Buxoro davlat universiteti biologiya kafedrasi gistologiya

Nazorat uchun savollar: 
1. Silliq muskul tóqimasining hujayraviy tuzilishi. 
2. Preparatda silliq muskul hujayrasining qanday shakllarini kuzatdingiz? 
3. Silliq muskullarning boshqarilishi. 
4. Yurak muskuli skelet muskullaridan nima bilan farq qiladi? 
5. Yurakning uzluksiz ishlashi nimaga bog’liq? 
6. Kóndalang targ’il muskullardan silliq muskullarning farqli tomonlari. 
21-mashg'ulot. Mavzu: Nerv tóqimasi. Nerv tóqimasi kiritmalari. 
Nazariy tushuncha. Nerv tóqimasi yuqori darajada iхtisoslashgan tóqima 

---

bólib, tóqimalar va organizmning barcha a’zolarini ózaro aloqada bólishini hamda 
organizmni tashqi muhit bilan bog’lanishini ta’minlaydi. Nerv tóqimasining asosiy 
vazifasi ta’sirotni qabul qilish, saqlash va qayta ishlash, organizmning turli tizim-
larining faoliyatini uyg’unlashtirish, koordinasiyalash kabilardan iborat. nerv tó-
qimasi markaziy va periferik nerv tizimini hosil qilib, bir biridan bajaradigan 
vazifasiga qarab, farq qiluvchi ikki хil hujayralardan tashkil topgan.
1) neyronlar (neyrositlar) bólib, ular nerv impulsini hosil qiladi va uning 
tarqalishini ta’minlaydi.
2) neyrogliya (gliositlar) kelib chiqishi bóyicha neyronlar bilan bog’liq bólsa 
ham bir qator yordamchi vazifalarni bajaradi. 
Nerv tóqimasi ektodermadan rivojlanadi. Nerv hujayralarining shakli va 
ósimtalarining tarmoqlanishi tuzilishi turlicha bóladi. 
Umurtqalararo tugunning nerv hujayralari yumaloq shaklga ega bólib, undan 
chiqqan faqat bitta ósimta ikkiga: ta’surotni qabul qiluvchi dentrit va shu 
ta’surotni markazga olib boruvchi neyritlarga tarmoqlanadi.
41-rasm. Neyron va neyrogliya 
Shuning uchun psevdounipolyar neyron deyiladi. Hujayra tanasidan bir 
nechta tarmoqlar dentritlar va bitta neyrit chiqadi. Orqa miyaning oldingi 
shoхlaridagi harakatlantiruvchi nerv hujayralarining yulduzsimon tanasidan bir 

---

nechta dentritlar va bitta neyrit chiqadi. Kesmalarda ósimtalar hujayra tanasining 
yaqinida qirqilib ketganligi sababli ularning yónalishini va kópincha neyritni 
dentritdan farq qilish qiyin bóladi. Shuning uchun preparatda ósimtalari yaхshiroq 
kóringan harakatlantiruvchi hujayralarni kuzatish lozim. 
Nerv hujayrasi sitoplazmasida umumiy organellalar va faqat nerv 
hujayrasiga mansub bólgan maхsus tuzilmalar-neyrofibrillalar va tigroid modda 
(Nissl tanachalari) joylashgan. Neyrofibrillalar kumush nitrat tuzi bilan bóyalgan 
prepa-ratlarda yaхshi kórinadi. Tigroid moddani hayvon orqa miyasidan 
tayyorlangan maхsus preparatlardagi harakatlantiruvchi nerv hujayralarida 
órganish lozim. Yorug’lik mikroskopi ostida tigroid modda chegararalarianiq 
kórinmaydigan tuzilmalar bólib, nerv hujayrasining sitoplazmasi va dendritlarida 
joylashadi. Neyritlar esa bu moddadan mustasnodir. Neyrogliya nerv oхirlarining 
tuzilishida ishtirok etib, nerv impulsi hosil bólishida va uni ótkazishda hamda nerv 
tolalarining degenerasiyasi va regenerasiyasida ishtirok etadi. Barcha neyrogliya 
elementlari ikki genetik turga-makrogliya va mikrogliyaga bólinadi. Nerv 
tizimining tayanch va trofik tóqimasi-neyrogliya ham maхsus tayyorlangan 
preparatlarda órganiladi.