Мцгяддимя

Beləliklə, mühazirə - «lectio» - latın dilindən tərcümədə oxumaq deməkdir. İlk mühazirələr Qərbi Avropa universitetlərində XIII-XIV əsrlərdə professorlar tərəfindən hazır kitabların oxunması və onların şərhi kimi meydana gəlmişdir. Sonradan mühazirə tədris fənninin kütləvi şərhi forması kimi inkişaf etməyə başladı. Mühazirədə rasional və hissi tərəfin vəhdəti olmalıdır. Mühazirəçi auditoriyanın psixoloji abu-havasını nəzərə almalıdır. Həmçinin qeyd etmək lazımdır ki, mühazirə yaradıcı akt kimi çıxış edir.

Tədris mühazirələrinin növləri:

1. Axşam və qiyabi şöbəsinin tələbələri üçün nəzərdə tutulan mühazirələr.

2. Giriş mühazirə. Məsələn, qiyabiçi tələbələr üçün nəzərdə tutulan mühazirələrin əsas vəzifəsi tələbələri fənni müstəqil öyrənməyə yönəltməkdir.

3. Xülasə mühazirələr. Bu növ mühazirələrin əsas vəzifəsi fənnin, onun predmetinin ümumi panoramasını yaratmaqdır.

4. Xüsusi kursların mühazirələri. Bu mühazirə konkret bir sahəyə aid olan mühazirələrdir. Məsələn, xüsusi fəlsəfi nəzəriyyələr.

5. Birdəfəlik mühazirə. Məsələn, master klass, hər hansı bir mövzu ilə bağlı həmin sahənin mütəxəssisi mühazirə oxumaq üçün dəvət edilir.

6. Mühazirə – mülahizə.

Mühazirənin forması mövzunun məzmunundan, mühazirəçinin xarakterindən, auditoriyanın tərkibindən asılıdır¹.

Mühazirə özündə məntiqililiyi və tələbələrə emosional təsiri birləşdirir. Mühazirə ilə auditoriya arasında mənəvi kontakt yaradılmalıdır. Mühazirənin gedişatı zamanı mühazirəçi auditoriyanın diqqətini qoruyub saxlamağı bacarmalıdır.

Tədris mühazirəsinin metodikasının işlənib hazırlanmasına daxildir: mühazirəçi tərəfindən mövzusunun seçilməsi və hazırlanması, mövzunun digər mövzular sistemində yerinin və mahiyyətinin müəyyən edilməsi; biblioqrafiyanın tərtibi.

Mühazirənin təşkili formaları isə dinləyicilərin hazırlığının xarakteri və səviyyəsindən, bir də mühazirənin məqsədi və vəzifələrindən asılıdır.

Bu formalara aşağıdakıları aid etmək olar: monoloq, evristik söhbətin elementləri ilə birgə evristik söhbət, dialoq – diskusiya.

Mühazirənin məzmunu ilk əvvəl mövzu, daha sonra müəllifin qarşıya qoyulan məqsəd və vəzifələrindən asılıdır. Burada vacib olan tərəflərdən biri də - elmin paradiqmasının müasir vəziyyəti və həmin problemin praktiki tərəflərinin auditoriya üçün əhəmiyyətidir.

Mühazirə prosesində müəllimin uğuru bir çox amillərdən asılıdır, o cümlədən müəllimin tələbələrlə əməkdaşlıq formalarından, izahın nitq formasında istifadə olunan leksika, qrammatika, üslub xüsusiyyətlərindən, müəllimin auditoriya ilə ünsiyyətin emosional-mənalı təsvirinin qeyri-verbal vasitələrindən, o cümlədən jestlər, mimika, pantomima, vokal mimika, yəni nitqin sürəti, yüksəkliyi, ritmi, intonasiya və pauzalarından istifadəetməsindən.

Fəlsəfə üzrə hamı tərəfindən qəbul edilmiş dərsliyin yoxluğu və qeyri-mümkünlüyü - fəlsəfənin tədrisi prosesində müəllif mühazirəsini lazım edən şərtlərdən biridir. Müəllim-mühazirəçidə kursun bütöv konseptual sxeminə, mühazirə kursunun bütövlülüyünə ehtiyac var. Tələbələrin biliklərinə olan tələblər həcmində mühazirə materialı, ilk mənbələrin və tədris ədəbiyyatı materialı nisbətinin, fəlsəfə materialının üzərində düşünmək bacarığına refleksiya lazımdır. Mühazirələr kursunun informativ funksiyası, seminar məşqələlərinə hazırlıq vaxtı köməyin metodik funksiyası da nəzərə alınmalıdır. Mühazirələr kursu “kiçik dərslik” vəzifəsini daşımalıdırmı? Fəlsəfə üzrə mühazirə - düşüncəyə, dialoqa və müzakirəyə dəvətdir. Məlumatlılığın və fəlsəfə üzrə mühazirənin problemliliyinin ölçüsü müəllimin daima diqqət mərkəzində olmalıdır.

Kursun ümumi məzmunu - bəşəriyyətin mənəvi axtarışları panoramasının dinləyicilərinin gözü önündə canlandırılmasıdır.

Mühazirəyə əsas məntiqi tələblər hansılardır? Aydınlıq (mövzunun və müzakirə predmetinin aydınlığı, nə haqqında danışıq və bu haqda nə iddia edilir, tezislərin, arqumentlər və əyani materialların fərqləndirilməsi), ziddiyətsizlik və ardıcıllıq, və s. Məzmunlu xüsusiyyət də var: fəlsəfə tarixindən materialların (ehtiyac olan hallarda), digər fəlsəfə fənlərin (əxlaq, estetika), sosial və humanitar elmlərin, mədəni və bütovlükdə sosial həyata aid olan materialların sistematik fəlsəfə üzrə mühazirəyə cəlb etmənin imkanlarından imkan daxilində istifadə etmək lazımdır. Fəlsəfənin tədrisinin aktuallaşdırması həyatın real problemləri ilə fəlsəfənin nəzəri problemlərinin uzlaşdırılması işinin metodik məqsədəuyğunluğu hamı üçün aydındır.

Mühazirənin oxunması zamanı onun mətninin olması məqsədəuyğundur. Onun məntiqi təşkilinə nəzarət üçün mövzuya ayrılmış vaxtın seçilmiş materialının həcminə uyğunluğu yoxlanılmalıdır. Danışıq və yazı nitqinin əhəmiyyətli fərqi baxımından mətnin oxunmasının yolverilməzliyi hamı üçün aydın olmalıdır. Həm də mühazirənin yazı mətnində əks edilmiş biliklərinin məhdudiyyəti nəzərə alınmalıdır; bundan başqa, mövzunun əhəmiyyətli ehtiyatı olmalıdır. Mühazirə - düşünülmüş konseptual sxem və plan çərçivəsində azad danışıq improvizasiyasıdır¹.

Onun oxunması zamanı mühazirənin konkret söz forması yaradılır. Mümkün (çox zaman məqsədəuyğun) fürsət - qısa plan, plan-konspekt, kartoçkalar dəsti və s. materiallardır. Mühazirənin hazırlanması və onun oxunması zamanı kart sistemindən istifadə etmək olar. Mühazirə zamanı diqqətin saxlanılması üsulları və əsas ideyanın aşkar ifadəsi qabaqcadan düşünülməlidir.

Birinci mühazirə: o haqda /1/ danışığının zəruriliyi ki, ümumiyyətlə fəlsəfə (onun yaranması haqqında və tarix haqqında qısa məlumatlar) və o haqda /2/ var, nə bu kursu olacaq, onda hansı məsələlər baxılacaqlar, hansı ədəbiyyat istifadə olunacaq və araşdırılacaq. Hər şey - təsviri deyil, sərt sxemlər, planlar və siyahılar şəklində. Birinci mühazirənin əsas məqsədi - marağı ümumiyyətlə fəlsəfəyə yox, məhz bu kursa qarşı oyatmaqdır.

Birinci mövzu üzrə mühazirələr şərtidir: “Fəlsəfənin predmeti”. Burada əsas problemlər haqqında sistematik təsəvvürü yaratmaq, yəni fəlsəfə tarixi, fəlsəfi nəzəriyyələr və filosofluq etmənin tipləri haqqında, dünyaya insanın mənəvi münasibətinin fərqləndirən formalar kimi fəlsəfənin, elmin və dinin nisbəti haqqında, onların inkişaf tarixində onların faktiki əlaqəsi haqqında danışmaq lazımdır.