Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

§3. Bazar iqtisadiyyatı: mahiyyYti, Ysas cYhYtlYri, obyekt

Yüklə 15,57 Mb.

səhifə	8/43
tarix	21.11.2018
ölçüsü	15,57 Mb.
	#84324

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 ... 43

_{§3. Bazar iqtisadiyyatı: mahiyyYti, Ysas cYhYtlYri, obyekt}

_v_Y_subyektl_Y_ri_.

_Bazar_iqtisadiyyat_ı_ictimai_istehsal_ı_n_tY_ş_kilinin_eli_bir_formas_ı_d_ı_r_ki_,_istehsalз_ı_vY_istehlakз_ı_lar_ictimai_YmYk_bцlgьsь_sistemindY_fYaliyyYt_gцstYrir_,_bir_-_biri_ьзьn_i_ş_lYyir_,_цz_iqtisadi_mYnafelYrini_realla_ş_d_ı_rmaq_ьзьn_alq_ı_-_satq_ı_YlaqYsinY_girirlYr_._Onlar_ı_n_{fYaliyyYtlYri}_mYnfYYtin_YldY_olunmas_ı_na_yцnYldilmi_ş_dir_mYnfYYt_YldY_etmYk_bu_iqtisadi_sistemdY_ba_ş_l_ı_ca_mYqsYddir_.

_Bazar_iqtisadiyyat_ı_xüsusi_münasib_Y_tl_Y_r_sistemi_olub_,_öz_qanunlar_ı_il_Y_t_Y_nziml_Y_nir_,_onun_öz_mexanizmi_vard_ı_r_.

_Bazar_iqtisadiyyat_ı_n_ı_n_nYzYri_Ysaslar_ı_klassik_siyasi_iqtisad_ı_n_banilYri_U_._Petti_,_A_._Smit_,_D_._Rikardo_,_K_._Marks_,_C_._S_._Mill_vY_s_._tYrYfindYn_yarad_ı_lm_ı_ş_vY_mьasir_iqtisadi_mYktYblYr_tYrYfindYn_daha_da_inki_ş_af_etdirilir_._Bazar_iqtisadiyyat_ı_n_ı_n_mahiyyYtini_ba_ş_a_dь_ş_mYk_ьзьn_a_ş_a_ğı_dak_ı_cYhYtlYr_Ysas_{gцtьrьlmYlidir}_._Bu_sistemdY_{: 1.}_Xьsusi_mьlkiyyYtin_{ьstьnlьyь}_ş_YraitindY_mьxtYlif_mьlkiyyYt_formalar_ı_mцvcud_olub_realla_ş_ı_r_{; 2.}_İ_qtisadi_YlahiddYlY_ş_mY_vY_xьsusi_sahibkarl_ı_q_fYaliyyYti_{; 3.}_İ_qtisadi_azadl_ı_q_,_sYrbYst_tYsYrrьfat_fYaliyyYti_,_iqtisadiyyat_ı_n_demokratiklY_ş_dirilmYsi_{; 4.}_QiymYtlYrin_sYrbYst_mьYyyYn_edilmYsi_vY_bazar_{qiymYtlYrinin}_Ysas_informasiya_vasitYsi_olmas_ı_{; 5.}_İ_qtisadi_mYnafelYrin_vY_rYqabYtin_tYkanverici_«_mьhYrrik_»_rolunu_oynamas_ı_{; 6.}_Bazar_{mьnasibYtlYri}_,_istehsalз_ı_vY_istehlakз_ı_YlaqYlYrinin_sabit_xarakterdY_olmas_ı_{; 7.}_Bazarda_YmtYY_vY_xidmYt_bollu_ğ_unun_olmas_ı_vY_keyfiyyYtY_tYlYbat_ı_n_artmas_ı_{; 8.}_TYlYb_vY_tYklif_mexanizminin_daim_fYaliyyYtdY_olmas_ı_{; 9.}_Pul_{mьnasibYtlYrinin}_hYlledici_rola_malik_olmas_ı_{; 10.}_İ_qtisadiyyat_ı_n_«_aз_ı_q_»_xarakterdY_olmas_ı_vY_iqtisadi_YlaqYlYrin_geni_ş_beynYlmilYl_miqyas_almas_ı_{; 11.}_İ_stehsal_ı_n_Ysas_mYqsYdinin_yьksYk_mYnfYYt_YldY_etmYk_olmas_ı_d_ı_r_._Bazar_iqtisadiyyat_ı_n_ı_n_Ysas_YlamYtlYri_,_mьsbYt_vY_mYnfi_tYrYflYrini_a_ş_a_ğı_dak_ı_sxemin_kцmYyilY_ba_ş_a_dь_ş_mYk_olar_.

_{sas YlamYtlYriİqtisadiyyatın Ysası-resurslar üzYrindY xüsusi mülkiyyYt.}
_Sahibkarl_ığı_n_azadl_ığı_vY_maddi_mYsuliyyYti_.
_İ_qtisadi_partnyorlar_ı_n_azad_seçilm_Y_si_.
_{İqtisadi YlaqY iştirakçıların şYxsi mYnafelYri.}
_{Bazar mexanizmlYri ilY iqtisadiyyatın özünü tYnzimi.}
_{DövlYtin iqtisadiyyata münimum müdaxilYsi.sas müsbYt}

_{cYhYtlYri YüksYk tYşYbbüskarlığı vY sYmYrYliyi stimulaşdırmaq.}
_{Qeyri sYmYrYli istehsalı aradan çıxartmaq.}
_{mYyin nYticYlYrinY görY gYlirlYrin bölgüsü.}
_{İstehlakçılara daha çox hüquq vY imkanlar verilmYsi.}
_{Çoxlu idarYetmY aparatı tYlYb etmir. sas mYnfi}

_c_Y_h_Y_tl_Y_ri

_C_Y_miyy_Y_td_Y_qeyri_-_b_Y_rab_Y_rliyi_sür_Y_tl_Y_ndirir_.

_İ_{qtisadiyyatda}_çoxlu_qeyri_–_sabitlik_yarad_ı_r_.

_C_Y_miyy_Y_t_Y_z_Y_ruri_olan_,_lakin_qeyri_-_rentabelli_nem_Y_tl_Y_r_Y_laqeyiddir_.

_Biznesin_insanlara_v_Y_t_Y_bi_Y_t_Y_ver_Y_c_Y_k_z_Y_r_Y_r_Y_bigan_Y_dir_.

_{Bu iqtisadi sistemdY dövlYtin iqtisadi proseslYrY müdaxilYsi mYhduddur.}

_{Bütün bu cYhYtlYr Ysas etibarilY xalis bazar iqtisadiyyatını sYciyyYlYndirir vY azad rYqabYtY Ysaslanan bazar iqtisadiyyatı üçün xarakterikdir. Lakin müasir bazar iqtisadiyyatı üçün, deyilYnlYrlY yanaşı, digYr cYhYtlYr dY sYciyyYvidir. Bunlara aiddir: 1. DövlYtin iqtisadi proseslYrY müdaxilYsinin nisbYtYn geniş olması; 2. İqtisadiyyatın sosial yönümünün genişlYnmYsi; 3. İstehsalın tYşkilinin korporativ formasının üstünlük tYşkil etmYsi vY buna görY dY azad rYqabYt mühitinin zYiflYmYsi; 4. BeynYlxalq bazar münasibYtlYrinin daha böyük miqyasda olması vY transmilli korporasiyaların güclü mövqeyY malik olması. Göründüyü kimi, bazar iqtisadiyyatı mürYkkYb, çoxcYhYtli münasibYtlYr sistemini özündY ehtiva edir (birlYşdirir).}

_{Bazar iqtisadiyyatının obyektlYri vY subyektlYri vardır. Bazar iqtisadiyyatının obyektlYri: şirkYtlYr, firmalar, birliklYr, konsernlYr, korporasiyalar, fermer tYsYrrüfatları vY s. Bazar iqtisadiyyatının subyektlYri: sahibkarlar, biznesmenlYr, kommersantlar, muzdlu işçilYr, istehlakçılar.}

_{Bazar tYsYrrüfatının subyektlYrini üç qrupa bölürlYr: 1. Ev tYsYrrüfatı; 2. Sahibkarlar (biznes) vY 3. HökumYt. BeynYlxalq bazar münasibYtlYri şYraitindY başqa bir subyekt sYrhYddYn kYnarda olanlardır.}

_{Ev tYsYrrüfatı – iqtisadiyyatın istehlak sferasında fYaliyyYt göstYrYn Ysas struktur vahididir. Bu bir vY daha çox adamdan ibarYt ola bilYr. İstehsal olunmuş maddi nemYtlYr vY xidmYtlYr ev tYsYrrüfatlarında istehlak olunur. Ev tYsYrrüfatları bazar tYsYrrüfatında istehsal amillYrinin mülkiyyYtçisi vY Ysas tYqdim edicisidir. İstehsal amillYrinin satışından alınan pullar istehlak tYlYbatlarının ödYnilmYsinY sYrf olunur.}

_{Biznes (sahibkarlıq) – bu gYlir (mYnfYYt) götürmYk mYqsYdilY fYaliyyYt göstYrYn işgüzar müYssisYdir. Bu fYaliyyYt özünün, yaxud kYnardan alınmış kapital qoymaqla baş verir. Burada alınmış gYlir yalnız şYxsi istehlaka deyil, istehsal fYaliyyYtinin genişlYndirilmYsinY dY sYrf olunur. Biznes bazar tYsYrrüfatında YmtYY vY xidmYtlYri tYklif edYn fYaliyyYtdir.}

_{HökumYt – müxtYlif büdcY tYşkilatlarını tYmsil edir, mYqsYdlYri mYnfYYt götürmYk deyil, dövlYtin iqtisadiyyatı tYnzimlYmY funksiyasını reallaşdırmaqdır.}

_Eyni_bir_ş_Yxs_ev_tYsYrrьfat_ı_n_ı_,_biznesi_vY_hцkumYti_tYmsil_edY_bilYr_._DцvlYt_qullu_ğ_unda_muzdla_i_ş_lYyYrYk_eyni_vaxtda_qiymYtli_ka_ğı_zlara_sahib_olmaqla_biznesi_tYmsil_edir_;_цz_gYlirini_istehlak_ş_eylYrinin_al_ı_nmas_ı_na_sYrf_etmYklY_hYmin_ş_Yxs_ev_tYsYrrьfat_ı_n_ı_n_ьzvьnь_tYmsil_edir_._Bьtьn_subyektlYr_bazar_tYsYrrьfat_ı_n_ı_n_i_ş_tirakз_ı_lar_ı_d_ı_r_._VY_bazar_qanunlar_ı_na_uy_ğ_un_olaraq_fYaliyyYt_gцstYrirlYr_.
_{§4. Bazar iqtisadiyyatının qanunları, tiplYri vY modellYri.}
_{Bazar iqtisadiyyatı tam bir sistemdir vY onu tYnzim edYn qanunlara tabedir. Bu qanunların bir зoxu ьmumiyyYtlY iqtisadi sistemlYrY aid edilY bilYr. Aşağıdakı qanunlar bazar mьnasibYtlYri şYraitindY fYaliyyYt gцstYrirlYr vY onların fYaliyyYti nYzYrY alınmalıdır.}

_1._İ_ctimai_Y_m_Y_k_bölgüsü_qanunu_{; 2.}_T_Y_l_Y_batlar_ı_n_artmas_ı_qanunu_{; 3.}_İ_ctimai_Y_m_Y_k_m_Y_hsuldarl_ığı_n_ı_n_artmas_ı_qanunu_{; 4.}_Proporsional_inki_ş_af_qanunu_{; 5.}_Kapital_y_ığı_m_ı_qanunu_{; 6.}_M_Y_nf_YY_t_qanunu_{; 7.}_Orta_m_Y_nf_YY_t_qanunu_{; 8.}_R_Y_qab_Y_t_qanunu_{; 9.}_D_Y_y_Y_r_qanunu_{; 10.}_Pul_t_Y_davülü_qanunu_{; 11.}_T_Y_l_Y_b_qanunu_{; 12.}_T_Y_klif_qanunu_{; 13.}_D_Y_y_Y_r_qanunu_{; 14.}_Qiym_Y_tl_Y_rin_tarazl_ığı_qanunu_v_Y_s_.

_İ_qtisadi_qanunlar_зoxdur_vY_bu_siyah_ı_n_ı_davam_etdirmYk_olar_._Bu_s_ı_rada_istehsal_,_bцlgь_,_mьbadilY_vY_istehlak_fazalar_ı_n_ı_n_hYr_birinin_цzьnY_xas_olan_qanunlar_ı_da_gцstYrmYk_olar_._Bu_qanunlar_ı_n_hYr_biri_haqq_ı_nda_yeri_gYldikcY_Ytrafl_ı_ş_Yrh_verilYcYkdir_._Ancaq_bunu_bilmYk_laz_ı_md_ı_r_ki_,_bu_qanunlar_qar_ş_ı_l_ı_ql_ı_YlaqYdY_fYaliyyYt_gцstYrirlYr_.

_Bazar_iqtisadiyyat_ı_n_ı_n_müxt_Y_lif_tipl_Y_ri_v_Y_modell_Y_ri_vard_ı_r_._Bazar_iqtisadiyyat_ı_n_ı_n_mahiyy_Y_ti_d_Y_yi_ş_m_Y_s_Y_d_Y_onun_m_Y_zmununda_mü_Y_yy_Y_n_d_Y_yi_ş_iklikl_Y_rin_olmas_ı_n_Y_tic_Y_sind_Y_ciddi_f_Y_rql_Y_r_yaran_ı_r_v_Y_bu_da_bazar_iqtisadiyyat_ı_n_ı_n_müxt_Y_lif_tipl_Y_rinin_olmas_ı_fikrini_söyl_Y_m_Y_y_Y_Y_sas_verir_._A_ş_a_ğı_dak_ı_tipl_Y_ri_göst_Y_rm_Y_k_olar_:

_{Azad sahibkarlığa vY azad rYqabYtY Ysaslanan bazar iqtisadiyyatı;}
_{Azad rYqabYtY vY inhisara Ysaslanan bazar iqtisadiyyatı;}
_{Qarışıq bazar iqtisadiyyatı, yaxud azad rYqabYt mexanizminY, inhisar mexanizminY vY dövlYt tYnzimi mexanizminY Ysaslanan bazar iqtisadiyyatı.}

_{Azad rYqabYtY vY azad sahibkarlığa Ysaslanan bazar iqtisadiyyatını xalis bazar iqtisadiyyatı kimi sYciyyYlYndirmYk olar. Bu tip xalis bazar mexanizmi ilY tYnzimlYnir vY XVIII Ysr vY XIX Ysrin sonuncu rübünY qYdYr olan bir dövrü YhatY edir.}

_{Azad rYqabYtY vY inhisara Ysaslanan bazar iqtisadiyyatı XIX Ysrin sonlarından XX Ysrin 30-40-cı illYrini YhatY edYn bir dövrdY olmuşdur. Bu XIX Ysrin 70-ci illYrindYn başlayaraq iqtisadiyyatda inhisar hökmranlığının yaranması ilY bağlıdır. Bu zaman iqtisadiyyat azad rYqabYt vY inhisar mexanizmilY tYnzim olunurdu. İnhisarçılıq bazar mexanizminin fYaliyyYtini mYhdudlaşdırırdı.}

_{Qarışıq bazar iqtisadiyyatı, yaxud azad rYqabYt mexanizminY, inhisar mexanizminY vY dövlYt tYnzimi mexanizminY Ysaslanan bazar iqtisadiyyatı XX Ysrin 30-40-cı illYrindYn etibarYn dünyanın inkişaf etmiş ölkYlYrindY formalaşmış iqtisadi sistemdir.}

_{Artıq XX Ysrin 30-40-cı illYrindYn etibarYn azad rYqabYtY vY inhisara Ysaslanan bazar iqtisadiyyatına dövlYt tYnzimi mexanizminin müdaxilYsi baş verir. Bu proses YsasYn 1929-1933-cü il böhranından sonra güclYnir vY dövlYtin iqtisadi proseslYrY müdaxilYsi müntYzYm xarakter alır.}

_{Müasir dünyada hakim olan bazar iqtisadiyyatı tipi mYhz qarışıq bazar iqtisadiyyatı tipidir. VY bu tipin müxtYlif modellYri mövcuddur. Dünyanın inkişaf etmiş ölkYlYrindYki bazar iqtisadiyyatı sonuncu tipin müxtYlif modellYridir vY onlar hYr bir konkret ölkYnin spesiyik xüsusiyyYtlYri, adYt-YnYnYlYri, coğrafi mövqeyi vY iqtisadi ehtiyatların (tYbii resurslar) miqdarı vY inkişaf sYviyyYlYrinY uyğun olaraq fYrqlYnirlYr.}

_{Mövcud YdYbiyyatda bazar iqtisadiyyatlı ölkYlYrin modellYrini öz mYzmununa (mahiyyYtinY) görY iki növY ayırırlar – liberal vY sosial yönümlü. Bu növlYrY daxil olanlar da bir-birindYn müYyyYn cYhYtlYrinY görY fYrqlYnirlYr.}

_{Amerika (ABŞ) modeli. Bu liberal bazar iqtisadiyyatı modelidir. Onun Ysas xüsusiyyYtlYri:}

_{DövlYt mülkiyyYti az xüsusi çYkiyY malikdir vY dövlYtin iqtisadiyyatı tYnzim etmYsi çox azdır.}
_{Sahibkarlığın inkişafına şYrait yaradılır. XüsusilY dY kiçik sahibkarlığın. Kiçik sahibkarlıq yeni iş yerlYrinin açılmasına kömYk edir. Xırda sahibkarlıq 80-ci illYrdY hYr il 80 % yeni iş yerini tYmin etmişdir.}
_{Varlılarla yoxsullar arasında fYrq çox böyükdür.}

_{Yapon modeli – bu model daha spesifikdir. Burada resursların Ysas hissYsi «dinc mYqsYdlYr» üçün, sYnayenin iqtisadi artımına yönYldilir. HYrbi xYrclYr çox azdır. Bu ölkYdY Amerika vY QYrbi Avropa ölkYlYrinin patentlYri vY lisenziyaları azad surYtdY YldY edilY bilir.}

_{İş qüvvYsi nisbYtYn ucuzdur. Xammal vY yanacağı ucuz qiymYtY xarici bazardan alırlar.}

_{Milli iqtisadiyyata dövlYt qayğısı yüksYkdir, iqtisadiyyatın Ysas sahYlYri dövlYtin yardımı ilY inkişaf etdirilir. İqtisadiyyat dinamik inkişaf edir.}

_{50-ci illYrdYn başlayaraq iqtisadiyyat planlaşdırılır. Bunlar beş illik planlardır. İqtisadiyyatda möcüzYlYr baş verir. Firmanın işçilYri idarYetmYyY cYlb olunur, fYhlYlYrY ömürlük haqq tYyin olunur. Burada ümumi mYnafe hamının işidir. mYk haqlarında az fYrq vardır. DövlYt sosial bYrabYrsizliyY qarşı mübarizY aparır. Bu model sosial yönümlüdür. VYtYndaşların xYstYlik vY işçsizlik hallarında sosial hüquqları qorunur.}

_{Alman modeli. Bu da sosial yönümlü modeldir. Modelin ideoloqu Lyudviq Erxarddır. Modelin aşağıdakı xüsusiyyYtlYri vardır:}

_{İqtisadiyyata dövlYt güclü tYsir göstYrir, başlıca olaraq sosial sahYyY. Burada tibbi xidmYt vY tYhsil pulsuzdur.}
_{70-ci illYrdYn başlayaraq makroiqtisadi göstYricilYr planlaşdırılır.}
_{MYrkYzi bank tam müstYqildir vY bankların rolu böyükdür.}
_{mYk haqlarının sYviyyYsindY fYrq azdır.}

_{Fransa modeli. Bu Amerika modeli ilY Alman modelinin arasındadır. İqtisadiyyat dövlYt tYrYfindYn yüksYk dYrYcYdY tYnzimlYnir. 1947-ci ildYn iqtisadiyyat planlaşdırılır. DövlYtin özü sahibkarlıq fYaliyyYtilY mYşğul olur vY kapital yığımı prosesinY müdaxilY edir.}

_{İsveç modeli. Bu sosial istiqamYtli modeldir. BYrabYrsizlik azaldılma obyektidir, az tYminatlı tYbYqYlYr üzYrindY güclü himayYdarlıq var. HYyat sYviyyYsi yüksYkdir. Son 110 ildYn çoxdur ki, ÜMM orta hesabla ildY 2,5 % artmaqda davam edir. İşsizlYrin sayı 2 %-dYn çox olmur. İqtisadiyyatın dövlYt bölmYsi güclüdür vY xidmYtlYrin bir çoxu pulsuzdur. DövlYt qiymYtlYrin tYnzimlYnmYsinY xüsusi fikir verir.}

_{CYnubi Koreya modeli. DövlYtin iqtisadi tYnzimlYmY fYaliyyYti güclüdür. Planlaşdırmadan istifadY olunur. 1962-ci ildYn 5 illik planlar tYrtib olunur. İnvestisiya layihYlYri hazırlanır, büdcY vYsaitindYn istifadY olunur. MaliyyY-kredit sferası uzun müddYt dövlYt inhisarında olmuşdur. 80-ci illYrin birinci yarısından xüsusi maliyyY-kredit tYşkilatları fYaliyyYtY başlamışdır. Xarici iqtisadi fYaliyyYt dövlYt tYrYfindYn tYnzimlYnir, ixrac stimullaşdırılır, idxal mYhdudlaşdırılır. Bu isY milli iqtisadiyyatın inkişafına tYsir göstYrmişdir. İxraca xüsusi nYzarYt olunur.}

_{Çin Xalq Respublikasında planlı iqtisadiyyatla yanaşı YmtYY-pul münasibYtlYrindYn dY istifadY olunur. Mikroiqtisadi sferada bazara geniş meydan verilir, xüsusi sahibkarlığa şYrait yaradılır. Burada «Sosialist planlı YmtYY iqtisadiyyatı» modelinY üstünlük verilir.}

_{Bu modellYri öyrYnmYkdY Ysas mYqsYd AzYrbaycanın iqtisadi inkişaf modeli seçilYrkYn onlardan Yn yaxşısına istiqamYt götürmYk mümkün olsun. AzYrbaycan üçün mYqbul sayıla bilYn model «tYnzim olunan sosial bazar iqtisadiyyatı modeli» ola bilYr.}
_{5. İnzibati-amirlik sistemindYn (planlı iqtisadiyyatdan) bazar}

_{iqtisadiyyatına keçidin zYruriliyi vY yolları. «Şok terapiyası».}

_Az_Yrbaycan_bazar_iqtisadiyyat_ı_na_keзid_yollar_ı_nda_.
_{SSRİ dağıldıqdan sonra mьstYqillik YldY etmiş gYnc, mьstYqil dцvlYtlYr hansı iqtisadi sistemY keзmYk yolunu seзmYli idi. Artıq 70 il mцvcud olmuş sovet iqtisadi sistemi dağılmışdır (YdYbiyyatda bu inzibati-amirlik sistemi kimi, mYrkYzdYn planlı idarY olunan iqtisadi sistem vY s. kimi adlandırılır) vY AzYrbaycan da daxil olmaqla, bьtьn postsovet respublikaları bazar iqtisadiyyatına – kapitalizmY keзmYk yolunu seзdilYr. Bu aşağıdakı sYbYblYrlY bağlıdır:}

_-_Bazar_iqtisadiyyat_ı_hakim_bir_t_Y_s_Y_rrüfat_formas_ı_kimi_bir_neç_Y_yüz_il_Y_rzind_Y_f_Y_aliyy_Y_t_göst_Y_rmi_ş_v_Y_dünyan_ı_n_Y_n_inki_ş_af_etmi_ş_ölk_Y_l_Y_ri_bu_iqtisadi_sistem_say_Y_sind_Y_bel_Y_bir_yüks_Y_kliy_Y_qalxm_ı_ş_lar_._G_Y_nc_dövl_Y_tl_Y_r_d_Y_bunu_n_Y_z_Y_r_Y_al_ı_blar_.

_{- Dağılmış iqtisadi sistemi bYrpa etmYk qeyri-mümkündür vY mYqsYdYuyğun deyildir. Bazar iqtisadi sistemindYn qeyri bir mütYrYqqi iqtisadi sistem yox idi ki, ona istiqamYt götürülsün. GYnc milli dövlYtlYr bazar münasibYtlYri yolu ilY gedYn ölkYlYrin YhatYsindY idi. Onlarla iqtisadi münasibYtlYrY girmYk, tYcrübYlYrindYn, iqtisadi imkanlarından vY yardımlarından istifadY etmYk, böyük dövlYtlYrdYn siyasi vY iqtisadi dYstYk almaq üçün bu yolla getmYk lazım idi. Bu zYrurYt oldu.}

_Ancaq_bazar_iqtisadiyyat_ı_yolu_ilY_getmYk_asan_i_ş_deyildir_._Bu_bir_-_birinY_Yks_olan_bir_sistemdYn_tamamilY_ba_ş_qa_sistemY_keзmYk_demYkdir_vY_bunun_ьзьn_siyasi_iradY_,_vaxt_,_tYcrьbY_,_bцyьk_miqyasl_ı_islahatlar_vY_kьllь_miqdarda_vYsait_laz_ı_md_ı_r_.

_Az_Y_rbaycan_siyasi_müst_Y_qillik_Y_ld_Y_etdikd_Y_n_sonra_bazar_iqtisadiyyat_ı_na_keçm_Y_k_yolunu_tutdu_v_Y_ard_ı_c_ı_l_t_Y_dbirl_Y_r_h_Y_yata_keçirm_Y_y_Y_ba_ş_lad_ı_._Bu_keçid_üçün_ilk_növb_Y_d_Y_hüquqi_Y_sas_yarad_ı_lmal_ı_d_ı_r_._El_Y_bir_Y_sas_olmal_ı_d_ı_r_ki_,_bazar_iqtisadiyyat_ı_na_keçm_Y_k_üçün_laz_ı_mi_add_ı_mlar_atma_ğ_a_icaz_Y_versin_,_görül_Y_n_i_ş_l_Y_rin_hüquqi_t_Y_minat_ı_olsun_.

_{Bunun ardınca lazımi islahatlar hYyata keçirilmYlidir. Bu islahatlar bilavasitY bazar iqtisadiyyatına keçmYk üçün zYruri olan mülkiyyYt bazasının yaradılmasını tYmin etmYlidir. Bu isY dövlYt mülkiyyYtinin özYllYşdirilmYsi yolu ilY mümkündür. ÖzYllYşdirmY yolu ilY müxtYlif mülkiyyYt formaları vY onların da Ysasında müxtYlif tYsYrrüfat formalarının yaradılması mümkün olur. MüxtYlif mülkiyyYt formaları Ysasında bazar iqtisadiyyatının ayrılmaz tYrkib hissYsi olan sahibkarlığın müxtYlif istiqamYtlYri yaranır: xüsusi sahibkarlıq, fYrdi sahibkarlıq, kollektiv sahibkarlıq, dövlYt sahibkarlığı vY s. ÖzYllYşdirmY nYticYsindY mülkiyyYt üzYrindY dövlYt inhisarı lYğv edilir. Azad sahibkarlığın maddi zYmini yaranır. Çoxsaylı sahibkarların fYaliyyYt göstYrdiyi bir şYraitdY azad rYqabYt üçün Ylverişli imkan yaranır. Azad sahibkarlıq vY azad rYqabYt mühiti elY bazar iqtisadiyyatı mühitidir.}

_{MülkiyyYtin özYllYşdirilmYsi ilY yanaşı maliyyY-bank sahYsindY islahatlar aparılmalı, milli pul vahidi dövriyyYyY buraxılmalı, onun valyuta kimi hYrYkYti tYmin olunmalıdır. ÖlkYnin bank sistemi formalaşdırılmalıdır.}

_{ÖlkYnin müxtYlif növ bazarlarının yaranıb fYaliyyYt göstYrmYsi tYmin edilmYli vY qiymYtlYr liberallaşdırılmalıdır.}

_{Bütün bunlar olduğu şYraitdY ölkYnin bazar iqtisadiyyatı yolu ilY getdiyi fikrini söylYmYk olar. Hazırda deyY bilYrik ki, AzYrbaycanda bazar iqtisadiyyatına keçmYk üçün lazım olan hYr cür şYrait yaradılıb vY iqtisadiyyat bazar münasibYtlYri Ysasında formalaşır.}

_{Müasir bazar iqtisadiyyatı tYnzim olunan bir sistemdir. Buna görY dY AzYrbaycanın bazar istiqamYtli, sosial yönümlü iqtisadiyyatı da dövlYt tYrYfindYn tYnzim olunmalıdır. DövlYtin kömYkliyi ilY yeni iqtisadi sistemY xas olan tYşkilati-idarYetmY strukturları da formalaşdırılmalıdır.}

_{Bazar iqtisadiyyatına keçmYyin iki Ysas yolu vardır: tYdrici keçid vY sıçrayışlı keçid. TYdrici keçid normal keçid prosesidir. İkinciyY misal olaraq Rusiyada tYtbiqinY cYhd göstYrilYn «şok terapiyası» adlanan yoldur. Bu, qüsurlu yoldur vY yenicY müstYqillik YldY etmiş, yeni iqtisadi sistemY keçmYyY istiqamYt götürmüş ölkYlYr üçün mYqbul sayıla bilmYz.}

_{Bazar iqtisadiyyatına keçmYyin Yn başlıca şYrtlYrindYn biri dY ölkYdY siyasi sabitliyin olmasıdır.}

Yüklə 15,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 ... 43