Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

Базарын нормал фяалиййятинин шяртляри

Yüklə 15,57 Mb.

səhifə	10/43
tarix	21.11.2018
ölçüsü	15,57 Mb.
	#84324

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 ... 43

Тялябя тясир едян амилляр
Тяклифя тясир едян амилляр

Базарын нормал фяалиййятинин шяртляри

Игтисади ресурсларын мювъудлуьу

Рягабят мцщитинин мювъудлуьу

_Џn_zYruri_ş_YrtlYr_:_ZYruri_YlavY_ş_YrtlYr_:
Сярбяст гиймятляр
Ресурсларын щярякятинин чевиклийи

Инфраструктуранын йарадылмасы вя инкишафы

Мцлкиййят формаларынын мцхтялифлийи

Базар инщисарларынын олмамасы

Сосиал мцдафия тяминаты

Хцсуси мцлкиййят щцгугуну мцщафизя едян ганунларын фяалиййяти

Эизли игтисадиййатла мцбаризя

Дцнйа базары иля ялагя

Сярт малиййя , кредит, банк системи

_{Sxem 1. Bazarın normal fYaliyyYtini tYmin edYn şYrtlYr}
_{§2. Bazar qanunları vY bazar mexanizmi. Bazar YlaqYlYrinin tiplYri.}

_Bazar_mьrYkkYb_{mьnasibYtlYr}_sistemidir_vY_bu_{mьnasibYtlYr}_bazara_xas_olan_qanunlarla_vY_onlar_ı_n_fYaliyyYt_mexanizmlYri_ilY_{tYnzimlYnirlYr}_._Bu_qanunlara_aiddir_:_tYlYb_qanunu_,_tYklif_qanunu_,_rYqabYt_qanunu_,_dYyYr_qanunu_,_mYnfYYt_qanunu_vY_s_._Bu_qanunlar_ı_n_hYr_birinY_xas_olan_fYaliyyYt_mexanizmi_vard_ı_r_vY_onlar_mYcmu_halda_bazar_ı_n_fYaliyyYt_mexanizmini_tY_ş_kil_edir_.

_{Цz konkret nцvьndYn asılı olmayaraq, hYr bir bazar aşağıdakı Ysas ьnsьrlYrY sцykYnir, onlara Ysaslanır: qiymYt, tYlYb vY tYklif, rYqabYt. Bazar mexanizminin bu ьnsьrlYrini Ytraflı şYrh edYcYyik. MYhz bazar mexanizminin bu ьnsьrlYrinin fYaliyyYti sayYsindY YvvYlki mцvzuda gцstYrilYn ьз Ysas vYzifY – nY istehsal etmYk? necY istehsal etmYk? kimin ьзьn istehsal etmYk? – hYll olunur. Bunu dYrsliklYrdY verilmiş belY bir misalla izah edirlYr: fYrz edYk ki, Yhalinin gYliri artıb vY istehlak etdiyi kartofu azaldıb Yt almağa ьstьnlьk verir. BelY olduqda kartofa olan tYlYbat azalır vY Ytin alınması зoxalır. BelY olduqda Ytin qiymYti artır vY kartofun qiymYti aşağı dьşьr. NYticYdY kartof istehsalзısı YlavY gYlir gцtirY bilmir vY sahYyY YlavY kapital qoymur. Heyvandarlıq gYlirli sahY olduğundan başqa sahibkarların diqqYtini cYlb edir vY sahYyY YlavY kapital qoyulur. Kartof istehsalзıları mYnfYYtin bir hissYsini itirdiyinY gцrY daha gYlirli sahY axtarırlar.}

_Mü_Y_yy_Y_n_bir_dövr_Y_rzind_Y_qiym_Y_tl_Y_rin_nisb_Y_tind_Y_ki_d_Y_yi_ş_iklik_Y_t_istehsal_ı_n_ı_art_ı_r_ı_r_v_Y_kartofun_istehsal_ı_n_ı_azald_ı_r_._Bazarda_Y_tin_müxt_Y_lif_növl_Y_rinin_qiym_Y_tl_Y_ri_d_Y_müxt_Y_lif_olacaq_v_Y_Y_halinin_h_Y_r_bir_t_Y_b_Y_q_Y_si_g_Y_lirin_Y_uy_ğ_un_olan_qiym_Y_tl_Y_rl_Y_Y_t_alacaq_._Bu_proses_bazarda_tarazl_ı_q_yarad_ı_r_._Bu_tarazl_ığı_yaradan_birinci_qiym_Y_t_oldu_–_m_Y_hz_qiym_Y_t_istehsalç_ı_n_ı_istehsal_ı_n_istiqam_Y_tini_d_Y_yi_ş_m_Y_y_Y_m_Y_cbur_etdi_._Qiym_Y_tin_d_Y_yi_ş_m_Y_si_istehsal_texnologiyas_ı_n_ı_seçm_Y_y_Y_t_Y_sir_etdi_._N_Y_tic_Y_d_Y_g_Y_lirl_Y_rin_mövcud_s_Y_viyy_Y_sind_Y_m_Y_hsulu_kiml_Y_r_t_Y_r_Y_find_Y_n_istehlak_ed_Y_c_Y_yini_qiym_Y_t_mü_Y_yy_Y_n_etdi_.

_{TYlYb – (alıcılıq qabiliyyYti) bazarda YmtYYlYrY olan tYlYbatdır ki, istehlakçı bazar qiymYtindYn vY pul gYlirindYn asılı olaraq ala bilYr, yYni ala bilYcYyi YmtYYnin miqdarıdır.}

_{TYklif – bu mövcud qiymYtlYrlY satılmaq üçün bazarda olan YmtYY vY xidmYtlYrin miqdarıdır.}

_{TYlYb vY tYklifin nisbYtindYn asılı olaraq, qiymYt «tarazlı» adlanan qiymYt Ytrafında enib-qalxır. KYnarlaşma nYticYsindY qiymYtin elY bir sYviyyYsi qYrarlaşır ki, bu da tYlYb vY tYklifin tarazlığına sYbYb olur, istehlak vY istehsal arasında tarazlıq yaranır.}

_{RYqabYt – bazar mexanizmindY hYrYkYtverici «mühYrrik» rolunu oynayır. BelY ki, hYr bir sahibkarın mYqsYdi maksimum mYnfYYt YldY etmYkdir. Buna görY o, tYsYrrüfat fYaliyyYtinin miqyasını genişlYndirir. Bu zaman hYr bir sahibkar daha Ylverişli istehsal şYraitinY malik olmağa, YmtYYlYrini satmağa, istehsalını genişlYndirmYyY çalışır. NYticYdY, sahibkarların münasibYtlYri bYhslYşmY, rYqabYt forması alır. gYr tYklif tYlYbdYn çoxdursa, bu zaman hYmin YmtYYnin satıcıları arasında rYqabYtY başlayır. Öz YmtYYlYrini satmaq üçün hYr bir satıcı qiymYti aşağı salmaqla müştYrini özünY cYlb etmYyY çalışır. Prosesin uzun çYkdiyi bir şYraitdY hYmin YmtYYnin istehsalı azalır. TYlYb tYklifdYn çox olduqda isY rYqabYt alıcılar arasında baş verir. İmkanlı alıcı daha yüksYk qiymYt tYklif edir. Qıt olan hYmin YmtYYyY tYlYb artdığına görY onun istehsalı genişlYndirilir. Bazar mexanizmi bu qayda ilY fasilYsiz fYaliyyYt göstYrir.}

_{Lakin bazarda YlaqYlYrin tiplYri müxtYlifdir. MYlum olduğu kimi natural tYsYrrüfatda istehsal olunmuş mYhsul bilavasitY bölgü sferasına daxil olur vY bölünür. Bu zaman istehlakçı arzusu ilY seçim edY bilmir. Bazar tYsYrrüfatı şYraitindY isY onun subyektlYri iqtisadi cYhYtdYn azaddırlar.}

_{Alıcının azadlığı –YvYzedici vY sYrbYst nemYtlYrdYn istYdiyini seçmYk azadlığı, Yn yaxşı xidmYt göstYrYn vY YmtYYsini Ylverişli şYrtlYrlY satanı tapmaq azadlığıdır.}

_{Satıcının azadlığı – daha münasib alıcı tapmaq, satışdan YldY etdiyi pula öz arzusuna uyğun sYrYncam vermYk azadlığıdır.}

_{Alıcı vY satıcı üçün azadlıq ticarYt sövdYlYşmYlYrindY istYdiyi qYdYr seçim etmYk imkanında olmasıdır. Bazar şYraitindY mümkün olan azadlığı iqtisadçılar üç tipY ayırırlar: 1. azad bazar; 2. qeyri-leqal bazar; 3. tYnzimlYnYn bazar.}

_{Azad bazar tipi şYraitindY maksimum iqtisadi azadlıq var. Başqa sözlY burada kortYbiilik, inkişafın nYticYlYrinin bilinmYmYsi, idarYolunmazlıq hökm sürür ki, bu da tYdavül sferasında klassik kapitalizmin Ysas cYhYtlYrindY ifadY olunur. Bu cYhYtlYr aşağıdakılardır:}

_{bazarda bir o qYdYr dY böyük olmayan firmanın fYrdi mülkiyyYtçisi sYrbYst davranır;}
_{istehsalçı alıcı ilY YvvYlcYdYn sövdYlYşmYmiş istehsal edir;}
_{istehsalçı istehsal etdiyi mYhsulun YhaliyY pYrakYndY satışı ilY özü mYşğul olur.}

_Bu_bazar_tipindY_hYr_iki_bazar_subyekti_iqtisadi_suverenliyY_malikdir_._DцvlYt_bu_bazar_ı_mцhkYm_qanunlarla_tYnzim_etmir_._Ancaq_bazar_ı_n_bu_dYrYcYdY_azad_olmas_ı_onun_agentlYrinin_цzba_ş_ı_nal_ığı_na_,_qaydalara_YmYl_etmYmYsinY_gYtirib_з_ı_xar_ı_r_._Buna_gцrY_dY_onu_«_vYh_ş_i_bazar_{», «}_sivil_olmayan_bazar_»_adland_ı_r_ı_rlar_.

_Qeyri_-_leqal_bazar_tipi_öz_subyektl_Y_rinin_davran_ı_ş_ı_na_gör_Y_azad_bazar_tipin_Y_yax_ı_nd_ı_r_,_ancaq_ondan_köklü_f_Y_rql_Y_ri_vard_ı_r_._Bu_baz_ı_r_ı_n_iki_növü_var_:_gizli_bazar_v_Y_qara_bazar_.

_{Cizli bazar – adından göründüyü kimi qanunla icazY verilmYyYn, patent vY lisenziya olmadan, vergi ödYmYdYn fYaliyyYt göstYrir. Bu cür ticarYt forması çox vaxt möhtYkirlik xarakteri alır, az tapılan YmtYYlYrlY gizli alverçilik edilir.}

_{Qara bazar – burada satışına icazY verilmYyYn YmtYYlYrin gizli ticarYti hYyata keçirilir. QanunvericilikdY (AzYrbaycanda) silah satışı, partlayıcı maddYlYr, partlayıcı qurğular, narkotik vasitYlYr satışı qadağandır. Gizli çap üsulu ilY mYşğul olmaq, parnoqrafik xarakterli material çap edib yaymaq da qadağandır.}

_{Azad bazar vY qeyri-leqal bazar dövlYt ticarYtindYn kYnarda fYaliyyYt göstYrir. Bazar kortYbiiliyi, qeyri-leqal bazarlar inkişaf etmiş bazar ölkYlYrindY dY mövcuddur. sas bazar tipi «tYnzim olunan bazar»dir.}

_{TYnzim olunan bazar – bu dövlYt tYrYfindYn dYstYklYnYn müYyyYn qaydalar Ysasında fYaliyyYt göstYrYn bazardır. BelY bir bazara keçid XX YsrdY baş vermişdir. Bu bazar YlaqYlYrinin mütYşYkkil olması vY idarY edilmYsi meylinin güclYnmYsi sayYsindY mümkün olmuşdur. Artıq, müasir dövrdY iri müYssisYlYr qeyri-müYyyYn alıcı üçün istehsal etmir. İri firmalar YvvYl müştYrisini (alıcısını) tapır, yaxud dövlYtdYn sifariş qYbul edir, sonra istehsala başlayır. MYsYlYn, dYzgahlar sifarişlY satılır vY bazar yeni cYhYtlYrlY zYnginlYşir. TYnzim olunan bazarın Ysas cYhYtlYri bunlardır:}

_{1. YmtYYlYrin Ysas kütlYsi böyük tYsYrrüfat birliklYri tYrYfindYn reallaşdırılır.}

_{2. mYhsulun böyük hissYsi YvvYlcYdYn bağlanmış kontraktlar, firmalırın vY dövlYtin sifarişlYri Ysasında hazırlanır.}

_{3. böyük bir ticarYt vasitYçilYri ordusu YmtYYlYrin istehsalçılardan istehlakçılara çatdırılması ilY mYşğuldur.}

_{4. iri istehsalçılar YvvYl bazarı öyrYnir vY alıcıların tYlYbini formalaşdırır.}

_{5. dövlYt bazarda qanunla «oyun qaydaları»nı müYyyYn edir.}

_{XX Ysrin ikinci yarısından etibarYn bazar YlaqYlYri xeyli mürYkkYblYşir. gYr keçmişdY istehsalçı özü mYhsulunu birbaşa satırdısa, müasir dövrdY çoxsaylı vasitYçilYr fYaliyyYt göstYrir. Bir çox YmtYYlYr onların vasitYçiliyi ilY müxtYlif xidmYt sahYlYrindY uzun müddYt qalır, yenidYn alqı-satqı vasitYsi olur (servis xidmYti, tYmir işi vY s.).}

_Mьasir_dцvrdY_tYnzimlYnYn_bazar_цzьnьn_yьksYk_zirvYsinY_зat_ı_r_vY_sosial_instituta_зevrilir_._Bazar_{mьnasibYtlYrinin}_{tYnzimlYnmYsindY}_qanunlar_,_mYhkYmYlYr_,_sanitar_epidemioloji_nYzarYt_,_vergi_orqanlar_ı_,_audit_xidmYti_vY_s_._kimi_institutlar_fYaliyyYt_gцstYrir_._HYtta_ticarYt_qaydalar_ı_n_ı_pozanlar_,_antiinhisar_{qanunvericiliyinY}_YmYl_etmYyYnlYr_cinayYt_{mYsuliyyYtinY}_cYlb_edilirlYr_.

_Q_Y_bul_edilmi_ş_qaydalar_ç_Y_rçiv_Y_sind_Y_f_Y_aliyy_Y_t_göst_Y_rdiyin_Y_gör_Y_müasir_bazar_«_sivil_bazar_»_adland_ı_r_ı_l_ı_r_._Az_Y_rbaycanda_bel_Y_bir_bazar_ı_n_formala_ş_d_ı_r_ı_lmas_ı_na_nail_olmaq_laz_ı_md_ı_r_.

_{§3. TYlYbY tYsir edYn amillYr. TYlYb qanunu. FYrdi vY bazar tYlYbi.}

_{TYlYbin elastikliyi.}
_{Bazarın fYaliyyYt mexanizmindY qiymYtin xьsusi rolu vardır. TYlYb mexanizmi dY, tYklif mexanizmi dY bilavasitY bazar qiymYtlYri ilY bağlıdır, onun vasitYsilY fYaliyyYt gцstYrirlYr.}

_{TYlYb – tYdiyyY qabiliyyYtli tYlYbatdır, yYni alıcının ala bilYcYyi YmtYY vY xidmYtlYrin mYcmusudur. Başqa sцzlY, alıcıda olan pulun miqdarıdır ki, hYmin pulla цzьnY lazım olan YmtYYlYri ala bilYr. ЏgYr pul yoxdursa, alıcılıq qabiliyyYti dY yoxdur, yYni tYlYb dY yoxdur.}

_{TYlYbY mьxtYlif amillYr tYsir edir. Bu amillYrdYn Yn başlıcası qiymYtdir. QiymYt alıcının tYlYbinY birbaşa tYsir gцstYrir. QiymYtin dYyişmYsilY eyni miqdar pula alınacaq eyni adlı YmtYYnin miqdarı mьxtYlif olacaqdır. MYsYlYn, alıcının 10000 manat pulu var. Bazarda soğanın 1 kq.ı 1000 manat olduqda, o, 10 kq. soğan alacaq, soğanın qiymYti 500 manat olduqda 20 kq. alacaq, 250 manat olduqda isY 40 kq. soğan alacaq. DemYli, YmtYYnin qiymYti yuxarı olduqda, eyni miqdar pula alınacaq YmtYYnin miqdarı az olacaq vY YksinY, qiymYt aşağı olduqda alınacaq YmtYYnin miqdarı da зox olacaq.}

_{Gцrьndьyь kimi, YmtYYnin bazar qiymYti ilY eyni miqdar pula alınmış YmtYYnin kYmiyyYti arasında mьYyyYn asılılıq var vY bu asılılıq tYlYb qanununu ifadY edir, tYlYb qanunu elY bu demYkdir. DemYli, qiymYtin dYyişmYsi ilY tYlYb dY dYyişir. Bu tYlYb YyrisindY belY ifadY olunur. Burada tYrs mьtYnasib asılılıq mцvcuddur.}

_P
_P₁

_D

_P₂

_O

_Q₁_Q₂_Q

_{TYlYb Yyrisi}
_{P – qiymYtin hYrYkYti,}

_{Q – YmtYYnin miqdarı – bazardan alınmış,}

_{D – tYlYb Yyrisi.}

_{Qanunu başqa cьr dY ifadY etmYk olar: bazara daxil olan eyniadlı YmtYYlYrin miqdarı зox olarsa, bYrabYr şYraitdY hYmin YmtYY daha aşağı qiymYtlY reallaşacaq.}

_{TYlYbY tYsir edYn digYr amil Yhali gYlirlYrinin artmasıdır. Eyni qiymYtlYr şYraitindY gYlir artırsa alıcılıq qabiliyyYti dY yьksYk olur.}

_{GYlirin eyni qaldığı şYraitdY qiymYtlYr aşağı dьşYrsY, alıcı digYr YmtYYlYr}

_{dY ala bilYcYk. Bu, gYlir effekti adlanır. QiymYtlYr aşağı olarsa, az gYlirli Yhali dY yaxşı yaşayar.}

_{ЏvYzlYmY effekti – eyni tYlYbatı цdYyYn iki YmtYYdYn Yn ucuzunu aldıqda daha зox YmtYY almaq mьmkьn olur vY alıcının tYlYbi daha dolğun цdYnilir. DemYli, tYlYbY tYsir edYn amillYrdYn biri dY qarşılıqlı YvYzlYnYn YmtYYlYrin olmasıdır (kYrY yağı marqarinlY YvYzlYnY bilYr).}

_{TYlYbin dYyişmYsi onun artıb azalmasında цzьnь gцstYrir. İstehlakзıların hYr hansı mьmkьn olan qiymYtlY daha зox YmtYY almaq istYyi vY almaq imkanları olursa, biz bunu tYlYbin artımı kimi qYbul edirik. QrafikdY tYlYbin bu artımı tYlYb Yyrisinin sağ istiqamYtli sьrьşmYsilY цzьnь gцstYrYcYk vY YksinY, tYlYbin azalmasını izah etmYk ьзьn biz qrafikdY tYlYb Yyrisinin sol istiqamYtdY sьrьşmYsini gцstYrY bilYrik.}

_{P P}

_D₂_D₃

_D₁_D₄

_{O Q O Q}

_{TYlYbin artması TYlYbin azalması}
_{QiymYtlYrin dYyişmYsilY tYlYbin kYmiyyYtcY dYyişmYsi dYrYcYsi tYlYbin elastikliyini xarakterizY edir. QiymYtin dinamikasından asılı olaraq tYlYbin dYyişmYsi dYrYcYsi tYlYbin elastikliyi adlanır. TYlYb o zaman elastik olur ki, onun kYmiyyYti qiymYtY nisbYtYn daha зox dYyişsin. MYsYlYn, maşının qiymYti 1 % artdıqda, ona olan tYlYb 2 % azalır, az satılır.}

_DemYli_,_mYhsulun_qiymYti_artd_ı_qca_tYlYbin_hYcmi_a_ş_a_ğı_dь_ş_ьr_vY_YksinY_,_qiymYtlYrin_a_ş_a_ğı_dь_ş_mYsi_tYlYbin_hYcmini_art_ı_r_ı_r_._TYlYbin_qiymYt_elastikliyi_tYlYbin_hYcminin_qiymYt_dYyi_ş_mYsinY_nY_dYrYcYdY_cavab_verdiyini_gцstYrir_._ЏgYr_qiymYt_dYyi_ş_mYsinY_cavab_olaraq_tYlYbin_hYcmi_зox_dYyi_ş_irsY_,_bu_YmtYYyY_olan_tYlYbin_elastik_oldu_ğ_unu_gцstYrir_._ЏgYr_qiymYt_dYyi_ş_mYsinY_cavab_olaraq_tYlYbin_hYcmi_az_dYyi_ş_YrsY_,_bu_tYlYbin_qeyri_-_elastik_oldu_ğ_unu_gцstYrir_._BelYliklY_,_elastiklik_istehlakз_ı_lar_ı_n_zцvqьnь_mьYyyYn_edYn_bir_зox_iqtisadi_,_sosial_vY_psixoloji_amillYri_Yks_etdirir_._TYlYbin_qiymYt_elastikliyi₍_E_d₎_tYlYbin_hYcmindYki_dYyi_ş_ikliyin_qiymYtdYki_dYyi_ş_ikliyY_faizlY_nisbYti_ilY_hesablan_ı_r_.

_YYni_E_d₌_tYlYbin_hYcmindYki_dYyi_ş_iklik₍_faizlY₎

_{QiymYtdYki dYyişiklik (faizlY)}
_{TYlYbin qiymYt elastikliyi}
_{P P}

_D₁

_D

_D₂

_{O Q O Q}

_E_d₌_∞_Tam_elastik_tYlYb_E_d_{= 1}_Vahid_elastik_tYlYb

_{P P P}

_D₁

_D₁_D₁

_D₂_D₂
_D₂

_{O Q O Q O Q}
_E_d₌_∞_Tam_qeyri_-_E_d_{> 1}_TYlYb_elastikdir_E_d_{< 1}_Qeyri_-_elastik

_{elastik tYlYb tYlYb}

_{FYrdi tYlYblY bazar tYlYbini fYrqlYndirmYk lazımdır. FYrdi tYlYb hYr bir ayrıca alıcının ala bilmYk qabiliyyYtidir. Ayrı-ayrı adamların gYlirlYri eyni olmur, biri kasıb, digYri varlı olur. Buna gцrY dY tYlYblYr mьxtYlif olur. Bazar tYlYbi bьtьn alıcıların mYcmu tYlYbidir, yYni bazara зıxarılan vY YmtYYlYrin alınmasına sYrf olunan pulun miqdarıdır. Bazarın tYlYbi dY qiymYtlYrdYn asılı olaraq dYyişir.}

_{TYlYbY tYsir edYn qeyri-qiymYt amillYri: gYlirlYrin sYviyyYsi, başqa YmtYYlYrin qiymYti vY faydalılığı, YvYzlYyici YmtYYlYr, dYb alıcıların zцvqь reklam, kreditlY alma vY s.}

_{BьtцvlьkdY tYlYbY tYsir edYn amillYri sxematik olaraq aşağıdakı kimi gцstYrmYk olar.}

Тялябя тясир едян амилляр

Гиймят амили

Гейри-гиймят амилляри

базарын щяъми

Истещлакчыларын эялири

Алыъыларын зювгц, милли хцсусиййятляри

ялагяли,бир-бирини явяз едян ямтяялярин вя бир-бирини тамам-

лайан ямтяялярин мювъудлуьу

Гиймятлярин дяйишилмяси иля ялагядар эюзлямяляр

алычыларын сайы

_{Sxem 2. TYlYbY tYsir edYn amillYr}

_{§4. TYklif vY ona tYsir edYn amillYr. TYklif qanunu. TYklifin elastikliyi.}

_{TYklif – bu satıcıların satmaq ьзьn bazara зıxardıqları YmtYYlYrin miqdarıdır.}

_{Bazarda YmtYYnin qiymYti yьksYk olduqda satıcılar tYklifi artırırlar ki, daha зox satsınlar. Ancaq hYr bir satıcının tYklif etdiyi YmtYYnin qiymYtinin dYyişmYsindYn asılı olaraq tYklifin hYcmi dY dYyişYcYk. BelY ki, qiymYt artanda tYklif dY artır vY YksinY, qiymYt azalanda tYklif dY azalır. MYsYlYn, bazarda kartofun 1 kq.nın qiymYti 1500 manat olanda 20 ton, 500 manat olanda isY 3 ton tYklif edilY bilYr. Burada qiymYtlY tYklif arasında asılılıq dьz mьtYnasibdir. TYklif qanunu da bu asılılığı xarakterizY edir. BelY ki, qiymYt qalxandY tYklif dY artır vY YksinY, qiymYt aşağı dьşdьkdY, tYklif dY azalır. Bunun qrafik tYsviri aşağıdakı kimi olacaq.}
_{P S}

_P₂
_P₁

_O_Q₁_Q₂_Q

_{TYklif Yyrisi}
_{P – qiymYtin sYviyyYsi,}

_{Q – tYklifin miqdarı,}

_{S – tYklif Yyrisi.}

_{TYklifin dYyişmYsinY qeyri-qiymYt amillYri dY tYsir gцstYrir.}

_{tYklifin dYyişmYsi tYlYblY bağlıdır, tYlYb artarsa, tYklif dY artır vY YksinY, tYlYb azalanda tYklif dY azalır.}
_{tYklifY tYsir edYn başlıca amil istehsal xYrclYridir. İstehsal xYrclYrini aşağı salmaq mьmkьn olduqda tYklif artır vY YksinY.}
_{vergiqoyma – vergilYr artanda istehsal azalır, vergilYr azalanda istehsal artır vY demYli, tYklif dY artır.}
_{proqnoz da tYklifY tYsir gцstYrir vY s.}

_{TYklifY tYsir edYn amillYri ьmumi şYkildY, sxemdY aşağıdakı kimi gцstYrmYk olar.}
Тяклифя тясир едян амилляр

гиймят амилляри

гейри-гиймят амилляри

Ресурсларын дяйяри

Верэи вя дотасийа

Ямтяя истещсалчыларынын мигдары

рягабят вя сатышын щяъми

технолоэийа

истещсалчы эюзлямяляри

_{QiymYtlYrin qalxmasına cavab olaraq tYklifin hYcminin dYyişmYsi dYrYcYsi tYklifin elastikliyini xarakterizY edir. Elastiklik dedikdY qiymYtlYrin dinamikasından asılı olaraq tYklifin dYyişmYsi dYrYcYsi başa dьşьlьr. Tez xarab olan mYhsulların tYklifi elastik olmaya bilYr.}
_{TYklifin artıb azalmasının qrafiki tYsviri aşağıdakı kimi olacaq.}

_{P P}

_S₃

_S₂_S₄

_S₁

_{O Q O Q}

_{TYklifin azalması TYklifin artması}
_{TYklif qanununa gцrY yьksYk qiymYtlYr tYklifin hYcminin artmasına sYbYb olur. TYklifin qiymYt elastikliyi tYklifin hYcminin qiymYtin dYyişmYsi nYticYsindY necY dYyişdiyini gцstYrir. TYkliyin hYcmi qiymYtin dYyişmYsi nYticYsindY зox dYyişYrsY, tYklif elastik olar. TYklifin hYcmi qiymYt dYyişmYlYri nYticYsindY az dYyişYrsY, tYklif qeyri-elastik olar. TYklifin qiymYt elastikliyi (Es) tYklifin hYcminin dYyişmYsinin qiymYtin dYyişmYsinY faizlY nisbYti ilY hesablanır.}
_{YYni: Es= TYklifin hYcminin dYyişmYsi (faizlY)}

_{QiymYtin dYyişmYsi (faizlY)}
_{TYklifin qiymYt elastikliyinin qrafik tYsviri.}
_{P P P}

_S₂_S₁

_S₁_S₂
_S₁_S₂

_{O Q O Q O Q}

_E_s₌_∞_E_s_{= 1}_E_s_{= 0}

_{Tam elastik tYklif Vahid elastik tYklif Tam qeyri- elastik}

_tYklif

_{§5. QiymYtin YmYlY gYlmY mexanizmi. Bazar tarazlığı.}

_{Subyektiv qiymYtlYndirmY. Faydalılıq hYddi.}

_{QiymYt bazar mexanizminin Yn fYal vY dYyişkYn komponentidir. QiymYtY mьxtYlif tYriflYr verirlYr. Marksist tYlimY gцrY qiymYt dYyYrin pulda ifadYsidir, mьbadilY dYyYrinin зevrilmiş formasıdır. QiymYtin pulla bağlı olması şьbhYsizdir. Bunu hamı bilir ki, qiymYt alıcının mьYyyYn YmtYYni almaq ьзьn satıcıya verdiyi pulun miqdarıdır.}

_{ЏmtYYnin istehsalına vY reallaşdırılmasına зYkilYn bьtьn xYrclYr qiymYtdY цz Yksini tapır vY qiymYt vasitYsilY цdYnilir.}

_{A.Marşalla gцrY qiymYt istehsal xYrclYri, tYlYb vY tYklifin qarşılıqlı tYsirindYn yaranır.}

_{QiymYtin iqtisadi cYhYtdYn mьYyyYn edilmYsindY onun obyektiv mYzmunu Ysas gцtьrьlьr. ЏmtYYlYrin istehsalına зYkilYn xYrclYrin artması qiymYtlYrin qalxmasına sYbYb olur vY YksinY, istehsal xYrclYri azalırsa, qiymYtlYr aşağı olur. VergilYrin artırılması da qiymYtlYrin qalxmasına sYbYb olur.}

_{Bazar qiymYtlYrinY tYsir edYn başlıca amillYrdYn biri tYlYbin artmasıdır. BelY ki, YhalidY olan pulun miqdarının artması qiymYtlYrin qalxmasına sYbYb olur. Ancaq tYlYb qiymYti artırmaya da bilYr.}

_{TYlYb qiymYti – alıcının tYklif etdiyi qiymYtdir. Bu qiymYtin yuxarı hYddi alıcıda olan vY xYrclYmYk istYdiyi pulun miqdarıdır. Alıcı цz pulunu nYzYrY alaraq qiymYt tYklif edir. TYlYbY tYsir edYn amillYrin hamısı qiymYtY tYsir edir.}

_{Bazar qiymYtlYrinin formalaşması hYmзinin YmtYYlYrin tYklifi ilY bağlıdır.}

_{TYklif qiymYti – YmtYYlYrin istehsalına зYkilYn xYrclYr vY mYnfYYtlY bağlıdır. TYklif qiymYtinin Yn aşağı hYddi istehsala зYkilYn xYrclYrdir. İstehsalзı YmtYYsini elY bir qiymYtY satmalıdır ki, qoyduğu xYrclYri цdYsin vY mYnfYYt dY YldY etsin. Џn pis halda qiymYt istehsal xYrclYrini цdYmYlidir.}

_{Bazarda tYlYb vY tYklifin tYsiri altında qiymYtlYrdY dYyişiklik baş verir vY nYticYdY tarazlı qiymYtlYr yaranır. Bu o zaman baş verir ki, bazarda tYlYb vY tYklif uyğun gYlir, yYni tYlYb olunan YmtYYlYrin miqdarı tYklif olunan YmtYYlYrin miqdarına bYrabYr olur.}

_{Tarazlıq nцqtYsi}

_P

_S

_P₁_E

_O_Q₁_Q

_TYlYb_vY_tYklif_Yyrisinin_kYsi_ş_mY_nцqtYsinY_,_tarazl_ı_q_nцqtYsi_,_yaxud_mьvazinYt_qiymYti_deyilir_._Bu_halda_E_nцqtYsindY_tYlYb_tYklifY_bYrabYr_olur₍_Q_),_qiymYt_isY₍_P₁₎_tarazla_ş_d_ı_r_ı_c_ı_formada_з_ı_x_ı_ş_edir_.

_{Bazar qiymYtlYrinY tYsir edYn amillYrdYn biri dY rYqabYtdir. RYqib tYrYf bazarı YlY almaq, mьştYrini цzьnY cYlb etmYk ьзьn qiymYti aşağı salır.}

_{QiymYt nYzYriyyYlYri sırasında subyektiv qiymYtlYndirmY-yY dair nYzYriyyY Avropa YdYbiyyatında daha geniş şYrh olunur vY populyardır. Bu qiymYtlYndirmY Avstriya mYktYbinin «faydalılıq hYddi» nYzYriyyYsi ilY bağlıdır (onun banilYri K.Menger, O.Bem-Baverk vY F.Vizerdir). ЏmYk-dYyYr nYzYriyyYsinY gцrY dYyYr istehsalda yaranır vY mьbadilY dYyYri şYklindY bazarda meydana зıxır, yYni dYyYr qiymYtY зevrilir. Avstriya mYktYbinY gцrY alıcı YmtYYni dYyYrinY gцrY deyil, onun ьзьn faydalı olduğuna gцrY alır ki, mьYyyYn tYlYbatını цdYsin vY alıcı hYmin YmtYYnin onun ьзьn nY dYrYcYdY faydalı olduğunu nYzYrY alaraq qiymYtlYndirir.}

_{«QiymYtlilik» - bu subyektiv mьnasibYtdir, belY ki, subyekt onu faydasına gцrY qiymYtlYndirir. Avstriya mYktYbinin tYliminY gцrY dYyYr (qiymYtlilik) mьYyyYn bir şeyY daxilYn xas olan obyektiv xassY deyildir. Ancaq subyektiv qiymYtlYndirmY nYticYsindY bazarda alıcının nYzYrindY dYyYr xassYsi alır. YYni almq istYdiyi YmtYY onun ьзьn dYyYrlidir (qiymYtlidir), yaxud ona lazım deyilsY dYyYrsizdir.}

_{Faydalılığa gцrY qiymYtin mьYyyYn edilmYsi «faydalılıq hYddi» nYzYriyyYsinY Ysaslanır. Bu nYzYriyyYyY gцrY:}

_{1.Faydalılıq – subyektiv qiymYtlYndirmYdir vY hYr bir alıcı alacağı YmtYYnin onun şYxsi tYlYbatını цdYyYcYyi dYrYcYsinY YsasYn qiymYtli hesab edir. YYni bu şey ona зox lazımdırsa qiymYtlidir (dYyYrlidir), az lazımdırsa, az qiymYtlidir. K.MengerY gцrY tYsYrrьfatзı subyektin şьurundan kYnarda qiymYt (dYyYr) mцvcud deyildir.}

_{2.NemYtin faydalılığı iki cьr olur:}

_{a) miqdarı mYhdud olmayan (su, hava vY s.) nemYtlYri insanlar цzlYri ьзьn qiymYtli hesab etmir. Зьnki, bunlar insanın tYlYbatını цdYmYk ьзьn lazım olduğundan зoxdur;}

_{b) bu nisbYtYn az vY kifayYt qYdYr зatışmayan nemYtlYrdir ki, onlara olan tYlYbatı цdYmYk (doyuzdurmaq) ьзьn azlıq edir. MYhz bu nemYtlYri tYsYrrьfatзı subyektlYr qiymYtli hesab edirlYr.}

_{BelY bir sual yaranır: necY olur ki, insanın hYyatı ьзьn zYruri olan su qiymYtsiz, insanın hYyatı ьзьn lazım olmayan almaz daha qiymYtli hesab edilir? K.Menger bunu suyun зoxluğu vY almazın azlığı ilY izah edir. A.Smit isY onların istehsalına sYrf olunmuş YmYyin miqdarındakı fYrqlY izah edir. TYcrьbYdY istehsal olunan mYhsulların qiymYtlYri mьYyyYn edilYrkYn onların azlığı vY зoxluğu nYzYrY alınmalıdır.}

_{Bu nYzYriyyYyY YsasYn insanın tYlYbatı YhYmiyyYtlilik dYrYcYsinY gцrY, YldY olan nemYtin miqdarından asılı olaraq, azalan xYtt ьzrY цdYnilir. Bu zaman hYr bir nemYtin qiymYtliyi: 1. onun tYlYbatın цdYnilmYsinin YhYmiyyYtliliyindYn vY 2. ondan doyma dYrYcYsindYn asılı olaraq mьYyyYn edilir. MYsYlYn, Yrzağa olan tYlYbatın yьksYk dYrYcYdY цdYnilmYsi insanın hYyatının saxlanılması mYnasında YhYmiyyYtlidir. Sonrakı mYrhYlYdY Yrzağın istehlakı sağlamlığı saxlamaq ьзьn lazımdır. Daha sonrakı istehlak hYzz almaq ьзьn lazımdır ki, getdikcY bu hYzzalma azalır. Onun sonrakı qYbulu o hYddY зatır ki, insan tamamilY doyur vY hYzzalma yox olur, yemYkdYn imtina olunur. FasilYsiz yemYk sağlamlıq vY hYtta hYyat ьзьn tYhlьkY yaradır. Buradan o nYticY зıxır ki, nemYtin faydalılığı getdikcY azalır, yYni istehlak olunduqca faydası aşağı dьşьr. DemYli, şYxsi istehlak prosesindY faydalılığın azalması qanunu fYaliyyYt gцstYrir. Eyni bir nemYt зox istehlak edildikcY insan doyur vY onun sonrakı istehlakı faydasız olur. DemYli, onun subyektiv qiymYti az olur, yaxud qiymYtsiz olur. Faydalılığın son hYddi bazarda bitir, «sonuncu nьsxY» faydalılığın son hYddini vY qiymYtliyin dYrYcYsini mьYyyYn edir. Bunu izah etmYk ьзьn Bem-Baverk 5 kisY buğdası olan vY meşYdY yaşayan qocanın davranışını misal gYtirir. 5 kisYnin faydası azalan ardıcıllıqla dьzьlьr. 1-ci kisY Yn vacib tYlYbatı – yemYyi цdYyir, 2-ci kisY qidalanmanı yaxşılaşdırmaq ьзьndьr, 3-cьsь ev quşlarını yemlYmYk ьзьndьr, 4-cь pivY hazırlamaq ьзьndьr, 5-cisi isY tutuquşunu yemlYmYk ьзьndьr. ЏgYr bunların hansından imtina etmYk zYrurYti yaransa, qoca Yn az tYlYbatı цdYyYn 5-ci kisYdYn imtina edYrdi. Qalan kisYlYrin qiymYti 5-ci kisYnin qiymYtilY (qiymYtliliyi ilY) mьYyyYn olunur.}

_{Eyni bir mYhsulun hYddYn artıq istehlakı onu ziyanlı bir nemYtY зevirir.}

_{Faydalılığın son hYddi vY demYli, nemYtin qiymYtliliyi hYmin nemYtin ehtiyatından vY ona olan tYlYbatdan asılıdır. «Ehtiyat» azalanda vY tYlYbat artanda qiymYtlilik vY faydalılıq artır. DemYli, bazar qiymYti faydalılığın son hYddindYn asılıdır.}

_{Bu subyektiv qiymYtlindirmYyY bulaq başında suyun faydasını sYhrada bir stYkan suyun faydası ilY mьqayisY edirlYr. Ancaq faydalılıq nYzYriyyYзilYri mьxtYlif nemYtlYrin faydasını цlзmYk ьзьn vahid цlзь tapa bilmYdilYr. Subyektiv-psixoloji qiymYtlYndirmY ancaq istehlakзının mьYyyYn etdiyi qiymYtdir vY birtYrYflidir. Зьnki bu zaman istehsalзının, onun зYkdiyi xYrclYr nYzYrY alınmır. Bu зatışmazlığı gцrkYmli ingilis iqtisadзısı A.Marşall aradan qaldırdı.}

_{QiymYtin bir neзY nцvь vardır:}

_{Topdan satış qiymYtlYri; pYrakYndY satış qiymYtlYri; mьqavilY qiymYtlYri; tYnzimlYnYn qiymYtlYri (yuxarı hYddini dцvlYt mьYyyYn edir); qeydY alınmış mцhkYm qiymYtlYr (planda YvvYlcYdYn gцstYrilir); inhisar qiymYtlYri; xidmYt tariflYri vY s.}

_{QiymYtlYr mьYyyYn funksiyaları yerinY yetirir:}

_{Bazar subyektlYrini mYlumatlandırmaq – informasiya зatdırmaq funksiyası;}
_{İstehsal mYsrYflYrinin uзota alınması funksiyası;}
_{Stimullaşdırıcı funksiya;}
_{Bцlьşdьrьcьlьk funksiyası;}
_{TYnzimlYyici funksiya. O bazar mexanizminin tYrkib ьnsьrь kimi bu funksiyanı yerinY yetirir.}

_{§6. Bazar infrastrukturu. Birja.}
_{«İnfrastruktur» termini latın mYnşYlidir. O, infra –«aşağı, alt» vY struktur – «yerlYşmY» sözlYrindYn YmYlY gYlmişdir. Başlıca tYyinatı Ysas sahYyY xidmYt göstYrmYkdir. MüstYqil bir termin kimi «infrastruktur» leksikona hYrbi sahYdYn keçmişdir. dYbiyyatda göstYrilir ki, silahlı qüvvYlYrin normal fYaliyyYtini tYmin edYn bütün kömYkçi sahYlYr onun infrastrukturunu tYşkil edir vY bir anlayış kimi ikinci dünya müharibYsi zamanı işlYdilmişdir.}

_{Öz konkret tYyinatına görY infrastrukturlar istehsal infrastrukturuna, sosial infrastruktura vY bazar infrastrukturuna ayrılır. Burada bazara xidmYt edYn infrastruktur sahYlYri haqqında danışılır. Bazar infrastrukturuna aşağıdakılar daxildir:}

_{Birjalar: YmtYY, YmYk, fond, valyuta, resurs, opsion, banklararası, universal birjalar; marketinq vY onun elmi-tYdqiqat mYrkYzlYri; kredit vY bank sistemi; vergi sistemi; yarmarkalar, hYrraclar; sığorta sistemlYri; ticarYt palataları; ticarYt-sYrgi komplekslYri; informasiya vY kommunikasiya vasitYlYri; auditor kompaniyaları; sahYyY aid ixtisaslı kadrların hazırlanması; xüsusi mYslYhYtxana xidmYti; azad iqtisadi-ticarYt zonaları vY s.}

_Bu_{infrastrukturlars}_ı_z_bazar_ı_n_normal_{fYaliyyYtindYn}_dan_ı_ş_maq_olmaz_.

_Bu_{infrastrukturda}_birjalar_ı_n_xüsusi_yeri_vard_ı_r_._Birja_özü_d_Y_bazard_ı_r_._Ancaq_o_,_müt_Y_ş_Y_kkil_bazard_ı_r_{. «}_Birja_»_lat_ı_n_sözü_olub_,_m_Y_nas_ı_«_ko_ş_elyok_{» (}_pul_kis_Y_si₎_dem_Y_kdir_._mt_YY_birjalar_ı_n_ı_n_tarixi_XV_I_Y_srd_Y_n_ba_ş_lay_ı_r_(1531-_ci_il_)._Birja_Y_sas_Y_n_topdansat_ı_ş_ticar_Y_ti_formas_ı_nda_f_Y_aliyy_Y_t_göst_Y_rir_v_Y_sat_ı_lacaq_Y_mt_YY_l_Y_rin_nümun_Y_l_Y_ri_al_ı_c_ı_lara_nümayi_ş_etdirilir_.

_{mtYY birjalarında sövdYlYşmYlYr hYm pulla, hYm dY YmtYYlYrin qarşılıqlı mübadilYsi formasında aparılır.}

_{Birja tYlYb vY tYklifY YsasYn qiymYtlYrin qoyulması, YmtYYlYrin çYkisi, hYcmi, keyfiyyYti üzrY standartların müYyyYn edilmYsi ilY dY mYşğul olur. Birjada alqı-satqı sövdYlYşmYlYri üzrY müqavilYlYr bağlanır. Satılacaq YmtYYlYr, onların qiymYtlYri, miqdarına dair mYlumat bülletenlYri buraxılır.}

₍_Birjalar_ı_n_qalan_nцvlYri_haqq_ı_nda_«_İ_qtisadi_nYzYriyyY_»_dYrsliyi_158-166-_c_ı_sYhifYlYrdY_oxumaq_olar_).

_{YII FYsil.}

_{MİKROİQTİSADİ SİSTEMD FİRMA (MÜSSİS).}

_{İSTEHSAL XRCLRİ V MNFT}
_{1. Firmanın (müYssisYnin) mYzmunu vY tYşkili formaları.}

_{2. Firmanın sahibkarlıq fYaliyyYti vY istehsal funksiyası. MYhsuldarlıq vY mYhsuldarlıq hYddi.}

_{3. Firmanın istehsal xYrclYri. Firmanın istehsal fondları, onların dövranı, dövriyyYsi vY amortizasiyası.}

_{4. Firmanın gYlirlYri vY mYnfYYti. MYnfYYtin bölgüsü.}

_{5. Firmanın idarY edilmYsi. Menecment.}
_{§1. Firmanın (müYssisYnin) mYzmunu vY tYşkili formaları}
_{HYr bir цlkYnin iqtisadiyyatı tYsYrrьfat fYaliyyYti ilY mYşğul olan, cьrbY-cьr YmtYY vY xidmYtlYr istehsal edYn зoxsaylı subyektlYrdYn ibarYtdir. Onların bir зoxu insanların hYyatı ьзьn zYruri olan yaşayış vasitYlYri istehsal edir. DigYr firmalar istehsal vasitYlYri (investisiya YmtYYlYri): dYzgahlar, maşınlar, metallar vY s. istehsal edirlYr.}

_B_Y_zi_firmalar_is_Y_istehsala_xidm_Y_t_edir₍_m_Y_hsulu_da_ş_ı_y_ı_r_,_saxlay_ı_r_,_rabit_Y_xidm_Y_ti_göst_Y_rir_)._N_Y_hay_Y_t_,_el_Y_firmalar_da_var_ki_,_Y_haliy_Y_müxt_Y_lif_xidm_Y_tl_Y_r_göst_Y_rir_.

_H_Yr_bir_firma_istehsal_{vasitYlYrinin}_vY_onlar_ı_hYrYkYtY_gYtirYn_vY_istehsal_edYn_insanlar_ı_n_mYcmusudur_._Onlar_mьstYqil_fYaliyyYt_gцstYrYn_hьquqi_ş_Yxsdir_vY_bazar_ı_n_subyektidir_._O_YmtYY_vY_xidmYtlYrin_istehsalз_ı_s_ı_d_ı_r_.

_{BelYliklY, firma – texniki-iqtisadi vY sosial kompleks olub cYmiyyYt ьзьn faydalı nemYtlYr istehsal edYn tYsYrrьfat vahididir.}

_Bir_-_biri_il_Y_qar_ş_ı_l_ı_ql_ı_münasib_Y_td_Y_olan_firmalar_{mikroiqtisadi}_sistemd_Y_f_Y_aliyy_Y_t_göst_Y_r_Y_n_Y_sas_t_Y_s_Y_rrüfat_vahidl_Y_ridir_._Onlar_{makroiqtisadi}_sistemd_Y_ilk_öz_Y_kl_Y_rdir_v_Y_bütün_milli_t_Y_s_Y_rrüfat_ı_n_v_Y_ziyy_Y_ti_bu_öz_Y_kl_Y_rin_,_bütövlükd_Y_götürül_Y_n_f_Y_aliyy_Y_tind_Y_n_,_onlar_ı_n_v_Y_ziyy_Y_tind_Y_n_as_ı_l_ı_d_ı_r_.

_{Bazar mühitindY fYaliyyYt göstYrYn firmanın bütün komponentlYri dYyYr forması alır, pulla qiymYtlYndirilir, nYticYlYri pulla hesablanır vY bazarın prinsiplYrinY uyğun olaraq istifadY olunur. Firmaya daxil olan bütün resurslar pul ifadYsinY malikdirlYr, onun fYaliyyYtinin nYticYlYri dY pul formasında çıxış edir.}

_{İqtisadi fYaliyyYtin sYmYrYlilik, qYnaYtcillik vY effektivlik kimi baza prinsiplYri ilk növbYdY firma sYviyyYsindY hYyata keçirilir.}

_{Bazar iqtisadiyyatının «mühYrriki» olan rYqabYt mYhz firmalar sYviyyYsindY öz subyektini tapır vY fYaliyyYt göstYrir.}

_{Firmanın istehsal fYaliyyYti, mYqsYdi ikili xarakter daşıyır: istehsal etdiyi mYhsulu reallaşdırmaq vY mYnfYYt YldY etmYk, onu daha da artırmaqdır, - bu onun fYaliyyYtinY tYkan verYn Ysas amildir; mYnfYYt ancaq tYlYbata cavab verYn mYhsullar istehsal etmYklY YldY oluna bilYr. DemYli, firmanın ikinci mYqsYdi istehlakçıların tYlYbini Yn yaxşı şYkildY ödYmYkdYn ibarYtdir. Firma istehlakçısını tapmalı vY onun üçün istehsal etmYlidir.}

_{HYr bir firmanın mYqsYdi, vYzifYlYri, fYaliyyYtinin Ysas istiqamYti onun «nizamnamYsindY», «tYsis sYnYdlYrindY» öz Yksini tapır.}

_{Firmalar tYşkili formalarına, fYaliyyYt istiqamYtlYrinY, hYcminY görY fYrqli olurlar.}

_{Firmalar ilk növbYdY fYaliyyYt sferasına görY fYrqlYnirlYr:}

_{1. Maddi istehsal sferalarında fYaliyyYt göstYrYn firmalar (sYnayedY, kYnd tYsYrrüfatında, nYqliyyatda, tikintidY, rabitYdY);}

_{2. Qeyri-maddi istehsal sferasında fYaliyyYt göstYrYn firmalar – bunların başlıca vYzifYsi xidmYt göstYrmYkdir;}

_{3. VasitYçilik fYaliyyYti ilY mYşğul olan firmalar. Onların vYzifYsi istehsalçı ilY istehlakçı arasında YlaqY yaratmaqdır.}

_{II. Firmalar istehsal etdiklYri mYhsulların növlYrindYn asılı olaraq ixtisaslı vY çoxprofilli firma kimi dY fYrqlYndirilir. BelY ki, ixtisaslı firma mYhdud sayda mYhsul istehsal edir. Çoxprofilli firma isY müxtYlif cür YmtYYlYr istehsal edir.}

_{Firmalar öz hYcmlYrinY görY dY fYrqlYnirlYr: Yn kiçik, kiçik, orta, iri vY Yn iri. MYsYlYn, ABŞ-da hasilat sYnayesindYn başqa, qalan sahYlYrdY çox kiçik firmalara 20-Y qYdYr işçisi olanlar aid edilir. Kiçik firmalara 100-Y qYdYr, orta firmaya – 500-Y qYdYr, iri firmalara – 500-dYn yuxarı, Yn iri firmalara isY daha çox işçisi olanlar daxil edilir. ABŞ-da bütün firmaların 80 %-i kiçik firmalar tYşkil edir, ancaq onlar ÜDM-un yalnız 20 %-ni istehsal edirlYr. İri korporasiyalar 20 %-dir. Ancaq onlar ÜDM-in 80 %-ni iYtehsal edirlYr. Göründüyü kimi bütün firmaların 1/5-i tYşkil edYn iri müYssisYlYr (firmalar) mYhsulların Ysas hissYsini istehsal edir.}

Yüklə 15,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 ... 43