Avctarii indici tomus quartus

debat, sed eo fine ut diabolicis superstitioni-

bus abolitis Catholica religio prævaleret.

Qui procedendi modus ex historijs etiam com-

pertus habetur, de quo & aliàs dictum, isq́ue

est, quem Pontifex laudat, & dignum reputat,

ut proptereà Catholici Reges Pontificijs ve-

niant largitionibus munerandi. Et quis ita

mentis inops ut censeat Catholicos Reges per-

peràm Bullarum sensum suo temporali inten-

tos commodo interpretatos, apud quos doctis-

simos, & conscientiæ judices, & Conciliarios

constat extitisse, de quibus, n. 41.

  900. Num. 21. fœdus typographiæ error ir-Circa D.|Caramue-|lem cum|ejus vindi-|cijs.

repsit, dum pro Cremuele positus Caramuel,

pro Anglico inquam illo Furiarum partu, An-

gelici Præsul ingenij, & prole clarissima gra-

tiarum. In cujus laudes dum Baronus eo spiri-

tu, qui in ejus discursibus est manifestus, ex-

currit, ex vicinia nominum id habet, quod ita

laudem præ se fert, ut ingens constet esse con-

vitium, minimè hoc reponendum loco, qui in

nullo, sicut & immania alia, de quibus ille, esse

debuisset. Cujus quidem auctoritate, & hoc,

quod prosequimur, theorema juvat confirmas-

se, qui in Theologia fundamentali nu. 2037. ita

scribit: Secundò autem possumus dicere in Summo

Pontifice duas esse potestates & auctoritates (etiam

directas) ordinariam & extra ordinariam: illam,

qua Ecclesiam gubernet intacto Principum laicorum

imperio: hanc, qua etiam tacto: illam, qua ordina-

riè utatur, hanc, qua extraordinariè, & rarò: eo

videlicet casu, quo publicum bonum id postulet. Sic

ille pro casu, de quo ibi, licet pro eo, opportu-

niorem aliam censeat responsionem, cùm præ-

fatam & sufficientem & adaptabilem simul

cum alia affirmet, licet subdubitans posse con-

stare. Non ergo de sufficientia dubitat, sed de

constantia inter illas. Quod quidem ad ca-

sum, in quo sumus, de Infidelibus loquendo

potest convenienter aptari, in quo Pontifices

extraordinaria usi sunt potestate, & ita etiam

rarò, & ut summum rei, de qua agebatur, mo-

mentum, videbatur postulare. Conversio sci-

licet novi mundi, pro qua oportuit Catholicos<-P>@@

<-P>Reges magnorum propositione præmiorum

excitari. Nec de his plura.

CIRCA

REGEM.

§. II.

Circa obligationem Regum Catholicorum

Ministros Evangelicos pro Indijs suis

sumptibus providendi.


901. DE hoc dictum Cap. 3. & 4. ubi & deRegum no-|strorumcura|circa Mini-|strorum|missiones

exteris non repellendis; pro quibus

ad rationabilem dispositionem inclinata est

Regia benignitas, licet non defuerint, qui eo

non obstante, pro ea, quam habebant in regi-

mine potestatem, id impedire conati fuerint,

immò & reipsa executionem Regij Indulti re-

tardarint. Sed summa & pietas, & zelus verè

Catholicus Reginæ nostræ Mariæ Annæ Au-

striacæ quod à Serenissimo fuerat conjuge

Philippo Quarto concessum & firmavit &

auxit, unde sine offendiculo jam & Regiæ &

Apostolicæ progrediuntur Missiones. Pro qui-

bus aliàs impedendiis, ex nescio quibus titulis,

nec veritate, nec charitate subnixis, aliquorum

malesana industria desudavit. Sed quidquid li-Necessarij|illi, licet|aliquando|circa ipsos|errari con-|tingat.

buerit agitent, loquantur, inclament, qui ejus-

modi sunt, Europæi Ministri in Indijs, conve-

nientes sunt, necessarij sunt, inexcusabiles

sunt; dummodò tales illi, quales vidimus à

Pontifice postulari. Quo in negotio fateor er-

rari aliquando posse, immò & erratum, dum

qui putabantur idonei, sunt inepti; immò &

noxij deprehensi. Sed hoc fragilitas humanæ

providentiæ in rebus omnibus experitur in-

commodum. Taceo Iudam, pro cujus electio-

ne altior providentia, Nicolaus electus cumAct. 6.|v. 5.

Stephano, & quinque alijs Diaconis ab Eccle-

sia sacris honoribus in Martyrologio decoratis.

Prius illud, quod circa Exploratores Terræ

promissionis accidit, de quo Numer. 13. Duo-

decim electi à Mose ex principibus Tribuum

jussu Domini: Fecit Moyses, quod Dominus im-Numer. 13.|v: 4. & 14.|v, 1. & seqq,

peraverat, de deserto Pharan mittẽs principes viros

v. 4. Sic autem electi, exploratione facta ni-

mis multùm narratione incomposita nocue-

runt, Igitur vociferans omnis turba flevit nocte

illa, & murmurati sunt contra Moysen & Aaron

&c. Cap. 14. v. 1. & seqq. ubi de seditione &

supplicio exploratorum decem, & aliorum,

Josue & Caleb & laudatis à Domino, & mul-

tipliciter honoratis. Ex quibus habemus in ele-

ctionibus ad ardua opera, etiam Deo imperan-

te, cùm tamen industria admisceatur humana,

infortunatos supervenire successus, neque

proptereà à prosecutione illorum, in quibus

caussa Dei agitur, desistendum. Et qui-

dem in eorum electione, qui ad munia sæ-

cularia, & verò etiam Ecclesiastica, deligun-

tur, crebri deprehenduntur errores, nec tamen

propterea ab electione, & missione cessatur.

@@0@

@@1@312 Recognitio Tomi I. Thesauri Indici.


  902. Prodijt etiam nuper Regia schedula,Circa sche-|dulam|quamdam|pro Missio-|narijs juxta|Regium in-|tentum oc-|cupandis.

qua Proregibus præcipitur ut attentiùs invi-

gilent circa Religiosos, qui Regijs sumptibus

ab Hispania mittuntur daturi operam se dulam

Indorum conversioni. Nam ad aures Regias

pervenerat ex illis plures in majoribus & cele-

brioribus Religiosis domibus residere illius fi-

nis immemores, propter quem ad Indias sunt

Regijs & sumptibus, & mandatis, Pontificio

armatis robore, destinati. In quo quidem, si

quidquam est animadversione dignum, dignum

profectò est ut ea stante corrigatur, quando-

quidem & non stante Regiæ & Pontificiæ de-

beret prorsus obsequi voluntati. Sed verò circa

hoc experientia magistra scimus, sicut &

circa alia multa, nimis quandoque excedere

delatores. In hac quidem Peruviana ProvinciaQuam id|exactè in|Provincia|Peruviana.

Indicarum maxima 22. ex prædictis sunt, ex

quibus Limæ unus Indica instructus lingua

Indorum Xenodochium ferè quotidie frequen-

tat operosissima, & momenti maximi missio-

ne. Tres in scholis studia prosequentes. In No-

vitiatu unus Operarius Indorum veteranus, cui

is datus locus ut requiescat à laboribus suis,

licet ibi adhuc senex in ministerijs Societatis

laudabiliter collaboret. In Callanensi portu al-

ter, qui & ipse satis arduum aggressus introi-

tum ad remotas Indorum Provincias labore in-

credibili grandævus, sed in senecta uberi ope-

rarius indefessus. Ubi & alius, quem post lin-

guarum Indicarum studium invaletudo auram

compulit quærere mitiorem, sed perutili occu-

patione. Truxillij & unus præfatis senior, sed

qui eorum zelum & laborum instantiam æmu-

letur. Cusci tres, duo grandęvi, fractis jam vi-

ribus, Indicis jampridem Missionibus & mi-

nisterijs seriò & constanter addicti. Unus ad

similia adspirat, florente juventa, cujusdam

regiminis necessarijs vinculis præpeditus. In

Iuliensi Residentia duo Tertiam post studia

confecta obeuntes Probationem. In Collegio

Pacensi unus degit Operarius egregius, qui

Salmanticæ studens, & nemini ingenio secun-

dus, ad cursusque Theologici contendens me-

tam, Indica vocatione pulsatus spes illas ma-

gni nominis in moderatione cathedrarum Su-

perioribus annuentibus dereliquit, & Indicæ

linguæ mirabili comparata peritia ministerium

suum ita implet, ut unus pro multis sit, eo in

oppido, in quo messis non solùm multa, sed

præ alijs & copiosior, & floridior Christianæ

dotibus pietatis. Argyropoli & unus, qui sicut

de alio Cuscensi dictum, nondum valuit addi-

ctus alijs, ad quæ utilis adagit necessitas, erga

Indos zelum, quem refovet, explicare. In Mis-

sione S. Crucis, & Moxorum, illi contermina

regione, & satis quidem remota reliqui sex vo-

cationi suæ digno sudore respondent. Ubi

non prætereundus quidam adultus Sacerdos

Indicis linguis addiscendis ineptus, sed mini-

mè inutilis. Factum hinc ut Excellentissimus

Prorex Schedulam dictam hucusque Supe-

rioribus Societatis non censuerit intimandam,

abundè conscius de illorum circa hoc sollicitu-

dine, & ministeria non conspicatus solùm, sed

admiratus.

  903. Ubi & observatione dignum occur-<-P>@@Singularis

<-P>rit, solam Societatem in hac Peruviaña Pro-quædam il-|lius laus.

vincia de adsciscendis adjutoribus Europæis

esse sollicitam; nulla enim Religio alia in eam

curam incumbit, dum sufficientes se habere

ministros, pro ijs, quæ ipsas constringunt, obli-

gationibus arbitrantur. Quidquid de illis sit,

de quibus nihil ad nos, negari nequit eximium

esse illud & zeli animarum, & fraternæ chari-

tatis argumentum. Quod cùm Reges nostri re-

cognoscant, erga adducendos benigna libera-

litate annuunt, sollicitudinis erga hoc pertina-

cia sancta collaudata. Europæos desiderat stre-

nuos adjutores, & non solùm Hispanos, sed

Italos, Belgas, Austriacos, Bohemos, & alios,

genuina Societatis benevolentia complectitur,

probè scientes quantùm illi boni attulerint,

Bertonij, Monitolæ, Vincentij, Chiqueti, Becij,Exteri|quàm utiles|ipsi fuerint,

Sotalelij, Rugæ, Turriani, Regij, Georgij, Torna-

boni, Egidiani, Alexij, ab Augusta, Coronati, Rui-

zij, Campi, Palasij, & alij, quorum memoria in

benedictione est. Eccli. 45. v. 1. Reginam essePsal. 44.|v. 10.

Societatem, de qua Vates rex Psal. 44. Astitit

regina à dextris tuis in vestitu deaurato, circumda-

ta varietate, dictum & exornatum à Nobis in

Epithalamio. Et cùm Provincia Peruviana no-

bilis portio illius sit, prærogativa simili deco-

ratur, ut aureo scilicet ornamento charitatis

amicta varietatem pulcherrimam ex nationum

varietate venientem amplectatur. Hic Peru-

viani, Chilenses, Panamenses, Carthaginien-

ses, Mexicani, Castellani, Bœtici, Toletani,

Aragonienses, Catalaunienses, Navarri, Ro-

mani, Mediolanenses, Neapolitani, Genuen-

ses, Belgæ, Alemani, Lusitani, quin & Galli,

fraterno vinculo colligati, ut dicere cùm Pro-

pheta Evangelico illi quàm verissimè valea-

mus: Leva in circuitu oculos tuos, & vide, omnesIsaias 49.|v. 18.

isti congregati sunt, venerunt tibi. Vivo ego, dicit

Dominus, quia omnibus his velut ornamento vestie-

ris, & circumdabis eos tibi quasi sponsa. Isai. 49.Acharitate|firmitas.

v. 18. Utinā hic sit spiritus in illa perpetuus, sic

enim & perpetuam felicitatem ipsi possumus

polliceri: sic enim & Psalmus præfatus, cujus

extremum illud etiam aureum, sicut & fimbriæ

aureæ, de quibus ibidem: Pro patribus tuis natiPsal. 44.|v. 17. & 18.

sunt tibi filij. Proptereà populi confitebuntur tibi in

æternum, & in sæculum sæculi. v. 17. & 18. Pro

quo & illud 1. Cor. 8. v. 1. Scientia inflat, chari-1. Cor. 8.|v. 1.

tas ædificat. Ut non scientiæ, sed charitati fir-

mitas debeatur. Quod est pro Societate, & pro

alijs notabile documentum. Cui & concinit

aliud ex eodem cęlesti Magistro Ephes. 3. v. 17Ephes. 3.|v. 17.

In charitate radicati & fundati. Hinc & San-

ctissimus Fundator in Proœmio Constitutio-

num sic fatur: Quamvis summa Sapientia & boni-Constitut.|Societatis.

tas Dei Creatoris nostri ac Domini sit, quæ conser-

vatura est, gubernatura, atque promotura in suo

sancto servitio hanc minimam Societatem IESV,

ut eam dignata est inchoare: ex parte verò nostra

interna charitatis & amoris illius lex; quam San-

ctus Spiritus scribere, & in cordibus imprimere

solet, potiùs quàm ullæ externæ Constitutiones,

ad id adjutura sit &c. Super charitatem ergo

moles Societatis operosa consurgit: unde &

Provinciæ nostræ inde firmitas expectan-

da, licet scientiæ ita sit ornata lumini-

bus, ut non sit cur debeat multis, ex illu-<-P>

@@0@

@@1@§. III. Circa præmia Conquisitorum. 313

<-P>strioribus invidere, ubi & verbo invidiam

abesse desidero.

§. III.

Circa compensationem laboris in Conquisi-

toribus.


904. DE hoc Capite 5. in cujus fine addu-Præmia|Conquisito-|ribus ut|deberi Epis-|copus Chia-|pensis infi-|ciatur.

ctus Fr. Joannes de Silva conten-

dens neque Conquisitoribus, neque eorum suc-

cessoribus remunerationem deberi ob eorum

crudelitatem, & Conquistæ qualitatem. Pro

quo etiam multus est F. Bartholomæus de las

Casas, aut Casaus in brevissima relatione, ut

ipse vocat, destructionis Indiarum, Philippo

Secundo tunc Principi, & Hispaniarum Gu-

bernatori præsentata. Sed licet brevissima ipsi

visa, adeò est funestissimis, & incredibilibus

atrocitatibus referta, ut volumini possit satis in-Parte 8.|Auctarij|Sect. 50.

genti coęquari. De quo à Nobis dictum aliàs.

Et quod ad Peruvium spectat, de nullo Indico

tractu pejùs videtur ille sensisse de quo fol. 40.

pag. 2. & seqq. unde illi præ alijs congruit, quod

habet fol. 20. pag. 1. ubi ita scribit Latinè red-

ditus: Non vident cœci, & ambitione ac diabolica

cupiditate turbati, non ideò vel punctum juris ad-

quirere. Cùm verè sint timores, & metus illi ca-

dentes in constantißimos viros, unde jure na-

turali, divino & humano quidquid fit ut va-

leat, evanidum est, præter reatum & obligationem

remanentes infernalium suppliciorum: & insuper

offensæ & damna, quæ Castellæ Regibus inferun-

tur, illa ipsorũ regna destruentes, & in nihilum re-

digentes (quantùm in ipsis est) omne jus quod habẽt

in universas Indias. Et hæc sunt, & non alia obse-

quia, quæ Hispani dictis Dominis Regibus in terrisIus in uni.|versas In-|dias ut Ca-|tholicis Re-|gibus com-|petere fa-|teatur.

illis præstiterunt, hodieque præstant. Hæc ille scri-

bens Anno 1542. Juxta quæ nihil habuerunt

aut habent Catholici nostri Reges, quod in

Conquisitoribus remunerari teneantur. Circa

quod id dicendum, quod circa P. Silvam. In

hoc autem præfati Scriptoris, acerrimi quidem,

& severitatis intolerandæ, amplectendus sen-

sus, quòd Regum nostrorum jus in Universas

Indias clarissimè recognovit; neque id ratione

propulsatorum Indiarum turbinum, cùm pro

pacifico Indorum agendi genere multa habeat

in præfato Scripto. Et ita pariter alij Religiosi

ex ijs, qui in eas regiones pro Evangelij præ-

dicatione venerunt. Pro quo apud eumdem

extat luculenta narratio fol. 27. pag. 2. ubi ita

ille: Fecerunt ipsis (Indi scilicet Patribus Fran-

ciscanis in Iucatania) Ecclesias, Templa, & do-

mos, & ex alijs Provincijs ipsos, ut se in illas con-

ferrent, invitabant, ut prædicarent illis, & Dei

notitiam instillarent, & illius etiam, quem ma-

gnum esse Castellæ Regem proclamabant. Et à Fra-

tribus persuasi hucusque in Indijs rem non visam

peregerunt duodecim aut quindecim Reguli, &

multorum vassallorum ac terrarum domini, seorsum

singuli populos congregantes, rogatis suffragijs, &

postulato consensu, sponte sua se dominio Regum

Castellæ subjecerunt, Imperatorem uti Regem Hi-

spaniæ ut supremum & universalem Dominum ac-

cipientes, & signa quædam instar subscriptionum<-P>@@

<-P>effecerunt, quas apud me habeo cum attestatione

Fratrum prædictorum. Sic dictus Scriptor.

  905. Sed luculentius testimonium perhibetLuculentius|illius testi-|mon um.

Propositione 16. fol. 55. pag. 2. sic dicens: Po-

tuit providè, licitè, & justè Romanus Pontifex

Vicarius IESV Christi auctoritate divina, cujus

sunt omnia regna cælorum & terræ, investire Reges

Castellæ & Legionis de supremo, & superno impe-

rio universi Orbis Indiarum, constituens eos Im-

peratores super reges plures, Catholicis eorum

personis assumentibus excellentiam & dignitatem

regiam; & ita eligens ipsorum regiam industriam

ut medium convenientißimum, immò & necessa-

rium, ad finem Christianum dictum ordinatum.

Propositione etiam sequenti id confirmat, &

explicans sic inquit: Reges Castellæ & Legionis

sunt veri principes superani, & universales Domini

& Imperatores super multos reges, ad quos de jure

pertinet illud Imperium altum, & universalis ju-

risdictio supra omnes Indias, auctoritate, conceßio-

ne, & donatione dictæ Sanctæ Sedis Apostolicæ, &

ita divina auctoritate. Et hoc est, & non aliud fun-

damentum juridicum & substantiale, supra quod

fundatum extat, & innititur. Hæc ille, cui cum

Genesio de Sepulreda viro doctissimo & Impe-

ratoris Caroli V. Chronographo, concertatio

magna fuit circa bellum, an scilicet ab eo

negotium conversionis potuerit inchoari, &

cùm acriter in Congregatione ab Imperatore

designata ex Conciliarijs & Theologis fuerit

decertatum, nihil invenitur regia auctoritate

decisum affirmante Genesio, & Chiapensi ne-

gante. Quamvis iste à bello abstinendum di-

xerit, si Indi pacificè requisiti plenam Regi-

bus admiserint subjectionem, sic enim & eo-

rum instructionibus cavebatur.

  906. In eo autem constantissimè Episco-Circa Com-|mendas|quid ille, &|quid Reges|Catholici.

pus institit, ne præmij titulo Conquisitoribus

Indorum commendæ conferrentur; pro quo

viginti rationes proponit & exornat, quas adeò

concludentes judicat, ut censeat ab Imperato-

re & successoribus juramentum pro eo esse prę-

standum. Quod quidem neutiquam obtinuit,

Commendæ siquidem institutæ sunt, neque

gravissima illi inconvenientia deprehensa, quæ

ab illo inculcata, perpensa, & multipliciter ro-

borata sunt, de quibus Titulo 7. Et alibi. Visum

enim est Regibus nostris, multorum & sapien-

tium & expertorum præmisso consilio damna

illa à præfato exaggerata Scriptore posse debi-

tis cautionibus additis præcaveri, rebus jam

non ita turbulenter procedentibus, neque ali-

ter posse Conquisitorum animos tranquillari.

Et quidem tantùm abest, ut in eo aliquis fue-

rit notatus excessus, ut illos cum iteratis que-

rimonijs Successores & alij mirentur, adeò exi-

gua fuisse remuneratione contentos: fuerunt

siquidem Commendæ ferè vitalitię, ut vix ne-

potes attingant, & proptereà ulterior proge-

nies cogatur mendicare. Quod aliqui paren-

tum supplicium interpretantur, eo quòd in

conquisitione non ea fuerit temperantia ser-

vata, quam & Christiana pietas, & Regum

Catholicorum voluntas deposcebat. Sed qui-

dem qui rem prudenter expenderit: quam fue-

rit difficilè modum in istis servari facilè depre-

hendet.

@@0@

@@1@314 Recognitio Tomi I. Thesauri Indici.

  907. Et majora quidem præmia ij conse-Præmiorum|exempla in|Conquisita-|toribus.

cuti sunt, qui pro Hispaniæ recuperatione à

Mauris occupatæ Regibus ejus servierunt,

apud civitates ipsas & populis vectigalibus, &

terris frugiferis ditati, ut libenter ea de caussa

patrias reliquerint mansiones. Inter tradendæ

à Mauris Hispalis conditiones una illa, ut Lu-

ciferi fano, Aznalfarachio, atque Niebla oppidisP. Mariana

retentis, reliquæ arces & oppida Hispali contribu-

ta victoribus traderentur, ut scribit P. Mariana

Lib. 13. Cap. 7. Pro quo & eruditus P. Hiero-P. Hieron.|Pardus.

nymus Pardus de Excellentijs D. Iacobi Hispaniæ

Patroni Lib. 4. Cap. 13. ubi quamplures è prima

Galeciæ nobilitate congerit, Hispali & Cor-

dubæ à Sanctissimo Ferdinando Rege, in

earum territorijs ob navatam operam expugna-

tioni perpetua hereditariorum proventuum

consignatione ditatos. Ex quibus Saavedrij

sunt Comites de Cestellar, quorum status in

femina modò residet præclarissima D. Maria

Teresia Excellentissimi Comitis Dom. Bal-

tassaris de la Cueva Peruviani Proregis con-