Ceza mahkemelerinin suç sayılan eylemler için yaptırım olarak öngördüğü cezalar, hapis cezası ile adli para cezasıdır. Hapis cezası ile cezalandırılan kişinin özgürlüğü elinden alınmakta, kişi hapishane koşulları içerisinde yaşamaya mecbur bırakılmaktadır. Hapis cezası, suçun niteliğine göre ‘ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası’, ‘müebbet hapis cezası’ ve ‘süreli hapis cezası’ olarak belirlenebilir. Müebbet hapis cezası, hükümlünün hayatı boyunca devam ederken, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasında bu durum sıkı güvenlik rejimine tâbidir. Süreli hapis cezası ise en az bir ay, en fazla ise yirmi yıl olan hapis cezasıdır.
Bir yıl ve daha az süreli hapis cezaları kısa süreli hapis cezası olarak kabul edilir. Türk Ceza Kanunu’nun 50. maddesine göre kısa süreli hapis cezası, suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlı-ğa ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre, adlî para cezası, belirli yerlere gitmekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan yasaklanma, mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılma şeklindeki alternatif cezalara çevrilebili
Adlî para cezası ise suç oluşturan eylem için mahkeme tarafından belirlenecek gün sayısının, her gün için yine mahkemenin kişinin ekonomik ve diğer kişisel hâllerini dikkate alarak kanunda belirlenen sınırlar çerçevesinde belirleyeceği karşı lığıyla çarpılması sonucu bulunan miktardır. Bu ceza devlet hazinesine ödenir.
Adlî para cezası ise suç oluşturan eylem için mahkeme tarafından belirlenecek gün sayısının, her gün için yine mahkemenin kişinin ekonomik ve diğer kişisel hâllerini dikkate alarak kanunda belirlenen sınırlar çerçevesinde belirleyeceği karşı lığıyla çarpılması sonucu bulunan miktardır. Bu ceza devlet hazinesine ödenir.
Bu cezaların yanında, suçun niteliğine göre kişilerin belli haklardan mahrum bırakılması, suç işlemede kullandıkları eşyaların müsadere edilmesi (mülkiyetinin devlete geçmesi), suç işlemek suretiyle edinilen kazancın müsadere edilmesi, akıl hastalarına yönelik özel önlemlerin uygulanması gibi güvenlik tedbirleri adı verilen ceza hukuku yaptırımları da bulunmaktadır.
Belirtildiği üzere hukuktaki ceza niteliği taşıyan yaptırımlar sadece ceza mahkemeleri tarafından verilmez. idarenin de bazı durumlarda cezalandırma yetkisi vardır. Ancak hemen belirtmeliyiz ki, idarenin verdiği bu cezaların hukuka uygunluğ unu idarî yargıda denetlettirmek imkânı her zaman vardır. idarenin cezalandırma yetkisi öncelikle idari para cezalarıyla ortaya çıkar. Çeşitli kanunlarla idareye tanınan yetkiyle, idari görevliler belli durumlarda yine kanunlarla belirlenen para cezaları verebilirler. Söz gelimi Kabahatler Kanunu çerçevesinde emre aykırı davranış, dilencilik, kumar, sarhoşluk, gürültü, rahatsız etme, tütün mamullerinin tüketilmesi, kimliği bildirmeme, çevreyi kirletme, afiş asma, silah taşıma gibi eylemler için para cezası verilebilir. Bunun yanında Trafik Kanunu çerçevesinde verilen trafik cezaları idarî para cezalarıdır. Ayrıca pek çok kanunda, özellikle idareye yapılması gereken bildirimlerin zamanında yapılmaması nedeniyle idarî para cezası verilebilmesini düzenlenir.
Cebrî icra
Cebrî icra
Cebrî icra, kelime anlamı itibarıyla, zorla yerine getirme demektir. Bazı hukuk kuralları, kişilerin bazı eylemleri yapmalarını emreder. Bu durumu yukarıda, zorunlu tutmak veya mecbur kılmak şeklinde ifade etmiştik. Söz gelimi, bir ev kiralamış olun. Kiralanan ev, kira bedeli, ödeme şartları, kira süresi gibi hususlar hakkındaanlaşmış olmanızla ev sahibi ile aranızda bir kira sözleşmesi kurulmuş olur. Bu sözleşme çerçevesinde, mesela, her ayın ilk beş günü içerisinde kararlaştırılan kira bedelini ev sahibinin banka hesabına yatırmayı kabul etmiş olabilirsiniz. Eğer kararlaştırılan süre içerisinde kiranızı ödemezseniz ve hukukun öngördüğü diğer şartlar da gerçekleşmiş olursa, ev sahibi kira bedelini sizden faiziyle birlikte isteyebileceği gibi, evden çıkmanıza karar verilmesi için mahkemeye de başvurabilir. Kira bedelini ödemekte direnmeniz durumunda, icra daireleri vasıtasıyla eşyalarınız haczedilebilir ve satılabilir. Satımdan elde edilen parayla da ev sahibine alacağı ödenir. Üstelik eğer mahkeme sözleşmeye uymamanız nedeniyle evi tahliye etmenize (boşaltmanıza) karar verirse ve siz bu karara da direnirseniz, icra memurları, gerekirse kolluk kuvvetlerinin de yardımıyla eşyalarınızı evin dışına çıkarabilir.
Bu anlatım çerçevesinde cebrî icrayı, bazı hukukî yükümlülüklerin yerine getirilmemesi durumunda, devletin zor kullanma gücüyle bu yükümlülüğün gereklerini bizzat yerine getirmesi olarak tanımlayabiliriz.
Özel hukukun cebren icrası, borç ilişkileri dışında da ortaya çıkar. Söz gelimi bir velayet davasında, yani boşanmış bir çiftin çocuklarının kimin yanında yaşamaya devam edeceğine karar verilmesinin talep edilmesi durumunda yine cebrî icra-ya başvurmak gerekebilir. Çocuğun, dava süresince yanında kaldığı tarafın, mesela babanın değil de annenin velayetinde kalmasına karar verilmesi ve babanın çocuğ u anneye teslim etmemekte direnmesi durumunda, yine icra memurları, gerektiğ i takdirde kolluk kuvvetlerinin (polis veya jandarmanın) yardımıyla çocuğu babadan alarak anneye teslim ederler.
Tazminat
Tazminat
Hukuk kurallarının, ihlal durumunda yaptırımlar öngörmesinin ilk amacının hukuka uyma davranışının sağlanarak, hukukun öngördüğü düzenin ayakta kalması olduğunu belirtmiştik. Yaptırımın değindiğimiz ikinci amacı ise, hukuka aykırı eylemle bozulan düzenin mümkün olduğunca eski hâline getirilmesi idi. Nitekim cebrî icrada, hukuka aykırı eylemler söz konusu olduğunda hukukun öngördüğü düzen devlet eliyle zorla kuruluyordu. Ne var ki özel hukuk alanındaki bazı hukuka aykırı eylemlerin sonuçları, cebrî icra vasıtasıyla düzenin yeniden kurulmasına uygun değildir. Bir kişi hukuk kurallarına aykırı hareket etmek suretiyle bir başkasına zarar vermiş ise zararın giderilmesi, tazmin edilmesi gerekir. Tazminat, genellikle, zararın parasal değerine karşılık gelen bir ödeme yükümlülüğüdür.
