Mövzu Müəssisənin dövriyyə kapitalının idarə edilməsi

Maddi-enerji ehtiyatlarından istifadəni qiymətləndirmək üçün bir sıra göstəricilərdən istifadə edilir. Bu göstəricilərdən birincisi «il­kin xam­maldan hazır məhsul çıxımı» adlanan əmsalıdır. Bu gös­tə­rici faizlə də ifadə olunur və müəssi­sə­nin ilkin xammaldan nə qədər ha­­zır məh­sul is­teh­sal edə bildiyini səciyyə­lən­dirir. Məsələn, xam neft­dən benzin, şə­kər çuğundurundan şəkər, dəmir filizindən dəmir və s. məh­­sul­­ çı­xı­mı əm­sallarıdır və bunlar ilkin xammaldan istifadə səviy­yə­sini sə­ciyyələn­dirirlər.
Xammal və materialdan istifadənin səmərəliliyini xarakterizə edən ikinci əsas gös­tərici materialdan istifadə əmsalıdır. Bu əmsal məh­su­lun hazırlanması prosesində əmə­lə gələn itkilərin miqdarını gös­tə­rir. Bu əmsalın plan və faktiki növlərini fərq­lən­di­rir­lər. Xam­mal və ma­terialdan istifadənin plan əmsalı məhsul vahidinin xalis çəki­si­nin, hə­min məhsulun hazırlanması üçün material məs­rəfi nor­ma­sına görə sərf edi­lə­cək ma­te­rialın miqdarına olan nis­bə­tini, fak­tiki istifadə əm­salı isə məhsul vahidinin xa­­lis çəkisinin fak­tiki sərf olunmuş mate­ria­lın miqdarına olan nisbətini xarak­terizə edir.
Misal: Fərz edək ki, məhsulun xalis çəkisi 1,2 kq-dır. Məhsul vahi­dinin istehsalına məsrəf norması 1,6 kq müəyyən edilmişdir. Məh­su­lun hər birinin istehsalına faktiki material sərfi isə 1.5kq təşkil et­miş­dir. Bu­­ra­dan: materialdan plan istifadə əmsalı 0,75-ə (1,2 kq : 1,6 kq), fak­tiki is­tifadə əmsalı isə 0,8-ə (1,2 kq : 1,5 kq) bərabər ol­muşdur. Be­lə olan hal­­da materialdan qənat təqribən 7 faiz olmuşdur – 0,8 : 0,75 = 1,066; yaxud, ((100 x 1,066) -100) = 106,6 - 100 = 6,6 faiz
Yanacaqdan istifadə əmsalı – yanacaq istehlak edən ava­dan­lı­ğın fay­dalı iş əmsalı ilə xarakterizə olunur. Bu əmsal, həmin ava­dan­lıqda istilikdən nə dərəcədə faydalı istifadə edildiyini göstərir. Avadan­lığın faydalı iş əmsalı istifadə olunan yanacağın keyfiy­yətin­dən, avadanlığı işlədən işçinin ixtisas dərəcəsindən və ona olan mü­na­si­bətdən asılıdır. Avadanlığın faydalı iş əmsalının artırıl­ması ilə ey­ni miqdar avadanlıqdan daha çox məhsul istehsal etmək olur, de­mə­li, avadanlığa olan tələbat azalır.
Yanacaqdan itkilər isə, əsasən, yanma prosesi zamanı qazlarla birlikdə çıxan istilikdən və habelə yanmanın natamam getməsilə bağ­lı onun (yanacağın) istiliktörətmə qabliyyətinin sona qədər realizə edil­məməsi səbəbindən irəli gəlir.
Ayrı-ayrı ünsürlərin deyil, dövriyyə vəsaitlərindən bütün­lük­də is­tifadə səmərəliliyi üç əsas göstərici ilə – dövretmə əmsalı (dövr­­et­mə­lərin sayı), dövriyyə vəsaitlərinin yüklənmə əmsalı və bir dövriy­yə­nin uzunluğu ilə (günlərlə) – xarakterizə olunur.