie zarządzać domem i państwem, osiągnąć jak największą sprawność w działaniu i przemawi- iu. Poglą­dami swymi s. wywołali przewrót umysłowy. Stosunek Greków do s. był początkowo pozy­tywny, z czasem postawiono im zarzut podko­pywania wiary, tradycji i moralności. Wyraz „sofista", pierwotnie równoznaczny z sofós (mą­dry, uczony), nabrał znaczenia pejoratywnego:

pseudouczony. Zdecydowaną walkę relatywiz­mowi i nihilizmowi s. wypowiedział Sokrates.

Sofokles 1. (496-406 p.n.e.) poeta grecki, tragik, drugi (w porządku chronologicznym) z wielkiej trójcy tragików greckich (zob. Ajschy-los, Eurypides). S. urodził się w Kolonos pod Atenami, jako syn płatnerza Sofilosa (Sofillosa). W r. 480 podczas uroczystości dziękczynnych z okazji zwycięstwa Aten nad Persami pod Sa-laminą. miał jako chłopiec szesnastoletni prze­wodzić chórowi młodzieży (tj. był przodowni­kiem chóru). Działalność S. przypada na okres rozkwitu Aten, na czasy Kimona i Peryklesa. Poeta brał czynny udział w życiu państwo­wym: był dwukrotnie strategiem, członkiem komisji, której zadaniem było przeprowadze­nie 'zmian w konstytucji ateńskiej, był wreszcie kapłanem jednego z herosówlekarzy. Wcześnie zdobył popularność i uznanie jako poeta tra­giczny; pierwsze zwycięstwo odniósł w r. 468, mając jako jednego ze współzawodników Ajschy-losa. Ogółem odniósł 18 (wg niektórych źródeł 20) zwycięstw, napisał ok. 120 tragedii i dra­matów satyrowych. Znamy ok. 70 tytułów tragedii i 18 dramatów satyrowych. Z liczby tej zachowało się jednak tylko 7 tragedii: An-tygona (wystawiona w r. 443), Król Edyp (r. 429), Elektro, Ajas, Trachinki, Filoktet (f. 409), Edyp w Kolonie (wystawiona w r. 401 po śmierci poety, przez jego wnuka, S. Młod­szego). Ponadto w papirusach z Oksyrynchos odnaleziono spory fragment dramatu satyro­wego Ichneutaj (Tropiciele). S. dawał staranną ekspozycję tragedii w prologu, który u niego jest już uzasadniony psychologicznie; dialog jest urozmaicony przez zręczne łączenie długich mów (rezeis) z wymianą krótkich zdań (stichomythia). S. pierwszy miał zerwać z przestrzeganą przez, Ajschylosa zasadą obejmowania w tetralogii (trzy tragedie i dramat satyrowy) jednego tematu

Sofon

691

Soidas

(zob. Oresteja Ajschylosa); zaczął tworzyć tetra-logie, w których każda tragedia stanowiła za­mkniętą w sobie całość. Tragedia S. oddalała się od monumentalności tragedii Ajschylosa, nie osiągnęła jednak jeszcze realizmu, jaki re­prezentuje dopiero tragedia Eurypidesa. S. ma także wielkie zasługi w zakresie techniki wysta­wiania dramatu: przede wszystkim wprowadził trzeciego aktora, dzięki czemu ograniczona zo­stała rola chóru, a rozszerzył się dialog i rozbu­dowana została akcja tragedii; podniósł liczbę chórzystów z dwunastu do piętnastu; miał tak­że — według świadectwa Arystotelesa — wpro­wadzić dekoracje sceniczne. Chodziło tu prawdo­podobnie o zastosowanie tzw. pinakes (zob. scena). Styl, język i metryka S. odznaczają się klasycznym umiarem, poeta unikał wszelkiej skrajności. Twórczość S. kontynuował syn jego (z żony Nikostraty), lofon, oraz 2. S. Młodszy, wnuk poety, syn Agatona (syna Sofoklesa) i hetery Theoris. 3. wódz floty ateńskiej w r. 425 p.n.e., który przyczynił się do osiągnięcia zwy­cięstwa partii demokratycznej na Korkyrze. 4. grecki rzeźbiarz działający ok. r. 300 p.n.e., znany z sygnatur na trzech bazach posągów z Olimpu.

Sofon z Akarnanii, pisarz grecki z III w. p.n.e., autor (nie zachowanej) książki kucharskiej. S. przeniósł swoją sztukę z Sycylii do Jonii, gdzie wprowadził nową kuchnię (m.in. zastosował korzenie).

Sofonibe (błędne: Sofontsbe) córka wodza kartagińskiego Hazdrubala, syna Gisgona, za­ręczona z Masynissą, władcą Numidii wschod­niej; za cenę przymierza z Kartaginą poślubiła Syfaksa, władcę Numidii zachodniej. Zawiedzio­ny Masynissą stanął po stronie Rzymu. Kiedy Syfaks został pokonany (w okolicach Cyrty) i dostał się do niewoli rzymskiej, Masynissą postanowił pojąć S. za żonę. Jednakże Scypion, zwycięzca Syfaksa, obawiając się wpływów S. wrogo usposobionej do Rzymu, zażądał jej wydania jako branki wojennej. By ją uchronić przed -niewolą, Masynissą sam podał S. truci­znę.

Sofonisbe zob. Sofonibe.

Sofron 1. S. z Syrakuz, syn Agatoklesa, pisarz grecki z V w. p.n.e., autor mimów, z których zachowało się przeszło 170 drobnych fragmen­tów oraz 10 tytułów. Wg scholiastów druga idylla Teokryta (Farmakeulria) opiera się na mimie S. pt. Taj gynajkes haj tan theón fanti

ekselan (Kobiety, które czarami ściągają boginię Artemidę), a idylla XV (Adoniazusaj) jest prze­róbką mimu S. pt. Taj thamenaj ta Isthmia (Kobiety przypatrujące się igrzyskom istmij-skim). S. pisał prozą rytmiczną, w czym naśla­dował poetę (do poetów zaliczył go m.in. Ary­stoteles) jego syn Ksenarch, żyjący w czasach tyrana Dionizjosa. 2. S. z Sunion, grecki rzeź­biarz działający w I w. n.e., znany z inskrypcji na marmurowej bazie posągu Kladosa z Mara­tonu, znalezionej na Akropolis ateńskiej.

Sofroniskos grecki kamieniarz działający w V w. p.n.e., syn Sokratesa rzeźbiarza.

sofroniści (gr. sofronistĄj) opiekunowie nadzo­rujący młodzież w gimnazjonie ateńskim. Coro­cznie wybierano dziesięciu s. Otrzymywali oni od państwa wynagrodzenie w wysokości jednej drachmy dziennie.

Sofroniusz 1. historyk z IV w. n.e., żyjący prawdopodobnie w Bethleem, pisał w języku greckim o zburzeniu aleksandryjskiego Serapejonu, o Bethleem, tłumaczył na grekę pisma Hieronima, jednego z Ojców kościoła. Pisma jego zaginęły. 2. S. z Damaszku (Damasceński)^ pisarz chrześcijański z VII w., od r. 634 patriar­cha Jerozolimy, autor (zachowanych) 23 ód tre­ści dogmatycznej pisanych w anakreonteach, jakkolwiek tworzono już pieśni kościelne w no­wych formach rytmicznych. Zachowały się także kazania S.

Sofrozyne gr. bogini grecka, personifikacja rozsądku i rozwagi.

Sogdiana (gr. Sogdiam) kraina w Azji Środ­kowej na pomoc od Baktriany, między rzekami Oksos i laksartes, słynna z gęstych lasów. Waż­niejsze miasta: Marakanda, Cyropolis i Alek­sandria. Zdobyta przez Cyrusa, a następnie przez Aleksandra W., przeciw któremu pod wo­dzą Spitamenesa wybuchły dwukrotnie krwawo stłumione powstania. Po śmierci Aleksandra W. zarządzali S. Seleukidzi, władcy Baktriany i Par-towie. Dziś okolica prawie pustynna.

Sogdianos brat Kserksesa II, którego zamor­dował, aby objąć władzę w Persji (r. 424 p.n.e.).

Sogenes (III w. p.n.e.) mało znany przedsta­wiciel greckiej komedii nowej. Utwory jego nie zachowały się.

Soidas z Naupaktos, rzeźbiarz grecki działa­jący w V w. p.n.e. Wspólnie z Menajchmosem wykonał ze złota i kości słoniowej (nie zacho­wany) posąg polującej Artemidy Lafria w Ka-lidonie.

Sokles

692

Sokrates

Sokles garncarz attycki działający ok. r. 540 -- 500 p.n.e. Znany z sygnatur na czarach czamo-figurowych (i jednym talerzu czerwonofigurowym), zaliczanych do grupy „czar malych mi­strzów".

Sokrates 1. S. z Teb, rzeźbiarz 'grecki działa­jący w I poł. V w. p.n.e. Wspólnie z Aristomedesem wykonał na zlecenie poety Pindara (nie zachowany) posąg kultowy (z marmuru pentelickicgo) Matki Bogów dla kręgu kultowego-w Tebach. 2. S. z Aten, rzeźbiarz grecki działa­jący w latach 470-60 p.n.e. Wykonał relief trzech Charyt na Akropolis ateńskiej (przez '"tradycję antyczną przypisywany Sokratesowi fi­lozofowi). 3. (ok. 470/69 - 399) syn Sofroniskosa rzeźbiarza i Fajnarety położnej; spędził życie w Atenach wykonując najpierw zawód ojca a potem, jak się sam żartobliwie wyrażał, zawód matki: prowadził dysputy, które miały pomagać obywatelom w rodzeniu prawdziwych myśli i sądów. Powołany do służby w wojsku brał udział w bitwach pod Delion (424), Amfipolis (422) i Potidają, odznaczając się dzielnością i zimną krwią; jako prytan uczestniczył w pro­cesie dowódców floty po bitwie koło wysp Arginuz (406), przeciwstawiając się z odwagą bezprawnym żądaniom tłumów. Zresztą dzia­łalność jego zamyka się w pracy nauczycielskiej, którą pojmował jako wewnętrzną misję i obo­wiązek wobec państwa. Wzorem sofistów — nie biorąc wszakże zapłaty — nauczał wszędzie, gdzie gromadzili się chętni słuchacze: na ulicach, na rynku, w palestrze, kierując uwagę rozmów­ców -na tematy gnozeologiczne i etyczne, i sto­sując niezmiennie metodę polegającą na zbijaniu w dyspucie fałszywych poglądów. Poglądy: S. nie stworzył zamkniętego systemu filozoficz­nego. Dociekania swe ograniczył do dziedziny najściślej .związanej z człowiekiem, do etyki mó­wiącej, co jest istotnym dobrem człowieka, i lo­giki ukazującej drogi zdobycia tego dobra. W tym sensie też jest twórcą etyki pojętej jako dyscyplina filozoficzna. Najwyższym dobrem dla człowieka jest cnota (aretS); wyraża ona najogól­niej pewną doskonałość i odnosić ją można tak do czynności intelektualnych, jak i fizycznych. Cnotę posiada zarówno rzemieślnik, kiedy two­rzy doskonałe przedmioty, żołnierz odznacza­jący się odwagą, jak i sędzia ferujący sprawiedli­we wyroki. Ta doskonałość polega w istocie na jakiejś umiejętności, np. umiejętności budo­wania domu lub pojęciu tego, co sprawiedliwe. Każda cnota jest mądrością, a ta zasadza się na wiedzy, stąd każda prawdziwa cnota utoż­samia się z wiedzą, lecz wiedzą specjalną, obcą rutynie i mechanicznym przyzwyczajeniom, wie­dzą pojęciową zdobytą na drodze indukcji i de­finicji. Prawdziwa cnota jest jedna; osiągając ją zdobywamy dobro, a z nim pożytek i szczęście. Cnoty można się nauczyć, i S. stosował dwie metody jej zdobywania: pierwsza (tzw. elenk-tyczna) polega na obalaniu fałszywej wiedzy przeciwnika przez sprowadzenie jego rozumo­wania do absurdu, oraz druga (tzw. majeutyczna) polega na doprowadzeniu dyskutanta do prawdziwej wiedzy poprzez ukazanie mu istoty rzeczy (definicja) na drodze indukcji i analogii. Działalność nauczycielska jednała mu entuzjastów (wśród młodzieży), lecz także i za­żartych wrogów zwłaszcza wśród „ośmieszo­nych autorytetów", widzących w nim niebezpie­cznego i groźnego dla państwa wolnomyśliciela. W r, 399 trzej oskarżyciele: fabrykant Anytos, mówca Lykon i poeta Melitos wnieśli przed sąd skargę na S; iż winien jest bezbożności i de­moralizacji młodzieży, i uzyskali wyrok skazu­jący. S. poddał się prawu i wypił w więzieniu cykutę, chociaż przyjaciele usiłowali nakłonić go do ucieczki. Przebieg rozprawy i ostatnie chwile S. przedstawił Platon w niezrównanej formie literackiej w dialogach Obrona Sokratesa i Fedon. S. nie pozostawił żadnych pism i poglądy jego znamy jedynie z relacji jego uczniów i różno­rodnych, sprzecznych niekiedy między sobą, źró­deł ówczesnych. Fakt ten nasuwa pytanie, co właściwie wiemy o S. naprawdę. Arystofanes bowiem przedstawił go w Chmurach jako bez­bożnego sofistę, Ksenofont w swych Pamiętni­kach jako godnego naśladowania mędrca, Platon ponadto w swych Dialogach jako twórcę teorii idei. Na S. jako mistrza powoływały się wszyst­kie prawie szkoły filozoficzne starożytnej Grecji i z biegiem czasu legenda uczyniła zeń doskonały wzór mędrca filozofa wszystkich czasów, a u pro­gu nowożytności nawet wzór świętego (Erazm:

Sancte Socrate ora-pro nobis), choć nie brak i głosów przeciwnych, których skrajnym wyra­zem jest ten, który poddaje w wątpliwość fakt istnienia S. w ogóle. W tej sytuacji charaktery­styka postaci S. zależy od wyboru i oceny źródeł oraz ich subiektywnej interpretacji. Obrazów S. nakreślono wiele i wiele ich zapewne stworzyć

Soi

693

Solon

można jeszcze. Co do ustalenia poglądów przyj­muje się za punkt wyjścia bezstronne świadectwo Arystotelesa, wg którego dwie rzeczy można przypisać słusznie S.: stosowanie indukcji i de­finiowanie pojęć (por. Metaphysica 1078 b). 4. S. z Rodos, historyk grecki z I w. p.n.e., autor historii wojny domowej Cezara z Pompejuszem zatytułowanej Perl tu emfylfu polemu (w 3 księgach lub więcej), z której zachowały się jedynie fragmenty.

Soi mit. sabińskie bóstwo słońca, którego kult wg tradycji został przeniesiony do Rzymu za Titusa Tatiusa. Kultem S. w. Rzymie zajmował się ród Aureliuszów. W II w. n.e. utożsamiano z S. Baala, którego kult wprowadził Heliogabal. Aurelian wprowadził kult boga Soi imictus (Słońce niezwyciężone), pod którego imieniem czczono perskiego Mitrę.

solarium (łac., gr. heliastwion) w zasadzie wszelkie miejsce wystawione na działanie pro­mieni słonecznych. W szczególności: 1) tarasy na płaskim dachu domu lub portyku rzymskiego, gdzie zależnie od pory dnia i roku zażywano ciepła i świeżego powietrza. Tarasy bywały zdobione kwiatami i basenami z wodą. Wiele z nich było krytych dachem. Znane z malowideł pompejańskich; 2) pomieszczenie w łaźniach rzymskich, gdzie osuszano się po kąpieli na słońcu; 3) zegar słoneczny.

solea zob. sandały, obuwie.

solidus (łac., dosł. mocny, trwały) rzymska moneta złota wagi ^72 funta, wprowadzona za Konstantyna W.

Solinus C. lulius pisarz rzymski z III lub IV w. n.e., autor (zachowanego) dzieła Collec-tanea rerum memorabilium (niby „Zbiór rzeczy godnych pamięci"), którego materiał pochodzi głównie z Historii naturalnej Pliniusza, choć nie brak wstawek własnych S., bezwartościowych. Zastosowany tu został porządek geograficzny (Rzym, Italia, wyspy, Grecja itd.), główną uwagę poświęca autor wszelkim momentom paradoksograficznym. Dzieło doczekało się w VI w. prze­róbki, zatytułowanej Polyhistor.

Soloj (gr. SóloJ, łac. Soli, Solce) sławne i bo­gate miasto w Cylicji, między rzekami Lamos i Pyramos, kolonia Argiwczyków i Lidyjczyków z Rodos. Tigranes, król Armenii w latach 95-- 60 p.n.e., zniszczył S. i mieszkańców przesiedlił do Tigranocerty. Pompejusz miasto odbudował i osiedlił tam część pokonanych piratów. Od

tego czasu miasto to nazywano Pompewpolis. Z S. pochodzili m.in.: sławny filozof stoicki Chryzyp, komediopisarz Filemon oraz astro­nom i poeta Aratos.

Solon 1. prawodawca ateński i poeta, ur. po­między r. 640 i 630 p.n.e. Pochodził z królew­skiego rodu, był kupcem. Dał się poznać naj­pierw jako poeta, autor elegii politycznych, zwłaszcza elegii wzywającej Ateńczyków do wal­ki o Salaminę. W r. 594 p.n.e. obrano go pierw­szym archontem i powierzono przeprowadzenie reform ustawodawczych i politycznych, gdyż prawa Drakona z r. 621 p.n.e. były nie wystar­czające. Pierwszą reformą Solona była tzw. sejsachteja (zob.) umorzenie długów chłopskich. Drugą ważną reformą S. była zmiana obowią­zującego w Attyce egineckiego systemu miar i wag na eubejski. Dalszą reformą było wprowa­dzenie cenzusu majątkowego. Wolną ludność Aten podzielono na 4 klasy majątkowe. Do pier­wszej należeli pentakosiomedimnoj, obywatele mający 500 medimnów zboża lub 500 metretów oliwy dochodu; do drugiej klasy—jeźdźcy hippeis, obywatele mający 300 miar dochodu;

do trzeciej — zeugilaj, właściciele pary zwierząt pociągowych, mający 200 miar dochodu; do czwartej — tetes, mający jeszcze mniejszy do­chód lub wyrobnicy nie posiadający ziemi. S. ustanowił Radę (bule), składającą się z 400 członków (po 100 z każdej fyli); ograniczył w ten sposób władzę Areopagu, któremu pozo­stawało jedynie sądownictwo spraw gardłowych. Wprowadził sąd ludowy (helidja) dla spraw kar­nych i apelacji od wyroku urzędników w spra­wach cywilnych. Dostęp do urzędów mieli wy­łącznie obywatele trzech pierwszych klas. Ar-chontów wybierano z pierwszej klasy; w skład Areopagu wchodzili również obywatele pierwszej klasy. Teci (trzecia klasa ludności) mieli prawo brać udział w zgromadzeniu ludowym (ekkiesia) i sądzie ludowym (helidja). Reformy Solona, choć połowiczne, podważyły znaczenie arysto­kracji, dały ludowi pewne prawa polityczne, stając się pierwszym etapem walki o demokra­tyzację Aten. S. przeprowadził również kodyfi­kację prawa. Ustalone przez niego normy prawa cywilnego i karnego pozostały w mocy do końca państwa ateńskiego i wywarły wielki wpływ na systemy prawne innych państw grec­kich. Po wypełnieniu powierzonego mu zadania S. złożył władzę i opuścił ojczyznę na 10 lat.

Solus

694

sortes

Umarł w r. 559 w Atenach, wg innych — na Cyprze. S. był nie tylko mężem stanu, lecz także człowiekiem głębokiej wiedzy. Był pierwszym poetą attyckim, autorem wielu elegii politycz­nych (zachowanych -we fragmentach), których formę doprowadził do doskonałości. Przez sta­rożytnych zaliczony został do Siedmiu mędr­ców. 2. S. z Myriny, rzeźbiarz grecki działający w II w. p.n.e., znany z sygnatury na bazie po­sągu Aristomenesa, znalezionej na Delos. 3. ry­townik gemm działający na początku cesar­stwa rzymskiego, znany z szeregu sygnowanych gemm.

Solus (albo Soluntum) dziś Solunto; miasto i port na północnym wybrzeżu Sycylii, założone przez Fenicjan. Aż do końca I wojny punickiej znajdowało się w posiadaniu Kartagińczyków. Pod panowaniem Rzymian stało się municypium.

Somis rzeźbiarz grecki wymieniony przez Pau-zaniasza jako twórca posągu Proklesa z Andros, zwycięzcy w igrzyskach chłopców w Olimpii.

Sommerfeid 1. Jan S. starszy (Aesticampianus) urn. 1501; profesor Akademii Krakowskiej w latach 1487-1501, objaśniał Arystotelesa, wykładał w duchu humanizmu retorykę i poe­tykę. Autor podręcznika pisania listów Modus epistolandi (Wiedeń 1510, 1513, 1515) oraz ko­mentarzy do listów Libaniosa (1504). 2. Jan S. młodszy (Aesticampianus') 1457-1520; wędro­wny humanista rodem z Łużyc, uczeń Konrada Celtesa. Przez pewien czas (do r. 1499) wykładał prywatnie w Krakowie, po czym udał się do Włoch, później do Niemiec. Autor łacińskich epigramatów (Lipsk 1507).

Sondros garncarz grecki, działający ok. r. 530 p.n.e. Sygnatura znana z fragmentów nie zdo­bionych figuralnie.

Sopatros 1. S. z Pafos, poeta grecki żyjący w czasach Aleksandra W. i Ptolemeusza Fila-delfa. Pisał prawdopodobnie komedie i utwory satyryczne. Z dzieł jego pozostały jedynie frag­menty. 2. S. z Apamei w Syrii, filozof z IV w. n.e., uczeń Jamblicha, skazany na śmierć przez Konstantyna jako zwolennik pogaństwa. Autor zaginionego dziś dzieła O opatrzności i tych, którym się wbrew zasłudze dobrze lub źle powodzi. 3. S. z Apamei lub z Aleksandrii, retor z VI w. n.e., nauczyciel retoryki w Atenach, autor ko­mentarzy (scholiów) do Hermogenesa i Wpro­wadzenia do Arystydesa (Prolegomena).

Sopianae (Sopianis) dziś Pecs na Węgrzech;

miasto w Pannoma inferior, na drodze pomiędzy

Mursą i Windoboną, zamieszkiwane przed pod­bojem Rzymu przez plemiona illiryjskie i cel­tyckie. Miejsce urodzenia cesarza Maksyminusa.

Sopianis zob. Sopianae.

Sopolis 1. grecki malarz działający w pierw­szej poł. I w. p.n.e., według Pliniusza Starszego jeden z najsławniejszych portrecistów swego czasu. Cyceron podaje, że ok. r. 54 prowadził w Rzymie szkołę malarską. 2. sofista grecki z IV w. n.e., wykładał w Atenach; Eunapios wymienia go jako swojego nauczyciela (zob. Eunapios).

Sora (gr. Swa) 1. miasto Wolsków w La-cjum nad rzeką Liris, na północ od Arpinum, posiadające silne mury obronne, których szczą­tki zachowały się. Jako sprzymierzone z Samnitami, zostało przez Rzymian zdobyte w r. 345 p.n.e. i skolonizowane. Podczas buntu w r. 315 mieszkańcy S. wymordowali Rzymian. Miasto zostało skolonizowane powtórnie. 2. miasto w Paflagonii, położenie nie ustalone.

Sorakte (Soracte) góra w Etrurii na północ od Rzymu poświęcona Apollinowi; na szczycie S. znajdowała się świątynia Apollina, obcho­dzono tam uroczystości ku jego czci.

Soranus 1. (Soranos) z Efezu, grecki filozof (sceptyk) i lekarz ginekolog z I w. n.e. Kształcił się w Aleksandrii, praktykował w Rzymie w cza­sach Hadriana i Trajana, był przedstawicielem szkoły zwanej metodyczną (tj. szkoły założonej za Augusta przez Temisona z Laodikei). Me­todycy opierali się na teorii atomistycznej, wpro­wadzonej do medycyny przez Asklepiadesa z Prusy (w Bitynii; zob. Asklepiades 6). Chorobę pojmowali jako skutek zbytniego ściśnienia lub rozluźnienia porów ciata. Dzieła S. zatytuło­wane: O duszy; O sprawach kobiecych; O orga­nach płciowych; O oznakach złamań; O banda­żach; O chorobach ostrych i przewlekłych; O tra­wieniu; O pulsie i inne—'znamy z fragmentów lub z przeróbek łacińskich. S. zajmował się także historią medycyny i napisał książkę O szkołach lekarskich. Z dzieła jego Etymologie nazw części dala ludzkiego korzystali leksykografowie. Pi­sma S. odznaczały się doskonalym stylem. Wie­dzę jego przekazali: na Wschodzie Orybazjos w Encyklopedii lekarskiej, a Aetios i Paulus w podręcznikach medycznych; na Zachodzie Aurelianus Caelius (zob. Orybazjusz; Aurelia-nus 2, Aetios). 1. Quintus Yalerius S. zob. Yalerii 11.