MüƏLLİFDƏN

«Sonra kitabı bəndələrimizdən seçdiklərimizə miras qoyduq.» 

---

261 
Bu səbəbdən də Quran ayələrini tam şəkildə dərk edib, kimsəyə 
açıqlamaq, sirlərinə agah olmaq Peyğəmbər, övliya və onların sadiq 
davamçılarından savayı kimsəyə nəsib olmayıb. Bütün bunları 
nəzərə alaraq, imam Sadiq (ə)-ın Əbu Hənifəyə etdiyi xəbərdarlığı 
heç də belə qəbul etmək olmaz ki, o hətta «Qul hu vəllahu əhəd» 
(De ki, O Allah birdir) kimi sadə ayələri belə başa düşməmişdir. 
2. QURAN ŞƏXSİ RƏY ƏSASINDA TƏFSİR 
OLUNMAMALIDIR 
Quranın zahiri mənalarının höccət olmadığını iddia edən şəxslər 
deyirlər: Quranın zahiri mənasına istinad edərək ayələri təfsir 
etmək, şəxsi rəy və nəzər əsasında təfsir etmək deməkdir. Bir halda 
ki, bir çox mütəvatir rəvayətlərdə Quranın şəxsi rəy əsasında təfsir 
edilməsi qətiyyətlə qadağan olunmuşdur. 
Cavab:
Bir qədər əvvəl qeyd etdik ki, təfsir dedikdə biz, ayələrin 
həqiqi mənalarının üzə çıxarılmasını və ayələrin anlamında mövcud 
olan çətin ifadə və müəmmaların hamısının başa düşüləcək bir 
tərzdə izah olunması nəzərdə tutulur. Çünki, ayələrin zahiri 
mənalarında heç bir anlaşılmazlıq nəzərə çarpmır. 
Ayələrin zahiri mənası təfsir adlandırılsa belə, biz onu şəxsi rəy 
və nəzər əsasında yazılmış təfsir kimi qəbul etməməliyik. Belə bir 
təfsir və onun məfhumu, ümumi kütlənin anlayacağı və dərk edə 
biləcəyi təfsirdir. 
Məsələn, əgər Nəhcül-bəlağədə Əli (ə)-ın oxuduğu dərin mənalı 
xütbələrdən birini çox sadə ifadələrlə tərcümə edəriksə, biz onu 
ümumi kütlənin başa düşə biləcəyi tərzdə bəyan etmiş oluruq. Və 
belə bir təfsiri biz, şəxsi rəy əsasında olunmuş təfsir 
adlandırmamalıyıq. Bu səbəbdən də imam Sadiq (ə) həmən mətləbə 
toxunaraq buyurur: Camaat mütəşabih ayələrin batini və həqiqi 
mənalarını dərk edə bilməyib, özlərini böyük çətinliyə düçar 
etmişlər. Onlar ayələrin batini mənalarına yol tapmadıqda, onu 
istədikləri kimi təfsir etmiş və özlərini ilahi övliyalardan ehtiyacsız 
güman etmişlər. Buna görə də, ayələrin həqiqi mənalarını 
soruşmağı belə özlərinə rəva bilməmişlər. 

---

262 
Quranın şəxsi rəy və nəzər əsasında təfsir olunmasının imam 
Sadiq (ə)-ın nöqteyi-nəzərindən haram buyrulduğu, nəql olunmuş 
rəvayətlərdən bir daha bizə bəlli oldu. Quranın təfsirini öz öhdəsinə 
götürmüş şəxs, ilk növbədə Peyğəmbərin (s) tövsiyələrinə əməl 
edərək Əhli-beytə (ə) müraciət etməli və onların buyurduqlarından 
ilham almalıdır. Onlar bəşəriyyətin ilham və hidayət mənbəyi 
olduqları bir halda, kimsə Quranın zahiri mənaları ilə qənaətlənərək 
şəxsi rəy və nəzər əsasında ilahi qanunlara dair hökm və fitva sadir 
etməməlidir. 
Əgər hər hansı bir müfti (fiqh alimi, dini rəhbər) və ya müfəssir, 
imamların Quran ayələrinə verdikləri izahatları, əlavə və istisna 
qanunları nəzərə almadan ayələrin zahiri mənalarına və ümumi 
qanunlara istinad edərsə, Quranı özünün şəxsi rəyi əsasında təfsir 
etmiş olur. Bir halda ki, nəql olunmuş bir çox rəvayətlərdə Quranın 
şəxsi rəy əsasında təfsir olunması qətiyyətlə pislənmiş və belə 
üsulun ilahi qanunlara zidd olduğu bildirilmişdir. 
Qeyd etdiklərimizdən belə məlum olur ki, Əhli-beytin (ə) 
Quranın təfsirinə dair verdikləri izahatları nəzərə alaraq, yenidən 
onun zahiri mənalarına istinad etmək, onu nəinki şəxsi rəy əsasında 
olunmuş təfsir, hətta adi bir təfsir adlandırmaq belə olmaz. 
Bütün bunları nəzərə alaraq qeyd etmək lazımdır ki, Quranın 
zahiri mənasına istinad olunmasının düzgünlüyünə dəlalət edəcək 
bir çox rəvayət nəql olunmuşdur. 
Bu iki qrup rəvayətlərdən belə bir nəticəyə gəlmək olur ki, 
Quranın şəxsi rəy ilə təfsir olunması, onun kəlmələrinin zahiri 
mənalarına əməl etmək deyil; onlardan birincisi (şəxsi rəylə təfsir) 
haram, ikincisi isə düzgün və təqdirə layiqdir.