Notes on the Orthography



Yüklə 7,8 Mb.
səhifə8/59
tarix24.12.2017
ölçüsü7,8 Mb.
#35875
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   59
Cicunah ye: aguzar, acicalar, afilar, amolar sacando filo.
Cichahal: v. n. quedar sabroso.
Cichahal ol: v. n. quedar contento.
Cichcelem: hermoso, gallardo, gentil, bello: solo sirve para el género masculino.
Cichcelemcunbil, ó cunzabil: que debe ser ó ha sido hermoseado, embellecido.
Cichcelemcuntah ó zah: v. a. hermosear, embellecer. sirve para el género masculino.
Cichcelemil ó cichcelmil: hermosura, belleza; lo hermoso ó bello en el género masculino.
Cichcelemtal, hi: v. n. hermosearse, lo que es masculino.
Cichcelem yum: por antonomasia es dios.
Cichpam: hermosa, bella, gallarda, gentil. es femenino.
Cichpam colel: por antonomasia, la santísima virgen maría.
Cichpamchahal: v. cichpamtal.
Cichpamcunah: embellecimiento de lo que es femenino.
Cichpamcunzah ó tah: v. a. hermosear, embellecer lo que es del género femenino.
Cichpamil: belleza, hermosura de lo que es femenino.
Cichpamtal, hi: hermosearse, embellecerse lo que es femenino.
Cich tan: palabras de melindre.
Cich tantah: v. a. persuadir ó atraer con halagos ó palabras afectuosas.
Ci hanal: v. n. corner con gana ó apetito, corner ó satisfacción.
Cihi: pretérito de cen, decir y de ciital.
Cihil: v. ant. decir.
Cii: sabroso, de bueno y agradable gusto. cii a buc, cii a hanal: todo tienes, nada te falta.
Cii boc: oloroso, fragante.
Ciich: cosa buena y santa.
Ciichbebezah be: guiar en buenas costumbres, dar buen ejemplos. está desusado.
Ciichcelem: mancebo gallardo.
Ciich ca: traer con halagos.
Ciichlah: hombre gracioso, gentil, y afable.
Ciich pal: muchacho bien inclinado y mandado.
Ciichpam: hermosa, bien vestida, galana.
Ciichpamcunah: hermosear, engalanar, lo que es femenino.
Ciich tantah: regalar con palabras blandas.
Ciich tzentah: criar en buenas costumbres.
Ciicnac: cosa que se va embriagando.
Ciicunab ol: alegrar ó otro, consolarse.
Ciil: vianda. ciil uah.
Ciil: lo sabroso. / deleite y deleitoso.
Ciil cuxtal: prosperidad.
Ciil hanal, ciil uah: vianda.
Ciil ku: el sobre nombre. desusado.
Ciilmachal ol: v. n. alegrarse.
Ciilmac ol: cosa contenta.
Ciil ol: franco, liberal.
Cii olal: franqueza, liberalidad.
Cii ol: contento, saludable.
Ciital, hi: v. n. adquirir buen sabor ó gusto. cii tu chi: le gustó ó agradó. ciitac u than cat uli uaye: vino con buenas palabras á engañarnos. cii tin cal: huélgome, me alegro de lo que te sucede: es expresión sarcástica. cii tuba: por saber bien, es desusada. cii u nook manan ah chibal tu uay: bien ronca quien no tiene cuidado á que le muerdan.
Ciimil, mi: morirse.
Ciiz: el polvo del maíz. ciiz ixim.
Ciizil, zi: v. p. ser peido.
Cil: el golpe que da el pulso, el pulso mismo. cilba, cilbail: pulso, temblor. V. ciil.
Cilba, nahi: temblar, estremecerse.
Cilchahal, hi: v. n. temblar, estremecerse.
Cilcil: v. cicil, cicilancil.
Cilich: santo, santa, bueno, sagrado.
Cilichcunah: santificar, bendicir. / bendición, santificación.
Cilichcunbil: que ha sido ó debe ser santificado.
Cilichcunchahal: santificarse, ser bendito ó bendecido.
Cilichcuntah: v. a. santificar, bendecir, haciendo santo lo que no es.
Cilichcuntahaan: p. p. del anterior.
Cilim cilim: sonar como atambor.
Cilidz cilidz: cosa muy sucia.
Cimaccunah: contentamiento.
Cimaccunbil: que ha sido ó debe ser alegrado ó contentado.
Cimaccuntah: v. a. alegrar, contentar, divertir. / deleitar.
Cimaccunpahaan: p. p. del anterior.
Cimaccuntah ol: v. com. divertir, contentar, alegrar el ánimo.
Cimacchahal ol: v. n. contentarse, divertirse, alegrarse el triste ó el que está incómodo.
Cimacil: alegre, que causa contento, alegría ó deleite.
Cimac ol: el alegre ó contento.
Cimac olal, olil: alegría, contento, paz, buen ánimo.
Cimac oltah: v. n. alegrarse, divertirse. complacerse, contentarse.
Cimaon: cosa poca ó escasa.
Cimbezah: v. a. herir, lastimar.
Cimbezahaan: p. p. del anterior.
Cimen: muerto, cadáver, difunto.
Cimen chuc: carbón apagado.
Cimen cuxan: medio muerto.
Cimen och ó cimcim och: hipócrita, taimado, que se hace del mortecino como el zorro.
Cimil: enfermedad, muerto.
Cimil, mi: morirse, perderse las plantas muriéndose v. ciimil.
Cimi ó cimih: tercer día de serie de veinte que tenían los indios para contar un mes.
Cimlaahal, hi: irse muriendo todos.
Cimil in caah tu cal uih, tu cal ceel: morirse de hambre y de frío.
Cimlal: difunto. in cimlalob: mis difuntos.
Cimzabil: que ha sido ó debe ser muerto ó matado. cimzabilac: fué &c.
Cimzah: v. a. matar, herir, dar muerte á alguno.
Cimzah: matanza, carnicería.
Cimzahaan: p. p. de cimzah.
Cimzahba: v. rec. matarse á sí mismo ó unos con otros. cimzahtanba: matarse entre sí.
Cimzah kax: matar, talar montes.
Cimzah dzib: v. a. borrar la cuenta ó de la cuenta, borrar lo escrito ó la escritura.
Cin: pronombre de la primera persona para conjugar algunos tiempos del verbo.
Cinbezahaan: p. p. de cinbezah.
Cinbezabil: que ha sido ó debo de ser lastimado ó descoyuntado.
Cinbezah: v. a. lastimar, descoyuntar, herir.
Cinil: honda reciente; lanzada, cuchillada en el cuerpo, descalabradura. tamhi u cinil: fué mortal la herida. / la llaga de la herida.
Cinpahaan: p. p. de cinpahal.
Cinpahal, hi: v. n. lastimarse, herirse, descoyuntarse, averiarse.
Cinpahanil: lastimadura, herida, descoyuntadura ó fracción de algún miembro.
Cintan, cintanil: herida reciente.
Ci oci: conviene á saber.
Ci ol: dichoso, alegre, contento.
Ci ol: v. cioltal.
Ci olal, olil alegría, dicha, contento.
Ci oltal, hi: v. n. alegrarse, contentarse, ser dichoso.
Ci olchahal, hi: hacerse alegre, contento. V. cioltal.
Ci oltzil: alegre, divertido, agradable. / lozano, frondoso: dícese de las plantas. ci olizil u hokol.
Ci oltzilil: alegría, diversión, fiesta. / lozanía, frondosidad.
Ci oltzilchahal: v. ci olchahal: ponerse alegre, divertido, lozano ó frondoso lo que no lo estaba.
Ci oltzilcunzah: v. a. poner alegre, divertido, agradable lo que no estaba.
Ci oltzilcunzahaan: p. p. del anterior.
Ci oltzicunbil: que debe ser ó ha sido hecho agradable.
Ci oltziltal ó ci otzital: v. n. alegrarse, ponerse agradable, lozano, frondoso, divertido. dzoc u ci oltzital in col kazaan caachi: está lozana ó frondosa la milpa que ántes estaba perdida.
Cip: Desportillar con las uñas. cip kabté: mátale con las uñas.48
[Z]ip:49 quitar alguno de su oficio. [z]ip tu beel: quitáronle de su oficio. antic.
Cipchahal, hi: v. n. resbalarse, deslizarse, despedirse de lo alto.
Cip chaktah: v. a. pisar, resbalando el pié, resbalar andando.
Cip chaktahaan: p. p. del anterior.
Cip chaktabil: dar con el pié resbalándole á puntapié.
Cipchalac: cosa que se va resbalando con interrupción.
Cip chektah: v. cip chaktah.
Cip chektabil: que se le ha dado de puntapiés ó debe dársele.
Cipchoh: ave agorera en la gentilidad de los indios, que se alimenta de abejas.
Cipkezah: v. a. hacer que algo se deslice, resbale ó desprenda.
Cipil: v. antic. resbalarse.
Cipil: resbaladero.
Cipil: en composición es casi. in cipil cimzah: casi lo mate: desusado.
Ciplaahal, hi: v. n. resbalar todas las cosas.
Cipdzahal: v. n. resbalarse, deslizarse, desprenderse
Cipdzalac: resbaloso.
Citac: luego que, al punto, al momento que, miéntras. citac to kino: tarde ya que declina el sol. citac in talel: miéntras vengo. citac in tale: luego que vengo, desde, en cuanto llego.
Citac: del verbo cen, decir. citac: decía y dijo. citacob, decían, dijeron.
Cital ol, cihi ol: v. n. alegrarse, contentarse, ser dichoso. ciyol: dichoso de él. V. ciital ol, ciihi yol.
Citam, citamil: pecar de collar; es un género de puerco montés, que despide mal olor por una glándula que tiene en la rabadilla.
Citam: sobaquina ó mal olor que algunos despiden, parecido al que exhala el pecar ó puerco montés.
Citam: mal caduco; gota coral ó epilepsia.
Citam cab: v. citim cab.
Citan, citanil: mas allá, distante de aquí: desusado. citan tu pach: de la otra parte: desusado. tux citan: en qué parte ó lugar.
Citat: antic. V. citac
Citim, citim cab: horno de alfarero. fragua.
Ciitzba, citzbancil: temblar por enfermedad el pié ó la mano.
Ci uenel: dormir á satisfacción.
Ciyan kay: armonía del canto.
Ci ye: cosa aguda ó de buen filo.
Ci yol: se dice de alguno que está contento ó alegre, ó tiene motivo para estarlo.
Ciz, cizil: pedo, cuesco, ventosidad.
Ciz, ciznahi: ventosear, peerse.
Cizah: v. a. peer, ventosear.
Cizaan: p. p. de ciizil, ciz.
Ci[z] zay: un insecto.
Cizbil: que ha sido ó debe ser peido.
Cizchahal, hi: v. p. ser peido.
Ciz chi: pedo remedado con la boca.
Cizin, ciznil: diablo, demonio.
Cizintal: convertirse en demonio.
Cizincunzah: endiablar á alguno, endemoniarle, incomodarle en sumo grado; mas usado es: ocol cizin ti, oczah cizin.
Ciz ixim: el polvo del maíz. ciiz ixim
Cizlaanhal, hi: v. p. ser peidos todos.
Cizlaa[n]tah: v. dist. peer uno á uno.
Cizneb, bil: tronera, claraboya.
Cizneb na: ventana de casa.
Ciznil: diablura, travesura ó maldad.
Cidzyah: ensuciar mucho la ropa, estar mugrienta.
Cidzil: mugre ó suciedad de la ropa ó vestidos.
co.
Có, coil: diente, pico de ave. / las puntas que forman la orqueta.
Có: loco, travieso.
Có, coah: v. a. quitar la corteza á los árboles para atar con ella, hacer cubos, curtir pieles &c.
Coahaan ó coan: p. p. de có.
Coancil: endentecer el ajo, granar el maíz.
cob.
Cob, cobil: maíz enmohecido en la mazorca anublado, u cobil.
Cob: gallina cenicienta.
Cobol ó cob: las vergüenzas: es vocablo honesto.
Cobol: calidad, condición, estimación, linaje ó ser de alguno.
coc.
Coc: sordo. / calabaza que se seca.
Coc: asma, ahoguío.
Coc: mezquino. coc ach: guardador, miserable, tacaño.
Cocachil: mezquindad, tacañería.
Cocan: hueso de pescado en forma de una aguja áspera que usan los indios para atravesar la piel que levantan en las partes enfermas de su cuerpo para curarlas.
Cocanbil: que ha sido curado con el cocan ó debe serlo.
Cocantah: v. a. curar con el cocan, operando con él.
Cocancil: v. coancil.
Cocay, cocayil: luciérnaga.
Cocbah ó cencocbah: escuchar con atención.
Coccintah: v. a. ensordecer á otro.
Coccintahaan: p. p. del anterior.
Coccinbil: que ha sido ó debe ensordecido.
Cocchahal, hi: v. n. ensordecerse, quedar sordo.
Coceh: zara, zarzaparrilla.
Coch: afeitar, rosar yerbas con las manos. cocholkabtah.
Cochi: chocarrero, baladrón.
Cochiil, cochiachil: chocarrería.
Cochi uinic: hombre alegre, de condición afable, conversable.
Cochicunah uinicil: lo dicho.
Cochak: patada, coz.
Cochak, nahi: v. n. patear, dar coces.
Cochakaan ó cochaktahaan: p. p. de cochaktah.
Cochaktah: v. a. patear, dar coces.
Cochatah: v. a. lo mismo que cochaktah.
Cochcinah: ensancho, desocupación.
Cochcinbil: que ha sido ó debe ensanchado, amplificado.
Cochcintah: v. a. ensanchar, dilatar lo angosto, amplificarlo.
Cochcintahaan: p. p. del anterior.
Cochek: v. cochak.
Cochektah ó cochetah: v. cochaktah.
Cocic: pico de ave. / una especie de locura. / lunático.
Cocicil: locura de cierto género.
Cochil: anchura, amplitud, lo ancho, lo amplio, &c.
Cochol: una especie de grillo rojizo.
Cocholkabtah: cegar ó rosar yerba con la mano.
Cochtal, hi: ensancharse, ampliarse, ponerse ancho.
Cocil: sordera. / tacañería.
Cocintah: injuriar, y generalmente perder uno su derecho por hacer bien: desusado: cocintahba, id.
Coclaahal, hi: ensordecerse todos.
Cocoancil andar loqueando, turbarse.
Cocobe, cocobeil: desatino.
Cococh: medianamente ancho.
Cocochak: coz, patada repetida.
[Co]cochak, nahi: v. n. patear.50
Cocochakbil: que ha sido ó debe ser pateado con repetición.
Cocochaktah: v. a. patear, dar ó tirar coces con repetición.
Cocochaktahan: p. p. del anterior.
Cocochchahal: v. n. ensancharse mucho.
Cocochcinbil: que ha sido ó debe ensanchado, ampliado mucho.
Cocochcintah: v. a. red, ensanchar, anchar, ampliar mucho.
Cocochek: v. cocochak.
Cocochil: la anchura ó amplitud, lo ancho ó amplio.
Cocochtal, hi: quedar ancho, amplio, algunas veces significa que la anchura, es mediana.
Cocoh: v. coocoh.
Cócoh: medianamente abatanado, golpeado ó maceado.
Cocohaan: p. p. de cocohah.
Cocohah: v. a. golpear, contundir con repetición, abatanar.
Cocohba: v. n. V. ref.: contundirse, golpearse á sí mismo.
Cocohbil: que ha sido ó debe ser golpeada ó contundida repetidas veces.
Cocohchahal, hi: v. n. golpearse, abatanarse, contundirse demasiado.
Cocochchetah: v. n. masear con palo, contundir con él.
Cocohci: muy unido, apretado, espeso, atacado, duro.
Cocohlaahal, hl golpearse bien todo.
Cocohlaantah: v. a. abatanarlos de uno en uno.
Cócol: tirado mas de un lado.
Cocolaan: p. p. de cocolah.
Cocolabil: que ha sido halado ó debe serlo repetidas veces.
Cocolah: v. a. halar ó tirar de algo con repetición. / halar sin método.
Cocolahaan: p. p. de cocolah.
Cocolchahal, hi: quedar corto de un lado y estirado de otro como en los vestidos talares.
Cocolche: jaula, garabato de palo.
Cocolchebil que ha sido ó debe ser atraído con el gancho de madera.
Coco[l]chetah: v. a. enganchar con el garabato de madera.51
Cocolchetahaan: p. p. del anterior.
Cocolnac: holgado que chapalea como herradura floja.
Cocolnacil: la propiedad de jugarse lo holgado ó aflojarse lo firme.
Cocoltal, hi: encorbarse como un gancho ó garabato.
Cocóm: una planta sarmentosa que da flores amarillas, y con cuyas hojas se hacen el día de san juan cigarros enmelados. / el cigarro que se hace de esta planta. / dinastía antigua de los mayas, conservándose hasta hoy el nombre como apellido indio.
Cocomtac ó comcomtac: cosas cortas.
Cocotan, cocotanil: desvarías, palabras de burla ó chanza.
Cocotan, nahi: v. n. desvariar como el loco, hablar desatinos.
Cocotantah: v. a. burlar, requebrar.
Cocouinic: hombre bullicioso travieso. / hombre vano, chocarrero.
Cocotz: roto, rasgado en pedazos.
Cocotzaan: roto. p. p. de cocotzah.
Cocotzah: v. a. rasgar en pedazos, telas ó hilos, hacerlas pedazos.
Cocotzahaan: p. p. del anterior.
Cocotzbil: que ha sido ó debe ser rasgado en pedazos arrancándolos del restos, se dice también cocotzabil.
Cocotzchahal, hi: despedazar telas, hilos, romperlos en pedazos.
Cocotzci: tela ó hilo que se despedaza á bocados tirando de ellos.
Cocotzil: lo roto ó despedazado á bocado, ó trozos.
Cocotzlaahal, hi: v. p. ser despedazado á trozos los lienzos ó telas.
Cocotzlaantah: despedazar uno á uno y por bocados los lienzos, &c.
Cocotzol: las pedazos arrancados del lienzo rasgado ó hilos rotos.
Cocotztal: v. n. quedar despedazado á tirones arrancadas.
Cocoy ich: bizco, bisojo.
Cocodz: enroscado, medianamente arrollado; roscas.
Cocodzaan: p. p. de cocodzah.
Cocodzahil: que ha sido ó debe ser enrollado con repetición, ó con vueltas desiguales.
Cocodzah: v. a. arrollar, enroscar.
Cocodzahaan: p. p. cocodzah.
Cocodzchahal, hi: v. n. arrollarse, enroscarse demasiado.
Cocodzci: cosa que se arrolla mucho.
Cocodzlaahal, hi: v. n. arrollarse, enrocarlos todos sin cuidado.
Cocodzlaantah: v. a. arrollar ó enroscar uno á uno y con repetición.
Cocodzil: lo arrollado, ó dobleces del rollo.
Cocodzoc: cosa arrollada. / rueda.
Cocodztal hi: v. n. quedarse arrollado sin esmero ó cuidado.
Coczeen: azma, ahoguío
Coczidz: avaro, avariento
Coczidzil: avaricia, mezquindad.
Coctal, hi: v. n. ensordecer.
coh.
Coh, cohil: el jaguar ó leoncillo.
Coh, cohnahi: v. n. abatanar, golpear, pisonar, macear. / bruñir, antic.
Cohaan: p. p. coh. golpeado.
Cohah: v. a. abatanar, golpear, pisonar. macear.
Cohah: v. a. untarse ó tocar ligeramente.
Cohba: v. ref. golpearse, abatanarse, endurecerse por sí mismo.
Cohbil: que ha sido ó debe ser untado ligeramente ó golpeado.
Cohchahal, hi: v. p. ser golpeado ó abatanarse, pisonado.
Cohchek ó cochek:52
Cohencoh: que están untados ligeramente ó tocados de igual modo.
Coh ha: lobo marino.
Cohil: la abatanadura ó golpeo.
Cohil: v. coohil, cooh.
Cohlaahal, hi: v. n. ser golpeados ó untados todos, / tocados ligeramente.
Cohlaantah: v. a. golpear uno á uno. / tocar ligeramente y uno á uno algo.
Cohlac, lic: cosas que están abatanadas.
Cohlil: v. cohil.
Coh lomhool: golpearse ó darse cabezas con cabezas. / toparse los animales cornudos. / ponerse de cuernos.
Cohlomxulub: v. el anterior.
Cohob, bil: mazo, batan, pizon.
Cohobmazcab: martillo, mazo de herró, clava.
Cohocbal: que está abatanada ligeramente a otra cosa. untarse ó mancharse en el toque.53
Cóhol: p. p. de coohol: tocado ligeramente á otra cosa, untado ó manchado en el toque.
Cohtamba: v. ref. golpearse ó tocarse entre sí, ó unos con otros.
Cohyolob: aprendarse por casamiento.
Cohzah ó cohbezah: v. a. tocar.
Cohzahaan: p. p. de cohzah.
coi.
Coicab: v. n. abstenerse de deleites.
Coiba: retirarse, recatarse, extrañar, abstenerse, contenerse. / estarse rehacio, roncero, lerdo, estimarse en mucho v. coyba.
Coicabil: abstinencia de deleites.
Coil: locura, travezura, rabia ó hidrofobia.
Coilbil al: hijo bastardo de la mujer.
Coilbil mehen: hijo bastardo del hombre.
Coil pek: perro con rabia.
Coil uinic: hombre travieso ó enfermo de rabia.
Cokat: requebrar ó requerir de amores.
col.
Col, colil: milpa, sementera, labranza ó terreno laboreado.
Col, colnahi: v. n. milpar ó rozar montes, talarlos quemarlos y sembrarlos.
Col: sacar por fuerza como retraído. / despojar, robar, antic.
Colaan: p. p. de col, milpar.
Colaan: p. p. V. coolan.
Colabil: que ha sido ó debe ser halado.
Colah: v. a. milpar ó talar montes para hacer sementeras.
Colah: v. a. por halar; es coolah.
Colahaan: que ha sido milpado.
Colak: v. a. sacar bejucos, halarlos.
Colba: v. ref. huir el cuerpo, guiñarle, acercarse, escapar el cuerpo separándose poco del lugar, deslizarse. tu coluba. colaba uaye.
Colba: v. ref. desocupar ó evadirse, despoblar comunidad poco a poco, antic.
Colbaczah: rescate, el precio dado para conseguirlo.
Colbil: que ha sido ó debe ser milpado ó talado el monte.
Colbil: v. coolbil de cooltah.
Colcal: gargajear / gargajo; colcalil.
Colcaltah: v. a. gargajear, tocar para aclarar el pecho. / esgarrar.54
Colchahal: v. p. ser milpado ó tallado, rozar el monte. / ser halado ó tirada ó arrancada alguna cosa.
Colchoch: el que devana tripas.
Colcinah, colbanzah, colbezah: aflojar. antic
Colebil: por antonomasia la sacratísima virgen madre de dios.
Colel: señora ó ama.
Colelcumbil: que debe ser habida ó tenida por señora.
Colelcunzah: hacer, volver ó convertir á alguna mujer en señora.
Colelil: la propiedad ó condición de ser señora. tux u colelil.
Coleltah: v. a. tener alguna por señora, entrar á servirla como tal.
Coleltzil: persona con señorío ó que debe ser respetada como tal.
Colencol: cosas haladas con desórden.
Colich: sacar los ojos: castigo antiguo entre los indios para los amancebados.
Colkabtah: como sinónimo de zipitkabtah: es desusado.
Col laahal: v. p. ser miipados, rozados ó talados los montes. / ser tirados de, halados, atraídos hácia sí.
Col laantah: v. a. rozar, milpar, talar uno á uno los terrenos. / tirar de las cosas una á una.
Col lil: á cuenta de milpa.
Colohché: estacada y estacas para murar una casa y cerrarla.
Colohchean: p. p. de colohchetah.
Colohchebil: que debe ser ó ha sido murado con estacas.
Colohchetah: v. a. cerrar ó murar una casa con estacas. tabicarla.
Colol: v. coolol. milparse.
Cololche: paliza. V. colohche.
Colpahal, hi: v. n. halarse, allegarse ó separarse poco una cosa del lugar en que se hallaba.
Colpahaan: p. p. de colpahal.
com.
Com: breve, corto.
Comchahal, hi: v. n. acortarse, abreviarse: quedar corto.
Comcinah: abreviación, acortamiento.
Comcinzah: v. a. abreviar, acortar.
Comcinzahaan: p. p. del anterior.
Comcom: corto, breve, algún tanto.
Comcomil: brevedad, cortedad, lo corto, lo breve y la propiedad de serlo.
Comcomtal, hi: irse acortando de poco en poco.
Comcomtac bel: ocupado en cosillas ó futilidades.
Comencom: cortos, breves.
Comil: cortedad, brevedad: lo corto, lo breve. u comil.
Comlaahal, hi: v. n. resultar cortos, acortarse todos.
Comtal, hi: v. n. acortarse, abreviarse.
Com u uaan: bajo, corto de cuerpo.
con.
Con, cononahi: v. n. vender.
Con: vendedor, lo que se venden.
Conol: lo que se vende.
Conaan: p. p. de con: vender.
Conahaan: p. p. mas usado: conaan.
Conba: v. ref. venderse uno mismo.
Conbaalba: almoneda, subasta.
Conbil: que ha sido ó debe ser vendido ó enagenado.
Conchahal, hi: v. p. ser vendido, venderse por alguno.
Conconah: v. a. vender sin reparo ni tiento.
Conconahaan: p. p. del anterior.
Conconchahal, hi: v. p. ser vendidos sin reparo ni tiento.
Conconlaahal, hi: v. n. venderse todos sin reparo.
Coneh: cuatro días antes.
Coneex: vamos, partamos ó marchemos.
Conich: fruta que parece sana y por dentro no lo está. / hipocrecía.
Conlaahal, hi: v. n. venderse todas las existencias.
Conlaantah: v. a. vender uno á uno.
Conlil: modo de vender.
Conmuk: v. com. alquilarse, venderse á jornal.
Conol: venta, lo que se vende.
Conol, ni: v. p. V. coonol.
Conolté: vendible que es para vender, ó venal.
coo.
Coo, coil: loco, travieso, v. co.
Cooc, coocil: sordo.
Coocchahal, hi: v. n. ensordecerse.
Cooccintah: v. a. ensordecer á otro.
Cooccintahaan: p. p. del anterior.
Cooccinbil: que ha sido ó debe ser ensordecido.
Cooch, coochbaben: ancho, amplio.
Coochcinbil: que ha sido ó debe ser amplificado ó ensanchado.
Coochcintah: anchar ó poner ancho, dar anchura, / amplificar.
Coochcintahaan: p. p. del anterior.
Coochchahal, hi: v. a. quedar ancho, ó amplio.
Coochil: anchura, amplitud.
Coochlaahal: v. n. ponerse ó quedar ancho todos.
Coochlaantah: v. a. ponerlos ancho uno á uno.
Coochtal, hi: v. n. ponerse ancho.
Coococh: medianamente ancho.
Coocochchahal, hi: v. n. ponerse en poco mas ancho, ampliarse un poco mas.
Coocochtal: v. n. ampliarse, ponerse ancho.
Coocolah: halar ó tirar de alguna cosa con repetición ó frecuencia.
Coocotah: v. a. cercar de muchas albarradas, ó hecha sin órden ni tino.
Coocotz: v. a. despedazados como lienzos.
Coocotzah: v. a. despedazar como lienzos ó hilos separando las pedazos.
Coocodz: arrollado como petate.
Coocodzah: v. a. arrollar sin tiento.
Cooctal, hi: ensordecerse.
Cooh: caro, de mucho precio, cosa preciosa y de mucho precio.
Coohal ol: v. n. irse loco ó tonto, tontear.
Coohal ol: v. com. hacerse malo por perderse en costumbres.

Yüklə 7,8 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   59




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin